جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام حسینj و قیام عاشورا از موضوعاتی است که خاورشناسان غربی توجه خاصی به آن داشته‌اند و تحلیل‌های متفاوتی را نسبت به آن ارائه داده‌اند. هدف از مطالعه و بررسی آرای خاورشناسان در باب قیام عاشورا امام حسینj این است که به اهداف و انگیزه‌های آنان پی پرده و نسبت به آنها شناخت کافی جهت پاسخ به شبهات احتمالی حاصل کنیم. این مقاله تلاش دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی به دیدگاه برخی از خاورشناسان دربارۀ واقعه عاشورا بپردازد. با بررسی مطالعات خاورشناسان متوجه می‌شویم که نگاه برون‌دینی، پیش‌داوری و میزان دسترسی مستشرقان به منابع معتبر اسلامی در تحلیل‌ها و بررسی آنها در این حوزه تأثیر گذاشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نتایج حاصل از مطالعات مستشرقان و اسلام‌شناسان در برخی از موارد با آنچه واقعیت امر وجود دارد، متفاوت است. در بررسی دیدگاه این خاورشناسان به دلایل از قبیل: بی‌توجهی به بُعد قرآنی قیام امام حسینj، تحلیل سطحی و نادرستی در تفسیر منابع، بی‌توجهی به بُعد معنوی قیام عاشورا، ناآشنایی با منابع اسلامی و شیعی باعث شده است که آنها نتوانند تصویر درستی از امام حسینj و عاشورا را در مذهب تشیع معرفی کنند. آیت‌الله خامنه‌ای در بیانات مختلف خود قیام عاشورا را نمادی از مبارزه با ستم و استبداد می‌داند و این قیام نقطه عطفی در تاریخ اسلام و الگویی برای ایستادگی در برابر ستم و نابرابری است

خانواده و خویشاوندی از آغاز پیدایش انسان تاکنون، مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن جامعه انسانی است. نظریه‌هایی که کارکردها و نقش‌های مختلف نظام خویشاوندی را تبیین کردند، می‌توان به دو دسته طبقه‌بندی کرد: برخی از نظریه‌ها به‌عنوان کاهندۀ کارکردهای خویشاوندی در جهان حاضر هستند؛ اما تعدادی از صاحب‌نظران همچون مقام معظم رهبری معتقدند که نظام خویشاوندی در جهان معاصر از عملکرد مهمی برخوردار است. در اسلام به‌جای «ارتباط خویشاوندی»، «صلۀ رحم» به‌کاررفته و استمرار روابط خویشاوندی به‌عنوان یک ارزش به‌شدت موردتوجه قرار گرفته است. روابط خویشاوندی آثار بسیاری در زندگی انسان در دنیا و همچنین زندگی پس از مرگ دارد که در متون دینی به آن اشاره‌ شده است. هدف این پژوهش، بررسی نقش‌های شبکۀ خویشاوندی بر تحکیم خانواده در اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای است. روش تحقیق از نوع پیمایشی و ابزار اصلی گردآوری داده‌ها، پرسشنامه بود؛ اما درعین‌حال از مطالعات کتابخانه‌ای نیز سود جسته است. جامعه آماری تحقیق، سرپرستان خانواده‌ها در مناطق مختلف شهر تهران (برای احصای وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی) است. جهت ارزیابی نقش‌های متعدد شبکۀ خویشاوندی، متغیرهای ده‌گانۀ تحقیق شامل: 1- «حمایت‌های مالی و اقتصادی»، 2- «انجام کار خانگی»، 3- «مراقبت و نگهداری»، 4- «ازدواج» و «زادوولد»، 5- «کنترل اجتماعی»، 6-«مشارکت در وقایع مهم زندگی»، 7- «نحوۀ گذران اوقات فراغت»، 8- «حمایت عاطفی»، 9-«جامعه‌پذیر کردن»، 10- «افزایش مشارکت سیاسی» استخراج شده است. ابتدا وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی در شهر تهران احصاء، و سپس با مقایسۀ کارکردهای خویشاوندی در اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری، فاصله و شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب سنجیده شد. نتایج تحقیق نشان داد نظام خویشاوندی همچنان دارای کارکردها و نقش‌های گوناگونی است؛ اما شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تغییراتی را در این نقش‌ها به وجود آورده است. مناسبات خانوادگی و خویشاوندی باید بیشتر بر موازین و آموزه‌های اسلامی و قرآنی استوار باشد تا فرصت‌های پیوندهای خویشاوندی در تحکیم خانواده‌ها مورد بهره‌گیری قرار گیرد.

