جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های دو روشنفکر تأثیرگذار معاصر، علی شریعتی و عبدالکریم سروش، درباره ماهیت، کارکرد و جایگاه دعا در نظام فکری آن‌ها می‌پردازد. دعا به‌عنوان یکی از ارکان معنوی حیات بشر، همواره در ادیان و مکاتب مختلف مورد توجه بوده است، اما در عصر حاضر، تحولاتی در نگرش به آن پدید آمده که نیازمند بازخوانی است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به این پرسش اصلی پاسخ می‌دهد که دیدگاه شریعتی و سروش درباره دعا چیست و چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شریعتی با رویکردی اجتماعی ـ سیاسی، دعا را ابزاری برای آگاهی‌بخشی و تحول فردی و جمعی می‌داند. از نگاه او، دعا باید انسان را از انفعال خارج کند و به سمت مسئولیت‌پذیری و مبارزه با ظلم سوق دهد. او دعا را تقاضای منفعلانه نمی‌داند، بلکه کنشی انقلابی معرفی می‌کند که می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات اجتماعی باشد. در مقابل، سروش با نگاهی فلسفی ـ معرفت‌شناختی، دعا را دیالوگی بین انسان و خدا تفسیر می‌کند که بیش از آن‌که در پی تغییر اراده الهی باشد، به تحول درونی دعاکننده می‌انجامد. او دعا را وسیله‌ای برای تقرب معنوی و کشف حقیقت می‌داند. هر دو متفکر، دعا را از سطح فردی فراتر برده و به آن ابعاد اجتماعی و فلسفی بخشیده‌اند، اما در تأکیدات خود متفاوت‌اند: شریعتی بر کارکرد سیاسی دعا تمرکز دارد، در حالی که سروش به تبیین عقلانی و عرفانی آن می‌پردازد. همچنین، هر دو به نقد «ابزارانگاری دعا» در جامعه متدین معاصر پرداخته و آن را عاملی برای تقلیل معنویت می‌دانند. این پژوهش از نظر هدف، بنیادی ـ نظری است و با تحلیل مقایسه‌ای، گامی در جهت غنای مباحث فلسفه دین و خداشناسی برمی‌دارد. نوآوری آن در بررسی تطبیقی دو اندیشه کمتر مقایسه‌شده و تبیین تأثیرپذیری آن‌ها از سنت اسلامی و چالش‌های مدرنیته است. نتایج تحقیق می‌تواند به بازتعریف جایگاه دعا در زندگی فردی و اجتماعی معاصر کمک کند.

شریعتی از نمونه اصلاح گرانی است که از بسیاری از پدیده های روزگار خود می بایست تفسیری مناسب با دیدگاههای خود ارائه دهد و این امر سبب می شود که در مواقع مختلف، تحلیل های متفاوتی بدست دهد. از سوی دیگر، تمدن غرب هم از آن پدیده های دو سویه است که غالبا آدمی را به اشتباه می اندازد و بسته به حال و هوای انسان، او را وادار می کند تا نگاه متغیری به آن داشته باشد.

هدف تحقیق: بررسی امامت از دیدگاه شهید مطهری، دکتر شریعتی و علامه طباطبائی می باشد. روش تحقیق: بنیادی و نظری. یافته های تحقیق: ملاک انتخاب از دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری انتصاب است ولی شریعتی به ذاتی بودن امامت اعتقاد دارد. از دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری در حکومت اسلامی حاکم کسی است که آشنایی کافی با اسلام داشته یاد ولی شریعتی می گوید رهبر کسی اس که هدایت جامعه را براساس یک مکتب و به بهترین شکل تعهد کند.

بی شک تعیین نسبت و رابطه‌ی دین و سیاست فی مابین روشنفکران و نواندیشان دینی از جمله مسائل جالشی و بحث برانگیز در دنیای کنونی و مخصوصا جوامعی که در آن هنوز دین قدر و منزلت واقعی خود را از دست نداده است می‌باشد. عده‌ای قائل به سکولاریسم و جدایی دین از سیاست هستند که این عده خود از چند دسته متفاوت و ناهمگون تشکیل می‌شوند که به طور مثال عده ای از آنها دیندارانی هستند که قائل به قداست برای امر دین هستند و معتقد هستند که دین با حضور در عرصه سیاست از جایگاه و منزلت خود می‌کاهد و اما عده‌ای دیگر گروهی هستند که قایل به عدم توانایی دین برای اثرگذاری مفید در عرصه سیاست هستند و.... عده ای دیگر معتقد هستندکه دین توانایی و ظرفیت اثرگذاری در عرصه‌ی سیاست و سایر عرصه ها را دارد و اما در ارائه ساختار سیاسی متناسب و مناسب با زمان موجود عاجزند و طرح های فاقد پذیریشی مانند حکومت دینی صدر اسلام را پیشنهاد می‌دهند. شریعتی با ارایه طرح نو و جدید از دین و معرفی آن به صورت مکتب، اندیشه سیاسی خود را در دل آن می‌کارد. ایشان با خوانش ایدئولوژیک از دین لزوم حضور دین در عرصه‌های سیاسی واجتماعی را بیان می‌کند و با ارائه‌ی تعریف جدید از جامعه، و امت خواندن آن نیاز به حضور یک رهبرمتعهد برای شکل دهی به امت را ضروری می‌داند ایشان چگونگی تعیین رهبر را اینگونه می‌داند که رهبر تعیین یا انتخاب نمی‌شود بلکه تشخیص دادنی است و برای اینکه مردم بتوانند این رهبر را تشخیص دهند باید به آگاهی و شناخت کامل رسیده باشند ایشان برای اینکه مردم به این شناخت کامل برسند قائل به این است که رهبر باید خودش را به مردم اثبات کند و بشناساند و تا رسیدن به هدف از پای ننشیند. رهبر در نگاه شریعتی عنصری است انقلابی که در رحم تغییر انقلاب زایش می‌کند و بعد از انقلاب زمام امور را بدست می‌گیرد، تا آنگاه که جامعه به آگاهی لازم برای تشخیص رهبری دست پیدا کند ، آن جامعه را امت می‌نامند. باید توجه داشت که دموکراسی متعهد برای قبل از امت و دوران گذار است و دموکراسی آزاد محصول امت است و دوران ثبات. وجود نقد های زیادی که به این نظریه شریعتی وارد است اما آن چه مسلم است این نظریه در زمان طرحش مورد قبول و پذیرش بوده و اثرگذاری زیادی در جامعه ایرانی و حتی میان مسلمانان داشته است.

