جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب « طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» اثری ارزشمند است که افکار اسلامی مبتنی بر قرآن حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را به صورت سیستماتیک ارائه می‌دهد. این کتاب نشان می‌دهد که اسلام تنها محدود به عبادات فردی و زندگی آخرت نیست، بلکه تعلیم جامعی است که زندگی اجتماعی انسان، مسئولیت‌های اجتماعی و رشد معنوی را شامل می‌شود. هدف اصلی اثر، تفسیر مجدد تفکر اسلامی در پرتو رویدادهای جهان معاصر و ارائه جنبه‌های عملی، اجتماعی و اخلاقی دین بر اساس قرآن به خواننده است. رویکرد نویسنده بر این است که قرآن تنها کتابی برای تلاوت نیست، بلکه راهنمای الهی است که در همه جنبه‌های زندگی حکم‌رانی می‌کند. در این کتاب، علاوه بر تحلیل عمیق آیات قرآن، به احادیث پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) نیز استناد شده است و بر این نکته تأکید شده که اسلام دینی زنده و فعال است. اثر به تبیین مفاهیم کلیدی قرآن مانند ایمان، تقوا، اطاعت، عمل، توبه، آمرزش، توکل و انفاق می‌پردازد. این مفاهیم نه تنها به عنوان اصول نظری، بلکه به عنوان مبانی اخلاقی و حقوقی شکل‌دهنده رفتار فرد و جامعه ارائه شده‌اند. نویسنده نشان می‌دهد که تقوا تنها حفظ خود نیست، بلکه یاری رساندن به گناهکاران، موضع فعال در جامعه و دفاع از ارزش‌های اسلامی است. اطاعت از خدا و پیامبر به عنوان وحدت جدایی‌ناپذیر ایمان و عمل ارائه شده است. انسان تنها از طریق عمل و اطاعت می‌تواند به رحمت الهی برسد؛ این اصل روشن قرآن است که ابتدا باید عمل کرد و سپس به رحمت امیدوار بود. زندگی تنها با دعا و انتظار منفعلانه تغییر نمی‌کند، بلکه دعوت قرآن به عمل و تغییر است. موضوع توبه و آمرزش جایگاه مهمی در کتاب دارد. نویسنده تأکید می‌کند که توبه تنها عبارت زبانی نیست، بلکه فرایندی است که نیازمند عمل، تلاش و اصلاح است. گناه آثار روحی بر انسان می‌گذارد و برای درمان آن باید انسان خود را به طور جدی بازسازی کند. پشیمانی تنها برای بخشش کافی نیست و توبه باید با عمل همراه باشد. امید به بخشش بدون عمل با تفکر قرآنی ناسازگار است. ویژگی‌های پرهیزکاران نیز به تفصیل شرح داده شده است. انسان پرهیزکار با کنترل خشم، کمک به نیازمندان، چشم‌پوشی از خطاهای دیگران و توبه فوری پس از گناه، شخصیت کامل خود را شکل می‌دهد. نویسنده بیان می‌کند که این ویژگی‌ها برای رفاه جامعه ضروری است. توصیف‌های قرآن درباره مؤمنان بر پایه آیات قرآن است؛ کسانی که هنگام یاد خدا دل‌هایشان می‌لرزد، با شنیدن آیات قرآن ایمانشان افزون می‌شود، تنها به خدا توکل می‌کنند و نماز را به بهترین نحو ادا می‌کنند. تأثیر کتاب تنها انتقال دانش دینی به خواننده نیست، بلکه او را به تفکر، ارزیابی زندگی و قرار دادن قرآن در مرکز زندگی ترغیب می‌کند. نویسنده قرآن را کتابی معرفی می‌کند که همه جنبه‌های زندگی را هدایت می‌کند و دعوت به انقلاب ذهنی می‌نماید. او تلاش می‌کند ثابت کند که اسلام دینی پویا، واقع‌گرا و متوجه تکامل انسانی است. ایده اصلی اثر این است که ارزش‌های اسلامی نباید تنها در حوزه عبادات بلکه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیز به کار گرفته شوند. در نهایت، کتاب «تفکر اسلامی در قرآن» اصول بنیادی یک نظام ایدئولوژیک مبتنی بر قرآن را ارائه می‌دهد. در این نظام، دین تنها عبادت نیست بلکه برنامه‌ای برای زندگی است که نیازمند حرکت، مسئولیت و مبارزه است. کتاب پایه محکمی برای درک قرآن و کاربرد آن در زندگی هم برای فعالان حوزه تفکر دینی و هم برای مؤمنان عادی فراهم می‌آورد.

