جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه واسازانه نمونه ای مطلوب برای نشان دادن چگونگی سازگاری نظامی فلسفی، با دموکراسی است. واسازی با نقد خودگرایی و دیگرستیزیِ سنت اندیشه فلسفی در صدد بنیان نهادن اصول فلسفی متناسب با اصل دیگرپذیری و دموکراسی برمی آید. از طرف دیگر، مباحث دریدا در حوزه دموکراسی اجتماعی ـ سیاسی، مانند دموکراسی آینده و چالش های پیش روی دموکراسی نیز ریشه در اندیشه فلسفی او دارند. بدین ترتیب، دموکراسی و واسازی دو روی یک سکه اند، و فهم یکی بدون توجه به دیگری میسر نیست. این ارتباط، ناگسستنی و ضروری است، و تفکر دریدا در باب فلسفه و سیاست بر مدار آن شکل می گیرد. دموکراسی آینده نیز به عنوان نتیجه این ارتباط آیینه فلسفه و سیاست دریدایی است.بررسی نحوه پیوند فلسفه و دموکراسی واسازانه و چگونگی تاثیر و تاثر متقابل این دو برسازنده خطوط اصلی این مقاله خواهد بود.

چه دیدگاه هبر برای هنر در نظر هنرمند غالب باشد و چه دیدگاه هنر برای زندگی، می‌توان از آگاهی بخشی به عنوان جان‌مایه‌ی هنر نمایش یاد کرد. آگاهی بخشی، هویتی‌ست که در میان سطور متن‌های نمایشی و در قاب‌بندی‌های کارگردانی یک اثر نهفته است و هر لحظه، در پی مجال کشف شدن است تا قوی‌ترین ارتباط خود را بتواند با مخاطب اثر هنری، چه از منظر منطقی و چه از منظر حسی برقرار کند. اما این آگاهی، خود به چه معناست؟ در علوم مختلفی از قبیل علوم طبیعی، ریاضیات و منطق، فلسفه، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و… می‌توان به دنبال معنای آگاهی گشت، اما به واسطه‌ی حساسیتی که پیرامون این موضوع وجود دارد، در این تحقیق از میراث فکری دو فیلسوف بزرگ تاریخ فلسفه که هرکدام نماینده‌ی دستگاه فکری متفاوتی هستند، یعنی ویلهم هگل و ژاک دریدا است استفاده گشته‌است تا بنیان معنای آگاهی را متوجه گردیم و سپس، توانایی تعمیم آن را در هنر نمایش پیدا کنیم. بدین صورت این دو رویکرد از دو منظر متفاوت و عمیق‌تر، می‌تواند ما را در شناخت معنای واقعی آگاهی‌بخشی در/ توسط تئاتر یاری رساند.

در این مقاله به دنبال فهم اندیشۀ فلسفی دریدا و رفع ابهام آن هستیم؛ پاسخ ما به این ابهام آن است که دریدا را باید پیش از هرچیز در چارچوب مباحثِ امانوئل لویناس فهمید و قرار داد. این جایگذاری درید،ا در نوع خود، بسیار کلیدی است و معنای ضمنی فلسفۀ او را متفاوت می­سازد. دلیل این تحول آن است که در خوانش عمومی دریدا را در درجۀ نخست وارث نیچه و پس از آن هایدگر می­دانند که در افق فکری آن دو و در سنت نقد متافیزیک آن دو قرار می­گیرد. لویناسی دیدن دریدا به این معنی است که فلسفۀ او را گذار از فلسفۀ هایدگری، یعنی هستی­شناسی، به اخلاق بدانیم. یعنی آن که سخن دریدا، بر اساس زبانِ لویناس، در چارچوبِ عدالت قرار می­گیرد. مطابق این سخن، سوال اصلیِ مقالۀ پیش­رو این است که چگونه می­توان تقدم امر اخلاقی بر هستی­شناسی را در فلسفۀ دریدا نشان داد؟ بر این اساس تلاش فکری دریدا را باید تلاشی برای فراروی از مباحث هستی­شناسانه دانست و روش واسازی وی را تحلیلی بدانیم که نه در ساحت هستی که در نیرویِ الزام­آورِ امر اخلاقی صورت می­گیرد، عملی که رو به بیرون و شناخت آن چه هست ندارد، بلکه به نام دیگری، از آنچه که انجام شده و انجام داده، سخن می­راند. بر این اساس، هدفِ مقالۀ حاضر ایضاحِ تقدم اخلاق بر هستی­شناسی به معنای رویکردی درست به فلسفۀ دریدا می­باشد.

دوستي در تاريخ انديشه سياسي همواره مورد توجه بوده است. ارسطو نخستين فيلسوفي است که در فلسفه‌ سياسي خود، جايگاه خاصي را براي دوستي در نظر مي‌گيرد و پس از آن، سنتِ توجه به دوستي در تاريخ انديشه سياسي تداوم مي‌يابد. روايت‌هاي متفکران و فيلسوفان سياسي از دوستي تفاوت‌هاي جدي با يکديگر دارد؛ اما ژاک دريدا، فيلسوف معاصر، معتقد است که اين روايت‌ها مبتني بر شاخص‌هاي مشترکي هستند که آن­ها را مخدوش مي‌سازد و آن خودمحوری و تأکید بر همانندی به جای تفاوت است. اين مقاله در پي آن است که با بررسي روايت‌هاي دوستي در تاريخ انديشه سياسي، نقد دريدا بر آن را مورد تحليل قرار دهد. دریدا با برقراری پیوند میان دوستی و مفاهیمی مانند آزادی و مسئولیت، این مقوله را بازنمایی "برادری" در شعار سه‌گانه "آزادی، برابری، برادری" می‌داند. در نظر دريدا، ما در عرصة سياسي و اجتماعي همواره هم با "برادر-دوست" طرف هستيم و هم با "برادر-دشمن" و از همين­رو، بايد بياموزيم که خودمحوري‌هاي کودکانه را فراموش کنيم و تفاوت ميان خود و ديگري را بپذيريم. توازن ميان هويت فردي و تفاوت به­سختي به دست مي‌آيد و مستلزم شجاعت و بخشندگي است. دوستي واقعي، آمادگي براي هديه‌دادن است، نه تنها به دوست، بلکه به دشمن و از همين­ رو، روايت‌هاي دوستي در انديشه سياسي که مبتني بر ستايش شباهت‌ها و خودشيفتگي هستند، مخدوش و متزلزل ­اند.