جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب "علمانية الإسلامية" ترجمه کتاب "سکولاریسم اسلامی" اثر استاد "منصور مير أحمدي" می باشد اثر حاضر درصدد ارزيابی انتقادی «سكولاريسم اسلامی» است كه پس از طرح مسئله دولت‌سازی مدرن در جوامع اسلامی، تبديل به يك ايده نظری شده است. نگارنده، سكولاريسم، يا جدايی دين از دولت و يا نهادهای دينی از نهادهای سياسی را به دو دسته كلی «درون دينی» و «برون دينی» تقسيم كرده است كه با توجه به تحولات سياسی و اجتماعی و نيز چرخش‌های معرفتی در مطالعات و ادبيات سياسی، پرداختن به رويكرد «برون‌دينی» را ترجيح داده است. در فصل اول به علت اصلی ظهور ايده سكولاريسم در جهان اسلام پرداخته شده است كه مهم‌ترين عامل طرح نظريه سكولاريسم اسلامی شكل‌گيری مسئله «دولت ‌سازی» در جهان اسلام در پی‌ظهور نشانه‌های انحطاط يا عقب‌ماندگای در جوامع اسلامی به ويژه در عرصه نظام سياسی است. ميراحمدی در ادامه به تاريخچه شكل‌گيری سكولاريسم اسلامی می‌پردازد و آن را به سال‌های آغازين سده بيستم نسبت می‌دهد با اين بيان كه الغای خلافت عثمانی، فروپاشی بنای مربوط به جامعه سنتی تلقی شد كه برخی از انديشمندان مسلمان همچون رفعت طحطاوی و خير‌الدين پاشا خواستار بقای آن با ارائه راهكارهای اصلاحی بودند. لذا لزوم ساختن‌بنايی ديگر در كانون مباحث نظری قرار گرفت. لذا الغای خلافت را می‌توان مهم‌ترين عامل نظری از مسئله عقب ماندگی به مسئله دولت سازی تلقی كرد. پس از آن انديشمندان مسلمان درصدد تبيين دولت اسلامی در جهان اسلام برآمدند كه در نظريه برخی از آنان مثل رشيد‌رضا به دليل ناكار آمدبودن و تفكيك اسلام ايدة سكولاريسم اسلامی مطرح شد. فصل دوم با عنوان «تاريخی از اسلام حقيقی» با اشاره به نظريه های مختلف هرمنوتيك و چرخش معرفت شناختی هرمنوتيك توسط گادامر به اين نتيجه می‌رسد كه چرخش معرفت شناختی و برداشت جديد از دين در ايده سكولاريسم اسلامی متأثر از همان نظريه‌های هرمنوتيكی است. سپس از پاره‌ای از نوشته های افرادی چون حامد ابوزيد، محمد اركون و محمد عابدالجابری را شاهد می‌آورد كه بر تفكيك معرفت دينی و ثابت بودن دين و متغيير بودن معرفت دينی اشاره دارند. از جمله كسانی كه نظريه آنان در پايان اين فصل به عنوان سكولارهای مسلمان مورد بررسی قرار گرفت است مهدی بازرگان، عبدالكريم سروش، محمد مجتهد شبستری و مصطفی ملكيان از ايران و محمد عابد الجابری، محمد سعيد و عبد ميلانی انصاری از جهان عرب است. مؤلف در فصل سوّم به مفهوم و ماهيت سكولاريسم اسلامی می‌پردازد نويسنده در ادامه فصل با آوردن عبارت‌هايی از نظريه پردازان مختلف عرب و حتی ايرانی به بيان چگونگی دفاع آنان از نظريه سكولاريسم اسلامی می‌پردازد و اين مطالب در قالب سه مؤلفه به شرح ذيل می‌آورد,۱- پذيرش مرجعيت دين در فهم آموزش هدف بينی ناظر به زندگی سياسی،۲- انكار مرجعيت دين در تنظيم قوانين حاكم بر زندگی سياسی و نهادهای آن، ۳- پذيرش مرجعيت عقل در تنظيم زندگی سياسی در ذيل اين مطلب