انقلاب اسلامی ایران بر مبنای اصول حق و عدالت شکل گرفته است. با این وجود، از همان ابتدا، دشمنان این انقلاب با تحریف واقعیت‌ها، ایجاد شبهات و فتنه‌انگیزی در پی خدشه‌دار کردن ماهیت آن و ایجاد گسست بین مردم و انقلاب بوده‌اند. آن‌ها با فتنه‌انگیزی و دروغ‌پراکنی سعی دارند تا نه تنها در مسیر انقلاب اسلامی انحراف ایجاد کنند، بلکه علاقه‌مندان به این نهضت را نیز از آرمان‌های خود سرد کنند. در این میان، نقش رهبری انقلاب اسلامی به عنوان عنصر هدایت‌گر و بصیرت ‌بخش امت، اهمیتی ویژه دارد. این پژوهش با هدف بررسی و تبیین شاخص‌های بصیرت در ابعاد مختلف (فرهنگی، اقتصادی و سیاسی) از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای و ریشه‌یابی این شاخصه‌ها در کلام و سیره امام علی علیه‌السلام انجام شده است. از این رو، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، به بررسی این موضوع پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بصیرت، به عنوان یک مفهوم کلیدی، در ادبیات حکمرانی آیت‌الله خامنه‌ای جایگاه ویژه‌ای دارد. این مفهوم دارای ابعاد گوناگون است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: فرهنگ، سیاست و اقتصاد. هر یک از این ابعاد نیز دارای شاخصه‌های فرعی نظیر معنویت، عقلانیت و عدالت هستند که در تعامل و ارتباط متقابل با یکدیگر قرار دارند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که این شاخصه‌های اصلی و فرعی بصیرت، ریشه در سخنان و سیره امام علی علیه‌السلام دارند و این امر بر اهمیت و جایگاه این مفهوم در نظریه‌پردازی تمدن نوین اسلامی تأکید می‌کند. در واقع، این پژوهش نشان می‌دهد که رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه بصیرت، برگرفته از آموزه‌های دینی و اندیشه والای امام علی علیه‌السلام است و می‌تواند راهگشای جامعه اسلامی در مواجهه با چالش‌های داخلی و خارجی باشد.

خداوند رهیافتی از سبک زندگی اسلامی را در عرصه عمل به آیات قرآن به زندگی سعادتمندانه بشری نشان می‌دهد. این نگارش با توجه به اهمیت والایی که سوره علق در مفاهیم بنیادین دینی ازجمله علم، کرامت، توحید، معاد، اراده واختیار و عدل که در معانی آیاتش دارد و همچنین با بررسی دیدگاه آیت الله خامنه ای که بر اساس مبانی سبک زندگی موحدانه برسه پایه معرفت شناسی، انسان شناسی و هستی شناسی در طی سالهای اخیر بیان نموده اند، به ارتباط معنایی وتأویلی واژگان مرتبط از سوره علق با مبانی ایشان به شیوه توصیفی-تحلیلی وتطبیقی می‌پردازد وبه این منجر می‌شود که در مبانی معرفت شناسی ایشان به منابع معرفت وحی و عقل، در مبانی انسان شناسی به کرامت انسان، اراده ، اختیار، خردورزی وبرخورداری از اندیشه و میل به فجور انسان ، در مبانی هستی شناسی به مبدأ ومدیریت هستی (توحید) وهدفمندی هستی (معاد) اشاره می-نمایند و ارتباط آنها با واژگان سوره مشخص می‌شود.