در مطالعۀ تاریخی زندگی موجودات، دفاع پدیده‌ای بسیار بااهمیت و برجسته شناخته می‌شود. این پدیده در مقابل تهدیدات و خطرهای خارجی ظهور می‌یابد تا موجودات بتوانند از مسیر حرکت و کمال خود باز نمانند و بقای خود را حفظ کنند. به همین دلیل «دفاع» مفهومی مقدس، ارزشی و یکی از ارکان بقاء به حساب می‌آید؛ اما آنچه بر اهمیت و ارزش این مهم می‌افزاید، آشنایی با اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، رهبر عظیم‌الشأن انقلاب اسلامی است؛ چراکه معظم‌له با تکیه بر آیات قرآنی، دیدگاه و نظریه خودشان را تحت «دفاع» بیان فرموده‌اند و به همین مناسبت نگاه ایشان به «دفاع»، یک نگاه عمیق و گسترده‌ است. مقاله حاضر از منظر هدف اکتشافی و کاربردی بوده، رویکرد آن، استقرایی و چگونگی انجام آن، کیفی است. باتوجه‌به ماهیت پژوهش، از روش تحلیل مضمون در دسته‌بندی اولیه مضامین و جهت تجزیه و تحلیل تم‌های به‌دست‌آمده، از روش تکاملی به‌منظور استخراج منظومه فکری مقام معظم رهبری استفاده شده است. نتایج تحقیق ضمن بیان پاسخی روشن به پرسش‌ها، مدلی را با محتوای 34 مضمون، تحت عنوان اصول و مبانی، 58 مضمون تحت، عنوان راهبرد و 24 مضمون، تحت عنوان اهداف در حوزۀ «دفاع» ارائه کرده است

مسئله مؤلفه‌های هویت‌بخشی به زن، یکی از مسائل بنیادین در حوزۀ «زن از نگاه قرآن کریم» است. همین جایگاه، موجب شده است تا از دیرباز، شناسائی و تحلیل این «مؤلفه‌ها» در دستورکار دانشوران مسلمان قرار گیرد. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و با بهره‌وری از نقطه‌نظرهای برخی از کاشناسان در دو حوزه «قرآن» و «زن» تدوین یافت، در پی پاسخ به این پرسش است: براساس اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای، مؤلفه‌های هویت‌بخشی به زن چیست؟ مهم‌ترین نتیجه برآمده از انجام تحقیق پیش‌روی این است: از منظر معظّم له، اموری همچون: داشتن نگاه مثبت به جایگاه ارزشی والای زن در نظام هستی، باور به برخورداری زن از توانمندی‌های متنوع خدادادی، اعتقاد به هم‌ترازی زن و مرد در عرصه ایمان و عمل صالح، عقیده به فوق‌العاده بودن نقش عاطفی زن در عرصه زندگی و...؛ بخشی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هویت‌بخشی به زن به شمار می‌آیند.

در پی جریان‌های فمینیستی و احقاق حقوق زنان، مستشرقان به بازخوانی متون مقدس دینی ازجمله قرآن و متون اسلامی پرداخته‌اند و به مباحثی همچون جایگاه و حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زنان از قبیل: خلقت زن، قوامیت، تعدد زوجات، حجاب و... از منظر قرآن و پیامبرk پرداخته‌‌اند. گرچه اختلاف آرا بین ایشان وجود دارد؛ اما جریان فکری غالب آنان، قرآن را متنی احیاگر حقوق زنان و عاری از هرگونه نگاه جنسیتی و سلطه‌‌‌گری مردانه و تحقیرآمیز نسبت به زنان می‌داند و تلاش می‌کند تا به هر طریقی به شیوه‌های مستدل و درست یا بدون روش پژوهشی مناسب در حوزۀ دین، سایۀ سلطۀ مردان را از زنان حذف کند. مستشرقان بر این باورند که ترجمه‌ها و تفاسیر مردسالارانه با نظام تساوی جنسیتی در قرآن مخالفت دارد. آنان غالباً معتقدند که قرآن و پیامبرk با حضور زنان در همۀ ابعاد اجتماعی و سیاسی و رهبری آنان موافقند؛ اما بالاتفاق معتقدند که در قرآن آیات زیادی به حجاب اختصاص نیافته است و حجاب، برآمده از تفاسیر است. درواقع از دلایل کج‌‌فهمی برخی از آنان، دسترسی‌نداشتن به منابع و آرا عالمان شیعه است؛ لذا تبیین برخی آرا عالمان همچون اندیشه‌‌های بلند مقام معظم رهبری ضروری به نظر می‌رسد. وی با نگاهی کریمانه به زن معتقد است، اسلام متناسب با سرشت انسان، زن را ریحانه و مرد را قوام نامیده و این به‌معنای فرو‌‌دستی زنان نیست؛ بلکه در زندگی رفاقت و تشریک مساعی لازم بوده و باید حد اعتدال را رعایت کرد. همچنین وی قائل به حقوق مالی مستقل زنان و معتقد به ضرورت حضور فعال زنان در همه ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، علمی و... است، البته با حفظ حجاب بوده و حجاب را موجب صیانت و عامل حفظ کرامت زنان ـ نه نشانه عقب‌‌افتادگی آنان ـ می‌‌داند. معظم له مخالف چندهمسری و قائل به تغییر و بازنگری در برخی نگاه‌‌های فقهی در حوزه زنان است؛ بنابراین آشنایی با این نظرات می‌‌تواند بسیاری از ابهامات دربارۀ نگرش اسلام به زنان را بزداید. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است، ضمن تبیین و نقد آرا مستشرقان، نظرات رهبر معظم انقلاب را به‌عنوان فصل‌‌الخطاب و مصحح آرا بیان می‌‌کند.

