جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر بخشى از یک تحقیق مفصل پیرامون فلسفه سیاسى صدرالمتالهین شیرازى است که به همت فاضل محترم آقاى مصطفى امه‏طلب سامان یافته و هنوز به زیور طبع آراسته نشده است . بخشى از عناوین این تحقیق عبارتند از: عدالت از نظر ملاصدرا، نظریه ملاصدرا در «خلافت الهى‏» ، ضرورت خلیفه خدا در زمین و وظایف حکومتى او، نظر ملاصدرا در باره نبوت، ولایت، شریعت و خلافت، مفهوم قدرت، ملاکهاى تصمیم‏گیرى و برنامه‏ریزى در دولت الهى .

‫اين نوشتار با رويکردي تطبيقي، ديدگاه‌هاي فلسفي ملاّصدرا و ابونصر فارابي به عنوان دو فيلسوف برجسته مسلمان را در باره ويژگي هاي رئيس اول مدينه فاضله با يکديگر مقايسه کرده و اشتراک و افتراق انديشه هاي فلسفي آنان را در اين زمينه برجسته مي‌سازد. تحقيق حاضر در سه بخش سامان يافته است. نويسنده نخست کلياتي از مفهوم شناسي سياست، رئيس اول، مدينه فاضله وخليفه ارائه کرده، سپس در بخش اول نظام سياسي از منظر ابونصر فارابي را شرح مي‌دهد. نگارنده ضمن بيانِ بنيان‌هاي معرفتي از ديدگاه فارابي، مختصري از زندگاني وي، پيوند جهان‌شناسي با سياست مدني، مراتب هستي شناسي، مراتب جهانِ هستي، مباني انسان شناسي، زمينه پيدايي جامعه، مفهوم حکومت از حيث وسعت و مساحت و امکان تأسيس مدينه فاضله را ذکر مي‌کند. وي در ادامه مدينه فاضله يا حکومت مطلوب، سياست و جايگاه آن، رابطه بين اجتماع و تعاون و مفهوم و انواع سعادت را از منظر فارابي بيان مي‌کند. در فصل دوم به تبيين ويژگي‌هاي رئيس اول مدينه فاضله از ديدگاه فارابي اختصاص دارد. از نظر وي رئيس اول در اجتماع، مانندِ عضوِ رئيسي بدن و به عنوان عقل فعال معرفي شده است. نويسنده در اين زمينه، دو شبهه مطرح و پاسخ آن ها را نيز ذکر کرده و خصوصيّات رئيس اول مدينه فاضله و مقبوليت و مشروعيت او را از ديدگاه فلسفه فارابي بيان مي‌کند. ساختار نظام سياسي مطلوب از لحاظ اقتصادي، نظامي، انتظامي، مديريت کارگزاران، فرهنگي و رسيدگي به دانشمندان، بيانِ نظام‌هاي غيرفاضله، همچون: مدينه جاهله، مدينه فاسقه، مدينه ضاله، همچنين آرا و عقايد وي در باره مدينه غير فاضله و اعتقاد به قانون طبيعت و عدالت آن و سرانجام علت اجتماع در مدينه غيرفاضله از ديگر مباحث اين بخش محسوب مي‌شود. بخش دوم به تبيين نظام سياسي از ديدگاه ملاّصدرا اختصاص دارد. نويسنده در اين بخش نيز با پرداختن به بنيان‌هاي معرفتي، زندگاني ملاّصدرا، هستي شناسي، همچون: اصالت وجود، تشکيک وجود، وحدت وجود، انسان شناسي ونيز مدينه فاضله را از منظر ايشان بررسي مي‌کند. ويژگي‌ها و مقبوليت و مشروعيت رئيس اول مدينه فاضله، ساختار نظام‌هاي سياسي مطلوب و نظام غيرفاضله از ديدگاه او از مباحث پاياني اين نوشتار به شمار مي‌آيد.

گفتار در روش نوشته رنه دکارت و اسفار اربعه اثر صدرالدین شیرازی بی تردید در فهرست بزرگترین آثار فکری جهان جای می گیرند. این دو اثر در یک روزگار اما از دو مبدا جغرافیایی، نظریات نوینی را به ویژه در زمینه شناخت و معرفت انسانی ارایه دادند. دکارت درصدد بود تا شناخت را بر مبانی متیقّن و تزلزل ناپذیری استوار کند. وی که منطق ارسطویی را از توانایی لازم برای ساخت یک نظام معرفتی مستحکم برخوردار نمی دانست، در گفتار در روش خود، منطقی جدید همراه با بیان و شیوه بلاغی متفاوتی اختیار کرد. این روش نو و این زبان جدید که به گفته او ملهم از یقینی ترین دانشها یعنی ریاضیات و مسبوق به یک شک دستوری و سپس کوژیتوی یقینی بود، در نهایت به وحدت معلوم یعنی ریاضیات جهانی می انجامید. این اتحاد اما هرگز بین عالم و معلوم محقق نشد تا جهان نزد دکارت همواره صورتی ثنوی و دوگانه بیابد. ملاصدرا اما این یکپارچگی را گسترش بی حد و حصری داد .وی با اتکا بر نظریه اصالت وجود، و با استفاده از بیانی عرفانی، در تمام هستی از جمله بین عالم و معلوم اتحادی بنیادین برقرار ساخت. وی که بر خلاف پیشینیان، علم را نیز از سنخ وجود می شمرد، نتیجه و غایت آن را چیزی جز ترقی انسان در مراتب هستی و تکامل نفسانی او نمی دانست. بدین ترتیب هر دو متفکر با روش و بیان خاص خود سنّت ارسطویی را به چالش کشیدند و تفسیر جدیدی از شناخت و معرفت انسانی ارایه کردند. این تفسیر بر چه مبانیی استوار است؟ ملزومات معرفتی آن مبانی چیست؟ کدام حقیقت پایه اصلی شناخت را در ساختمان ذهنی انسان تشکیل می دهد؟ اینها سوالاتی است که در این مطالعه به پاسخ آنها پرداخته ایم.