جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مأمون، هفتمین خلیفه عباسی، انسانی باهوش، علاقه‌مند به علم و دانش و مباحثات کلامی بود. پس از رسیدن به خلافت وی تصمیمات خلاقانه و عجیبی در برخورد با بحران‌های به وجود آمده اتخاذ کرد. همزمانی خلافت مأمون با امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و شیوه تعامل مأمون با علویان، مأمون را وارد تاریخ تشیع می‌کند. اما تاریخ تصویر روشنی از مأمون ارائه نمی‌دهد؛ از طرفی اسناد و روایات تاریخی حاکی از برخورد محترمانه مأمون با امامان(ع) و علویان دارد. همچنین مأمون، امام رضا(ع) را ولیعهد خود قرار می‌دهد و از اعتقادات شیعه دفاع می‌کند. از طرفی برخی روایات تاریخی، مأمون را عامل شهادت امام رضا(ع) نشان می‌دهد. کدام دیدگاه صحیح است؟ حقیقت چیست؟ نویسنده این پژوهش سعی کرده است با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، با روش توصیفی و تحلیلی و بدون تعصب ریشه‌های این تضاد تاریخی را بررسی کند. در جهت انجام این هدف نویسنده در ابتدا تاریخچه‌ای از زندگی مأمون و مهم‌ترین اقداماتی که انجام داده ارائه می‌دهد. در ادامه دیدگاه‌های چهار عالم برجسته شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری(شیخ مفید، شیخ طوسی، محمد‌بن‌یعقوب-کلینی و شیخ صدوق) در رابطه با مأمون و امامان شیعه(ع) را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. سپس به نقش تحریف در روایات شیعه می‌پردازد و نشان می‌دهد تحریف باعث شده در مواردی، حقیقت کتمان شود. و در پایان نویسنده با جمع‌بندی مطالب در مورد شخصیت مأمون، سعی کرده است تصویری مبتنی بر واقعیت از مأمون نشان دهد.

. مقدمه امام علی بن موسی الرضا در یازدهم شوال 148در مدینه چشم به جهان گشود ایشان در سن 35 سالگی پس از شهادت امام کاظم (ع) عهده دار امامت شیعه شد و از سال 183 تا سال 203 هجری که به شهادت رسیدند شیعیان از امامت ایشان برخوردار بودند. دوران امامتشان تقریبا 20 سال بود که از این مدت 17 سال را در مدینه و 3 سال آخر در خراسان سپری شد . امام با هارون ,امین ومامون عباسی معاصر بودند که بیشترین دوران مربوط به خلافت هارون بوده است ٍ.امام رضا در ابتدای امامت خویش با فرقه واقفیه (فرقه ای که در امامت امام کاظم توقف کرده بودند) مواجه شدند که امام بالاخره توانست با مناظرات آنها را محکوم کند. دوران خلافت هارون دوران خفقان شدید و کاملاً نظامی و دیکتاتوری بوده است که زندگی یک گروه عقیدتی مخالف مانند علویان در آن شرایط بسیار سخت بوده شیعیان خصوصاً شخص امام کاظم به شدت کنترل می شدند که منجر به دستگیری امام و در نهایت به شهادت ایشان انجامید و این سخت گیری ها پس از شهادت امام کاظم به شیعیان ادامه داشت . پس از مرگ هارون و به خلافت رسیدن امین و کارشکنی او برای برهم زدن ولایتعهدی مامون که منجر به درگیری هایی بین امین و مامون شد که این درگیریها 5 سال به طول انجامید. این مدت فرصت خوبی را برای امام برای تبلیغ دین فراهم آورد و در این دوران امام به مناظرات علمی می پرداختند که به این منظور حتی سفرهایی به بصره و کوفه که در آن زمان پایگاه مخالفان و معاندان اهل بیت بود داشتند و در آنجا به برپایی مباحث علمی می پرداختند و شیعه و سنی از دریای بیکران علم آن حضرت بهره می بردند . 