خودارجاعی یا خوداستنادی قرآن، یعنی قرآن کریم در پاسخ سؤالات به خودش ارجاع می‌دهد و پاسخ سؤالات و ابهامات را می‌دهد. به عبارتی برخی مفاهیم یا نکات مبهم در قرآن با ارجاع به آیات دیگر یا سیاق آیات روشن می‌شود. الیور لیمن به نقل از مقاله استفان ویلد، نکاتی را در خودارجاعی قرآن مطرح می‌کند که در ضمن امتیاز شمردن برای قرآن، نکات مبهم و غیرقطعی را به این کتاب مقدس نسبت می‌دهد. بنابراین ضرورت دارد نظرات وی در این باره بررسی و نقد شود. در این نوشته، پژوهشگر به روش توصیف و تحلیل و ضمن صحه‌گذاشتن بر نظریه خودارجاعی، برخی نکات مطرح‌شده توسط استفان ویلد را ارزیابی کرد. باتوجه‌به ادعاهای قرآن کریم معنای روشنی را از لفظ قرآن ارائه می‌دهد و عبری‌بودن واژۀ فرقان، آسیبی به استعمال این لفظ در قرآن کریم نمی‌زند، زیرا قرآن نیز از مصادیق فرقان و روشن‌کننده حق از باطل است. همچنین روش‌های مختلف تفسیری ازجمله روش قرآن به قرآن، روش موضوعی و معناشناختی ایزوتسو، همگی دلیلی بر خودارجاعی است که توجه مفسران و دانشمندان اسلام و غرب در تفسیر قرآن را به خود جلب کرده است. بنابراین همۀ این امور نظریه خودارجاعی قرآن را از جنبۀ مثبت تقویت می‌کند، زیرا استناد و گواه‌گرفتن قرآن از آیاتش، دلیل بر حجیت آن چیز است و این استناد موجب نفی آیات و احکام آن نمی‌شود؛ بلکه آیات قرآن و گزاره‌های آن در راستای تأیید و اثبات هم قرار گرفته‌اند. این مبنا و روش تفسیری در شیوۀ تفسیری مقام معظم رهبری نیز وجود دارد. ایشان در تفسیر سورۀ حمد به کرّات با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تبیین معارف قرآن کریم پرداخته‌اند.

جایگاه ارزشی زن در دین اسلام، جایگاه والایی است که اهمیت آن در منابع اسلامی، خصوصاً قرآن ذکر شده است. اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) نیز در حوزه نظام ارزش زنان، به‌عنوان یک مفسر و اندیشمند و رهبر مسلمانان شیعی در جهان تشیع حائز اهمیت است؛ اما یکی از مسائل چالشی و بحث‌برانگیر در جوامع بشری که در غرب و شرق مطرح است، جایگاه زن و حقوق و اختیارات اوست؛ بنابراین تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و قرآن در مقابل جایگاه زن در فرهنگ غرب با تکیه بر آراء مستشرقان و اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، دارای اهمیت فراوانی در جهت احیای جایگاه واقعی زن در جوامع بشری دارد. پژوهش حاضر نیز با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و فرهنگ غرب، با تکیه برآراء برخی مستشرقان و اندیشه قرآنی مقام معظم رهبری «مدظله‌العالی» انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر عبارت‌اند از: 1. تساوی و برابری در اصل و خلقت در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 2. تساوی در حقوق انسانی در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 3.تساوی در نظام ارزشی و هدایت‌پذیری در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب.