در عصر جهانی‌شدن و ارتباطات گسترده، الگوپذیری از فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی مختلف امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اما الگوپذیری صرفاً تقلیدی از یک فرهنگ خاص، به‌ویژه زمانی که با ارزش‌ها و اعتقادات دینی و ملی مغایرت داشته باشد، می‌تواند آثار منفی بسیاری به همراه داشته باشد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی در جوامع اسلامی، الگوپذیری از سبک زندگی تقلیدی از غرب است. این پدیده که در بسیاری از موارد به‌عنوان یک تهدید برای هویت اسلامی تلقی می‌شود، دارای ابعاد مختلف و نیازمند بررسی دقیق و همه‌جانبه است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی این موضوع و ارزیابی و تحلیل مستندات قرآنی آیت‌الله خامنه‌ای از این ابعاد بود. این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی از حیث هدف کاربردی و با روش اسنادی و منابع کتابخانه‌ای است. مهم‌ترین یافته‌های این نوشتار، تبیین تفاوت بنیادین میان مبانی الگوپذیری سبک زندگی اسلامی و غربی، همراه با ارزیابی مستندات قرآنی بیانات رهبری در مناسبت‌های مختلف درباره الگوپذیری از سبک زندگی غربی و آثار مخرب آن در حوزه‌هایی مانند اخلاق فردی و جمعی، خانواده، علم و فناوری، فرهنگ، سیاست، اقتصاد و محیط‌زیست بود.

در بررسی نظامِ مسائل جامعۀ ایران اسلامی یکی از مهم‌ترین و بنیادین‌ترین مسائل روز که با آن مواجه هستیم، چگونگی «سبک زندگی» است. بررسی این مسئله از دو جهت اهمیت دارد؛ نخست اینکه سبک زندگی، روند حیات انسان را از پوچی و بی‌هدفی خارج می‌کند و به آن معنا می‌بخشد. دیگر آنکه انتخاب سبک زندگی صحیح، می‌تواند آیندۀ یک ملت را از حیث سعادت تضمین کند؛ زیرا در دنیای امروز، به‌دلیل گستردگی فضای مجازی و تنوع رسانه‌ها، همواره سبک‌های مختلفی از زندگی، به جامعه عرضه می‌شود؛ لذا داشتن چارچوب و اصولِ اساسی، برای انتخاب سبک زندگی مناسب، به‌منظور نیل به حیات طیبه، از اهمیت فروانی برخوردار است. همچنین باید عنایت داشت که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکریِ مقام معظم رهبری، به‌عنوان حاکم اسلامی و ولی‌فقیه، بحث سبک زندگی است که در بیانات مختلف ایشان، بر اهمیت این موضوع تأکید بسیاری نموده‌اند. در این نوشتار، نگارنده درصدد است، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و بررسی اندیشه‌های حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، دیدگاهِ ایشان را درزمینۀ سبک زندگی در سه محور «رویکرد» و «مبنا» و «عملکرد» بررسی کند. درنهایت اینکه، رویکرد رهبر فرزانۀ انقلاب دربارۀ مقولۀ سبک زندگی، بر دو پایۀ رویکرد «نگرشی» و «رفتاری» استوار است. مقام معظم رهبری معتقدند که باید مبنا و اساسِ سبک زندگی، برگرفته از آموزه‌های قرآنی باشد و برای اینکه سبک زندگی از مرحلۀ نظری به مرحله عملی برسد، لازم است دو مسئله را مد نظر قرار دهیم؛ یکی «تبیین درست سبک زندگی» و دیگری «پرهیز از تقلید و الگوسازیِ ناصحیح» است.