2. بیان مسأله ولایتعهدی امام رضا مهمترین رویداد زندگی امام رضا (ع) نزد شیعه است . پذیرش ولایتعهدی مامون از طرف امام رضا یکی از مسائل بحث برانگیز و چالشی در تاریخ اسلام است . با به خلافت رسیدن مامون پس از به قتل رساندن برادرش امین اهل سنت که اکثریت جامعه را تشکیل می دادند خلافت مامون را زیر سوال بردند واز طرفی بنی عباس می دیدند مامون که زاده مادری ایرانی است به پایگاه خلافت در بغداد آسیب زده است .وآنها نیز از مامون رویگرداندند در همین زمان علویان انقلابی وناراضی نیزبه فرماندهی ابوالسرایا دست به قیام وشورش علیه دستگاه خلافت زدند . مامون پس از تلاش فراوان بالاخره توانست بر شورش علویان غلبه کند وبه نوعی اوضاع را آرام کند حال برای تثبیت خلافت خود نیاز داشت از طرف امام رضا که احساس خطر می کرد نیز آسوده خاطر شود به همین منظور با حیله و احترام و اکرام و دادن حق ولایتعهدی امام را از مدینه به مرو فراخواند . امام در سال 200 یا 201 مجبور به ترک مدینه شد و به سوی مرو حرکت کرد به دستور مامون امام رضا را از شهرهای سنی نشین عبور دادند و در این سیر امام به ارائه احادیث و مطالب می پرداختند که یکی از مهمترین آنها بیان حدیث سلسله الذهب بود . وقتی امام به مرو رسیدند مامون ابتدا به ایشان پیشنهاد خلافت دادند که امام نپذیرفت و حتی مشروعیت خلافت مامون را زیر سوال برد و همچنین امام می دانست این پیشنهاد از روی اعتقاد نیست چرا که مامون برای رسیدن به آن حتی از حتی از قتل برادرش دریغ نکرده بود و مامون که دید امام از پذیرفتن این پیشنهاد سر باز میزند مسئله ولایتعهدی را مطرح کرد که امام در جواب فرمود کسی را ولیعهد میکنند که از حاکم اصلی سالها کوچکتر باشد در حالیکه من سالها از تو بزرگتر هستم مامون به امام گفت اگر نپذیرید از روش دیگری استفاده میکنم و به نوعی امام را تهدید جانی کرد و امام ناچار با شرط اینکه در هیچ امر حکومتی دخالت نداشته باشد و کسی را عزل و نصب نکند پذیرفت . مامون با این کار به دنبال مشروعیت بخشیدن به خلافت خود بود چرا که خلافت او به دلایلی که ذکر شد پذیرفته نشده بود و او با چالش های متعددی روبه رو بود .او مراسمی ترتیب داد و ولایتعهدی امام را جشن گرفت و دستور داد تا خطبه ها را به نام امام بخوانند و به نام ایشان سکه ضرب کرد . مطابق با ‌آنچه در کتب معتبر آمده امام رضا از بی نتیجه بودن ولایتعهدی خود خبر داده است و همچنین این تصمیم مامون مخالفانی داشت که از جمله آن افراد حاکم بصره اسماعیل بن جعفر سلیمان بود که از بیعت با امام سر باز زد و همچنین افرادی چون علی بن عمران و ابو یونس از دیگر مخالفان بودند . مامون بر این باور بود که با این انتصاب می تواند تند روی ها وحرمت شکنی های پدرش نسبت به اهل بیت را از اذهان پاک کند و همچنین میخواست با زیرکی جایگاه رفیع امامت شیعه را لکه دار کند .