موضوع سیاست خارجی به‌طور عام و اصول سیاست خارجی به‌طور خاص، در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی‌جویی است؛ از این‌رو می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. در این پژوهش با استفاده از روش‌های تحلیل محتوا و معنی‌شناسی،اصل «حکمت» در اندیشه سیاسی و قرآنی آیت‌الله خامنه‌ای مبنای تحلیل و تبیین قرار گرفته است.نخست پس از تحلیل اصل حکمت در قرآن و گردآوری مقولات و مؤلفه‌های این اصل، در گام پسین، آنها را با مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای مقایسه کرده، شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش، حکمت قرآنی و حکمت در سیاست خارجی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای جدای از یکدیگر نیستند؛ زیرا کسی که بهره‌ای از حکمت قرآنی داشته باشد، اندیشه او مستحکم می‌شود و چنین کسی در سیاست خارجی بر اساس خِرَد عمل می‌کند نه بر اساس احساسات. همچنین فرد حکیم از نظر قرآن، حقایق عالم را درک می‌کند و به مصالح و منافع آگاه است و مسلماً چنین کسی در سیاست خارجی به منافع و شرایط لازم و بهره‌هایی که باید از رابطه با دنیا گرفت، آگاه است.

قرآن منبع اصلی دین، ایمان و فرهنگ معنی‌بخش زندگی مادی و معنوی انسان‌ است. آنچه اهمیت دارد فهمیدن معنای آیات آن در همه ادوار و مخصوصا در عصر امروزی است؛ هرچقدر انسان در عصر امروزی از مفهوم و ترجمه قرآن آگاهی بیشتری یابد از آثار و برکات آن و به‌ویژه از فهم بیشتر بهره‌مند می‌شود و برعکس اگر کسی از قرآن چیزی نفهمد به همان‌اندازه نیز از هدایت و آثار و برکات قرآن بی‌بهره می‌ماند. قرآن کریم جامع‏ترین و ارزنده‏ترین منبع ناب اسلامی در جهت هدایت و سعادت انسان است که از دیدگاه دانشمندان ترجمه در فهم و درک قرآن حائز اهمیت است. قرآن کریم پس از خدای سبحان از هر چیزی برتر است.‌ نقش ترجمه در فهم قرآن از منظر‌اندیشمندان پژوهش انجام گیرد؛ به روش توصیفی ـ تحلیلی پژوهشی در خصوص نقش ترجمه در فهم قرآن از منظر‌اندیشمندان با تأکید بر دیدگاه امام خامنه‌ای انجام گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهدکه «ترجمه» ناظر بر توجه به سیاق و قرائت آموزه‌های وحیانی موجب تأثیرگذاری در حوزه فهم کتاب آسمانی، انس با کتاب خدا، درک موعظۀ الهی و توجه خاص به معانی بنیادین در قالب کلمات کلیدی و محوری قرآن از دیدگاه مقام معظم رهبری و پاره‌ای از‌اندیشمندان اسلامی می‌گردد.

قرآن کلید نجات انسان و تقرب به خداوند است. این‌ پژوهش به تبیین الگوی راهبردی حفظ قرآن کریم در‌اندیشه ‌آیت‌الله ‌خامنه‌ای پرداخته و عوامل موثر و بسترساز و نیز چشم‌انداز‌اندیشه‏های ایشان را بررسی نماید.‌ این‌ پژوهش به‌ صورت کیفی به روش داده‌بنیاد متنی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که عوامل موثر بر حفظ عبارت‌اند از: اعتقاد و باور به وعده‌های قرآن و اعتقاد به نجات و هدایت به‌واسطه قرآن، تهذیب و طهارت،آغاز حفظ از زمان کودکی، استفاده از زمان و فرصت جوانی برای حفظ، تشویق خانواده، تلاوت مستمر از جمله بسترها و زمینه‌‌هایی است که در کلام مقام معظم رهبری کمک و یاری‌دهنده به حفظ قرآن است. ترویج تجلیل از قهرمانان قرآنی، تشویق به حفظ قرآن از دبستان، اهمیت‌دادن به امر حفظ، اعطای درجات خاص به حافظان قرآن، کاربردی‌کردن حفظ آیات از جمله راهبردها و روش‌های حفظ هستند؛ از جمله موانع فراموشی آیات، پرکردن ذهن بچه‌‌ها با اعداد رایانه‌ای و سن پیری است؛ پیامدها عبارت‌اند از: رسیدن به رشد و تعالی و معارف عالی، رسیدن به تدبر، تشخیص حرف درست از نادرست، آسان‌خوانی قرآن، فکر و عمل قرآنی‌ داشتن، انس با قرآن، هدایت به‌سوی نور و چشم‌اندازی که مقام معظم رهبری ترسیم نمودند عبارت است از: شکوفایی قرآنی، حاکم‌‌شدن فرهنگ قرآنی، رسیدن به ده میلیون حافظ قرآن.