امروزه سبک زندگی اهمیت شایان توجهی را به خود اختصاص داده و توجه پژوهشگران و نخبگان جامعه را بیشتر از پیش، به خود جلب کرده است؛ زیرا در دنیای پیچیدۀ امروزی، روش و سبک زندگی افراد، قسمت مهمی از فرهنگ جوامع مختلف را در برگرفته است. با توجه به اهمیت این موضوع، نویسندگان این مقاله تلاش کرده‌اند شاخص‌های سبک زندگی در بیانات رهبر معظم انقلاب را که در مراسم‌های مختلف از سال 1369 تا 1398 ایراد نموده‌اند، احصا و بررسی نمایند. روش تحقیق حاضر، شامل تحلیل محتوای کمی و کیفی است. در بخش اول یعنی تحلیل محتوای کمی، واژگان مهم و کلیدی و نیز مقدار فراوانی آن‌ها با توجه به متون موردنظر، احصا شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. بخش دوم یعنی تحلیل محتوای کیفی، بر رهیافت نظام‌مند استراوس و کوربین (1998) برای نظریۀ مبنایی تأکید دارد. در این پژوهش، کلیۀ رهنمودها و سخنرانی‌های منتشرشده از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مد ظله‌ العالی) دربارۀ موضوع موردبررسی، از طریق سایت رسمی ایشان و نرم‌افزار حدیث ولایت، موردبررسی واقع شده است. به‌منظور تحلیل محتوای کیفی، ابتدا مجموعۀ سخنرانی‌ها، بیانات و پیام‌های رهبری معظم، سطربه‌سطر بررسی گردید و درنهایت، مفهوم‌پردازی و سپس مقوله‌بندی شد. همچنین نویسندگان با توجه به خصوصیات مشترک و ارتباط مفهومی و نیز میزان مشابهت میان کدهای باز، توانستند مفاهیم و مقولات را تعیین نمایند.

این مقاله به بررسی روش‌های شناختی و تأثیر آن‌ها بر تغییر و شکل‌دهی نگرش افراد از منظر آموزه‌های قرآنی، با تمرکز بر دیدگاه‌های امام خامنه‌ای (مدظله) می‌پردازد. این مطالعه به تجزیه‌وتحلیل اصول و مفاهیم قرآنی مرتبط با شناخت از قبیل تفکر و تعقل و چگونگی کاربرد آن‌ها در پرورش نگرش‌های مثبت و سازنده در جامعه اسلامی می‌پردازد. امام خامنه‌ای نه‌تنها با الهام از قرآن نگرش‌های اجتماعی و سیاسی خود را شکل داده بلکه توانسته که نگرش‌های مردم را هم تحت تأثیر قرار دهد و از قرآن به‌عنوان منبعی غنی برای هدایت فکری و عملی افراد بهره ببرد؛ ازاین‌رو این مقاله در راستای معرفی شخصیت علمی و قرآنی مقام معظم رهبری، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی راهبردهای شناختی مؤثر بر تغییر نگرش‌ها می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهند که راهکارهایی مانند دعوت به تفکر، توجه به عظمت خدا، ایجاد ناهماهنگی شناختی، توجیه شناختی، استدلال و برهان‌های مختلف، استناد به قرآن و سنت، الگودهی، معرفی عبرت‌ها و قصه‌گویی می‌توانند در تثبیت نگرش‌های مثبت و تغییر نگرش‌های منفی مؤثر باشند. این راهکارها به‌عنوان ابزاری برای تقویت ایمان، اخلاق و رفتار اجتماعی مناسب به کار می‌روند و نقشی کلیدی در تحول فردی و اجتماعی ایفا می‌کنند.

مهندسی فرهنگ نگاهی سیستمی به فرهنگ و تنظیم و ادارۀ آن است که رویکردی نوین به فرهنگ به‌حساب می‌آید. این رویکرد در کنار مهندسی فرهنگی که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای بیان شده می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد در پیشبرد فرهنگ مؤثر باشد. هدف این پژوهش دستیابی به صورت‌بندی این مفهوم براساس اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای است. از این‌رو مسئلۀ چیستی مهندسی فرهنگ و صورت‌بندی تحلیلی آن در نظر آیت‌الله خامنه‌ای است. این مقاله به روش اسنادی در مرحلۀ گردآوری داده‌ها و با تحلیل مضمون در تحلیل داده‌ها صورت پذیرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مهندسی فرهنگ از دیدگاه ایشان شامل پنج مقولۀ اصلی است: نظارت، هدایت، رشد، ماهیت و ساخت فرهنگ. این مقوله‌ها در یک فرایند چرخشی و پویا با یکدیگر تعامل دارند و امکان جدایی آن‌ها از هم وجود ندارد. نظارت فرهنگ به معنای کنترل و مراقبت از فرایندهای فرهنگی، هدایت فرهنگ به معنای جهت‌دهی به فرهنگ در مسیر اهداف کلان نظام اسلامی، رشد فرهنگ به‌عنوان توسعه و ارتقای بنیان‌های فکری و معنوی جامعه، ماهیت فرهنگ به‌عنوان حرکتی درون‌زا و کیفیت‌بخش و ساخت فرهنگ به معنای ایجاد فرهنگ جدید متناسب با نیازهای جامعه است. این مقاله با مقایسۀ دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای با رویکردهای لیبرالیسم و سوسیالیسم، نشان می‌دهد ایشان راه‌حلی بینابین بین رهاسازی و کنترل کامل فرهنگ ارائه می‌دهند. این رویکرد نه‌تنها به حفظ آزادی‌های فرهنگی احترام می‌گذارد، بلکه از طریق هدایت و نظارت هوشمندانه، فرهنگ را در مسیر اهداف نظام اسلامی قرار می‌دهد.