او گمان میکرد قداست امام رضا به خاطر زندگی زاهدانه ایشان در مدینه است و اگر امام در مقام حکومتی قرار گیرد زهد و تقوا را از دست می دهد ،در این صورت او می تواند جایگاه امام را در نگاه شیعیان تخریب کند البته امام که از مقاصد شوم مامون مطلع بود پس از پذیرفتن ولایتعهدی مامون با امتناع از سکونت در قصر، خودداری از تجملات، هم صحبتی و هم سفرگی با فقرا و از همه مهمتر با شروطی که تعیین کردند مامون را در رسیدن به اهدافش ناکام گذاشتند . امام رضا علیه‌السلام بعد از ولایتعهدی نه تنها با حکومت و مأمون همکاری نمی‌کرد بلکه در هر فرصتی به نقد عملکرد مأمون و فضل بن سهل می‌پرداخت. آن حضرت از ابراز شدیدترین انتقادها به مأمون و وزیرش ابایی نداشت . امام با پذیرفتن خلافت، مشروعیت حکومت مامون را زیر سؤال برد همچنین زمینه را طوری چید که مأمون را رویاروی این حقیقت قرار دهد. امام(ع) فرمود: می خواهم کاری کنم که مردم نگویند علی بن موسی به دنیا جسبیده، بلکه این دنیاست که از پی او روان شد. با این شگرد به مامون فهماند که نیرنگش موفقیت آمیز نبوده است. امام (ع) در هر فرصتی تاکید می کرد که به اجبار و با تهدید به قتل، ولایتعهدی را پذیرفته است، نه تنها با گفتار که رفتارش نیز در تمام طول مدت ولایتعهدی از عدم رضایت و مجبور بودنش حکایت می کرد. عدم دخالت در امور سیاسی کشور و چشم پوشی از مطلق اختیارات ولایتعهدی به وسیله امام رضا(ع) ، نقشه مأمون را با مشکلات

آنچه در پیش رو داریـد، شـرحی کوتاه بر یکی از آن مناظرات قطعی تاریخی، در اثبات افضـلیت مولی المو حدین امیر مؤمنان علی علیه السلام است که بین مأمون الرشید خلیفه ي عباسی و دانشمندان بغداد صورت گرفت. این مناظره بسـیار زیبا و جامع، که در کتاب هاي معتبري از شیعه و سنی آمده، و دربردارنده بخشی از فضایل علی علیه السلام به همراه رد بخشی از ادعاهاي واهی می باشد.

دوران امامت امام رضا (ع) (183-203 ه‍.ق.) هم‌زمان با دوران حکومت سه خلیفة عباسی به نام­های هارون، امین و مأمون بود که با توجه به شرایط و خصوصیاتی که در دوران حکومت هر کدام از این خلفا وجود داشت، فرصت مناسبی در اختیار جامعة شیعی برای ترقی و تکامل و استفاده از حضور معصوم قرار گرفته بود که اگر شیعیان از این فرصت و دوران طلایی به نحو احسن استفاده می­کردند، نقطة عطفی بزرگ در تاریخ تشیع می­شد، ولی عملاً نیروی امام بیشتر صرف ارشاد و هدایت شیعیان گمراه و منحرف از راه تشیع اصیل شد. در این نوشتار با بررسی شرایط و خصوصیات دوران حکومت هر یک از خلفای مذکور، در صدد بررسی و تحلیل اوضاع سیاسی و فرهنگی شیعیان در زمان امامت امام رضا (ع) هستیم.

در میان روایات کلامی امام رضا()، چهار مناظره در موضوع امامت (با حذف موارد تکراری و با توجه به تعریف خاص مناظره و تفاوت آن با احتجاج)، گزارش شده است که اهداف و شیوه‌ها و نتایجی خاص را در بردارد. در برخی کتاب های روایی، دو مناظره نیز میان مامون و علمای عامه در موضوع امامت، گزارش شده است که با توجه به انگیزههای مامون از برپایی جلسات مناظره، جای بحث و گفتگوی بسیار دارد. مناظرات امام رضا() بر اساس روشهای گفتمان قرآنی، در اصول و غایت، تفاوتهای بنیادین با شیوه مناظره علم منطق دارد. و در میان انواع صورتهای گفتمان، تنها منطبق بر نوع گفتمان قرآن با هدف هدایت انسان است. در این پژوهش، این اهداف و شیوه ها در مناظرات امام رضا() تا حدی واکاوی شده و در کنار آن به بخشی از اهداف و شیوه‌های مامون در مناظره با علمای عامه نیز پرداخته شده است.