جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فقه و عرفان سنتی، آزادی و عدالت به مفوم دوران کنونی ما غایب هستند. از سوی دیگر آزادی در دنیای مدرن، عدالت را زیر پا گذارده و عدالت بدون آزادی هم انسان‌ها را به گله تبدیل می‌کند. بُعد سومی که شریعتی برای آشتیِ آزادی و عدالت تعریف می‌کند عرفان است اما بسا که مخاطب امروزی شریعتی تلقی‌اش از عرفان شریعتی همان عرفان سنتی باشد. در این سخنرانی اشاره‌ای گذرا شده است به تفاوت عرفان سنتی با عرفانی که شریعتی از آن سخن می‌گوید این سخنرانی به‌مناسبت چهل و دومین سالگرد هجرت شریعتی(98/3/30) در مشهد ایراد شده است.

دکتر علی شریعتی از شخصیت های تاثیر گذار در حوزه اندیشه در دهه های 40 و50 شمسی می باشد. ایشان با قلم شیوا و بیان حماسی در عرصه های مختلف دین نظریه پردازی کرده اند تا جایی که ایشان یکی از اقسام مکتوبات و سخنرانی های خود را "اسلامیات " نامیده است . در مباحث اسلامیات یکی از عرصه هایی که وی به صورت برجسته باب سخن را گشوده، مباحث راهنما شناسی (نبوت و امامت ) می باشد. شریعتی با رویکرد جامعه شناسانه و نگاه اجتماعی به دین در حوزه راهنما شناسی ورود نموده و تفسیرهایی خاصی از ماهیت نبوت و امامت ، ویژگی های پیامبران و امامان، کارکرد بعثت انبیاء و نصب امام ، مهدویت و...ارائه نموده اند. از آنجایی که باز خوانی و بررسی انتقادی اندیشه های اعتقادی شریعتی با بیان علمی و منصفانه مغفول مانده ، در این رساله بر آنیم تا اندیشه های راهنما شناسی ایشان را از منظر کلام امامیه و آیات و روایات به بوته نقد سپرده و ارزیابی نماییم تا بتوانیم اندیشه را با اندیشه تحلیل و نقادی نماییم و از سوی دیگر میزان تطابق آراء ایشان با نصوص دینی و اندیشه متکلمان امامیه سنجیده شود. .

مبحث انتظـار یکی از مؤلفه‌هـای اسـاسـی فرهنگ مهدویت اسـت که علاوه بر آثار فردی و اجتمـاعی گوناگون آن در عرصه‌هـای مختلف، از نقش و جایگاه تعیـیـن کننـده ای نیز در جهت تحقق ظهـور آن موعود منجی برخوردار می بـاشد. در قرآن و روایـات اسـلامی برای مقوله انتظـار ویژگی‌هـایـی ذکـر شده اسـت، که می توانـد در سـاختن هویت اصیل انسـانی، نقش بسزایـی ایفا کنـد. ایـن مقوله بـا شاخصه‌هـای مختلف خود، تحولی عمیق در اخلاق و حالات روحی و روانی و تربیتی فرد واجتمـاعی ایجاد خواهد کـرد و بـا افزودن نیرو و توان‌منـدای در افراد، و دعوت به صبر و تحمّل در هنگام سختی‌هـا و بـا آگاهی بخش فکـری و بصیرت درونی، آیـنـدهـای درخشان و سعادت‌منـد را پیش روی همگان قرار می‌دهد. لذا در طول تاریـخ نظرات و دیدگاههـای مختلفی در بـاره انتظـار و کـارکـردهـای آن ارائه شده اسـت امـا آنچه در ایـن تحقیق مورد توجه می بـاشد بـازتعریف معنایـی مفهـوم انتظـار در دیدگاه امـام خمیـنـی(ره) و دکتر علی شریعتـی و چگونگی شکل گیری ذهنیت انقـلابی می بـاشد. نگارنـده در مدعای خویش معتقد اسـت؛‌ امـام خمیـنـی(ره) و شریعتـی بـا بـازتعریف مفهـوم انتظـار از یک انتظـار منفعل به انتظـار به مثابه مکتب اعتراض موجبـات شکل گیری ذهنیت انقـلابی را فراهم آوردنـد.

تاریخ معاصر ایران از جنگهای ایران و روسیه در ابتدای قرن 19 میلادی عرصه کشاکش مداوم سنت و مدرنیته بوده است. در این برهه از تاریخ کشور سنت در سه نهاد بازار ، روحانیت و نظام سیاسی پادشاهی مطلقه تمرکز یافته بود. در چارچوب تقابل سنت و مدرنیته، روشنفکری به عنوان نهادی برآمده از مدرنیته به رویارویی سه نهاد برآمده از سنت برخاست. در­ این میان اما تعامل و تقابل روشنفکری و روحانیت سرانجامی دیگر یافت و به تولد نواندیشی دینی انجامید و بر سرنوشت دو نهاد دیگر یعنی بازار و سلطنت تأثیرات شگرفی بر جای نهاد. رابطه توام با تعامل و تقابل بین روشنفکران و روحانیون تا حدود زیادی در اندیشه­های دکتر علی شریعتی به عنوان نماد نواندیشی دینی در ایران معاصر انعکاس یافته است. از این روی، در مقاله حاضر برآنیم تا با به کارگیری نظریه پروتستانتیسم اسلامی و روش توصیفی - تحلیلی، ابعاد مختلف رویکرد علی شریعتی به نهاد روحانیت را بررسی کنیم و از این طریق راهی برای باز اندیشی روابط نهاد روشنفکری و نهاد روحانیت در ایران معاصر بگشاییم. یافته های مقاله نشان می دهد رویکرد محوری علی شریعتی اصلاح گری دینی بوده و در این چارچوب تقابلش با نهاد سنتی روحانیت راهبردی و تعاملش با آن تاکتیکی بوده است.