از زمان‌های گذشته تا به امروز اکثریت اندیشمندان و متفکرین علم اخلاق بر این «تربیت سیاسی» به معنای جامعه‌پذیری سیاسی و تداوم ارزش‌ها در بین نسل‌هاست که در خلال آن فرایند انتقال ارزشی از بالا به پایین امکان‌پذیر می‌شود. دین اسلام نیز با نگاهی جامع به انسان، برای ساحت‌های متعدد تربیتی وی به ارائه برنامه‌ پرداخته است. دراین‌میان، «روش‌های تربیتی» برای رساندن متولیان و مربیان امر تعلیم و تربیت به اهدافشان، نقش بارزی را ایفا می‌کنند. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای درصدد استنباط روش‌های تربیت سیاسی از سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) و بن‌مایه‌های قرآنی و روایی دیدگاه ایشان برآمده است. دیدگاه‌های ایشان درباره «روش‌های تربیت سیاسی» متأثر و مستنبط از قرآن کریم است که در مواردی به روایات نیز مستند شده است. در این پژوهش، دوازده روشِ «تعامل با ادیان»، «عبرت‌آموزی از تاریخ»، «منطقی بارآوردن»، «علمی بارآوردن»، «موقعیت شناس بارآوردن»، «عملگرا بارآوردن»، «روش اعطای بینش»، «برنامه‌ریزی جامع برای کارگزاران»، «ارائه برنامه سیاسی»، «روش عدالت‌باوری و عدالت‌جویی»، «زبده پروری نیروها» و «دشمن‌شناسی» به عنوان روش‌های استنباط شده از سخنان ایشان در ساحت تربیت سیاسی معرفی شده است.

جهاد، عرصه‌های گوناگونی دارد و جهاد تبیین مهم‌ترین عرصۀ آن است. جهاد تبیین، نوعی مقابله با جریان تحریف محسوب می‌شود و ازاین‌رو، نیازمند کنشگری اجتماعی همۀ اقشار جامعه است. البته روحانیون، جایگاه مهم‌تری در این عرصه دارند؛ زیرا جهاد تبیین از یک سو، نوعی روشنگری است و با فعالیت مبلغان سنخیت بسیاری دارد و از سوی دیگر، روحانیون ارتباط گسترده‌تری با عموم مردم‌ دارند و از اقتدار اجتماعی بیشتری برخوردارند. جهاد در عرصۀ تبیین مانند هر عرصه‌ای با موانع و آسیب‌های اخلاقی روبه‌رو است؛ از جمله غلبۀ هوای نفس و ترس از آبرو، مصلحت‌اندیشی، نبود درک صحیح از تفاوت میان انتقاد و بی‌اخلاقی، فتنه‌انگیزی دشمنان، بدبینی و ناامیدی مردم. الزام مجاهد به کسب فضایل اخلاقی متناسب برای مواجهه با هریک از این موانع، راهکار مقابله با آسیب‌های اخلاقی پیش روی این حوزه است. در نوشتار حاضر که از نوع تحلیلی‌توصیفی است و با روش اسنادی کتابخانه‌ای صورت گرفته است، اخلاص، توکل، شجاعت، بصیرت و انصاف، حسن خلق، اتقان در سخن، صدق و راست‌گویی و صبر و استقامت از الزامات اخلاقی جهاد تبیین شمرده شده است.