یک دین زمانی می تواند بستر یک زیست مؤمنانه را برای پیروانش فراهم کند که ایمان و باور آنها به پایه های نخستین و اساسی آن دین حاصل یک اقناع معرفتی و همراه با طمأنینه قلبی و عقلی باشد و آن دین راهی گشوده را برای رسیدن به این مطلوب پیش روی آنها گذاشته باشد و این از منظر درون دینی نکته ای است بس حائز اهمیت .از زاویه برون دینی نیز اینکه دینی امکان مطالعه معرفتی و شناختشناسانه را به منظور مقایسه دعاوی اش در مقابل سایر ادیان فراهم کند و به نوعی حریف به میدان بطلبد جذابیت معرفتی دارد و راه را برای اثبات حقانیت عقلی خود می گشاید .حال در دین اسلام تحقیقی بودن اصول نخستین دین نقطه تلاقی و مطالبه مشترک رویکرد درون دینی و برون دینی است .از منظر درون دینی استدلالی نگریستن به این اصول پایه مورد تأکید و از ضروریات سنت اسلامی است و از منظر برون دینی هم رود به دایره دین مستلزم پذیرش محققانه و غیرتقلیدی اصول دین است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل دیدگاه‌های انسان‌شناختی شریعتی و نحوه مواجهه وی با آموزه‌های اگزیستانسیالیستی به مفهوم آزادی و مسئولیت است. شریعتی با بکارگیری نظریه انسان‌شناسی سارتر و تاکید برنقش اراده و آزادی به عنوان عامل تعیین‌کننده در رهایی انسان از چهار زندان طبیعت، جامعه، تاریخ و خویشتن، پروژه فکری خود را صورتبندی کرد. مسئله اصلی این است که نحوه مواجهه شریعتی با انگاره‌های انسانشناختی اگزیستانسیالیسم سارتر به چه شکل بوده است و مهم‌ترین دستاورد این مواجهه در اندیشه و تفکر وی چیست؟ این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- تاریخی می‌خواهد ضمن تحلیل شاخصه‌های اصلی دیدگاه‌های انسان‌شناختی شریعتی و اشتراکات آن با انسان‌شناسی اگزیستانسیالیستی، به بررسی تمایزات اصلی و عمده آن بپردازد. یافته‌های این پژوهش نشان‌گر آن است که شریعتی با الهام از رویکرد رادیکال سارتر به مفهوم مسئولیت فردی، اجتماعی و تاریخی انسان در یک چارچوب مدرن و انسان‌گرایانه می‌پردازد اما تلاش می‌کند تا با استفاده از جوهره الهی وجود انسان در دام پوچی رایج درتحلیل‌های اگزیستانسیالیست‌ها اسیر نشود. وی سعی دارد تا ضمن بکارگیری ظرفیت‌های آموزه‌های سارتر نوعی انسان‌شناسی اگزیستانسیالیستی مدرن و خداباورانه را در برابر آموزه‌های ماتریالیستی رایج با اتکا بر مفهوم آزادی و مسئولیت ترسیم کند.

این جلسات که گفتگوی امید کشمیری با سروش دباغ درباب «ویتگنشتاین و معنای زندگی» است، در پنج جلسه از سوی موسسه “خانه آشنا” برگزار گردید. در این جلسات تاکید و محوریت با آراء ضمنی و مصرحِ ویتگنشتاین متقدم در رساله منطقی_فلسفی در باب معنای زندگی است. سه ضلع زندگی با معنا که شامل “زندگی در حال”، “زندگی بی‌پرسش” و “زندگی درونی” با تحلیل فقراتی از رساله، کاویده می‌شود. جلسه پایانی(پنجم) این جلسات نیز به آراء علی شریعتی در خصوص معنای زندگی با تکیه بر “کویریات” او سخن گفته می‌شود.

«اگر شریعتی زنده بود... حتما از آن حرارت کلامش می‌‌کاست.» این جملات بخشی از اظهارنظر محمدجواد غلامرضاکاشی، پژوهشگر علوم سیاسی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است که در گفت‌وگو با احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی و بین‌الملل به آن اشاره کرده است. تجربه 44ساله ایران و جهان پس از علی شریعتی، بخشی از مباحثه درباره پروژه «نوشریعتی» بود. آنچه که پاسخ‌هایش بیش از آنکه از نگاه شریعتی ممکن باشد از نگاه علاقه‌مندان به او قابل تامل و بررسی است. در این گفت‌وگو اشاراتی به تحولاتی که مبتنی بر تجربیات جدید در میان باورمندان به شریعتی و همفکران او به شمار می‌رود مطرح شده است که در ادامه می‌آید. ‌