به مقوله انكار جدايی دين از سياست پذيرش دين از دولت توسط طرفداران سكولاريسم اسلامی اشاره می‌نمايد. نويسنده در فصل چهارم به نقد و بررسی ايده سكولاريسم اسلامی پرداخته ومی نويسد : ايده سكولاريسم اسلامی با وجود تلاش بسيار زياد طرفداران و نمايندگان فكری آن، دچار نابسامانی و اغتشاش مفهومی است بررسی انتقادی اين نظريه مشكلات تئوريك و عملی آن در ادله الگوی «بديل» حكومت دين را نمايان ساخت

این رساله در پاسخ به این سوال اصلی که شکل ناقص دولت مدرن در ایران ناشی از چیست؟ بحث ایدئولوژی های دولت ساز را مطرح کرده است. ایدئولوژی دولت ساز به مجموعه باورها و ارزشهایی اطلاق می شود که دولت بر پایه آن شکل می گیرد خود را تعریف می کند و سلطه خود را بر جامعه تحمیل می نماید. در واقع ایدئولوژی دولت ساز که در هسته اصلی نظام فرهنگی جامعه اس به دولت ماهیت وجودی می بخشد و چگونگی شکل گیری و سیر تکوین آن را تعیین می نماید. در همه جوامع دو نوع ایدئولوژی دولت سازی کرده اند: در نظم ماقبل مدرن ایدئولوژی دینی و در نظم مدرن ناسیونالیسم. در واقع حضور دولتهای مختلف در اشکال متعدد عمدتا ناشی از ماهیت این ایدئولوژی هاست. ایدئولوژی های دینی در نظم ماقبل مدرن برحسب ماهیت تجددگرا یا تجددگریز خود نظم های سیاسی متفاوتی می آفرینند. ایدئولوژی های دینی تجددگرا زمینه های مناسبی را برای گذرا به نظم جدید فراهم می کنند و درادامه با خالی کدرن عرصه سیاست نقش ناسیونالیسم را به عنوان یگانه ابزار ایدئولوژی دولت ساز در نظم جدید به رسمیت می شناسند. در جهت عکس ایدئولوژی های دینی سنت گرا زمینه های گذرا به نظم را فراهم نمی کنند و رد نظم جدید نیز در کنار ناسیونالیسم مدعی امر دولت سازی اند. دولت مدرن الگوی عام و فارگیری نیست بلکه برامده از نشانه های فرهنگی خاص تمدن غرب و در هسته اصلی آن ناشی از نشانه های فرهننگی مسیحیت است. در اروپای غربی مسیحیت به عنوان ایدئولوژی نظم ماقبل مدرن زمینه های گذرا به نظم جدید را بنیان نهاد و در ادامه هر چهار عنصر دولت مدرن بر پایه آن شکل گرفتند. کارکرد ناسیونالیسم در امر دولت سازی نیز در کشورهای اروپای غربی بیش از هر چیز مبتنی بر نشانه های فرهانگی مسیحیت بود. برعکس در ایران اسلام به عنوان ایدئولوژی دینین نظم ماقبل مدرن نظم سیاسی متفاوتی را آفرید که گذرا به نظم جدید را برنمی تابید. افزون بر این نشانه های فرهنگی دین اسلام در عرصه های مختلفسیاسی اقتصادی و اجتماعی نظم سیاسی را در قابل اندیشه ای امت محور بنیان ریخت. در نظم جدید نیز ناسیونالیسم ایرانی همواره در پرتو مذهب معنا یافت و بدین سان حاکمیت و حکومت به عنوان دو عنصر اصلی نظام دولت مدرن غربی که رد پرتو نشانه های فرهنگی دین مسیحیت مرجعی زمینی یافته بودند در ایران در پرتو ایدئولوژی اسلام شیعی مبنای آسمانی یافتند. بدین سان می توان گفت نظام دولت مدرن الگوی سیاسی خاص جوامع غربی است که در پرتو نظام فرهنگی آن و بویژه نشانه های فرهنگی دین مسیحیت شکل گرفته است. در ایران ایدئولوژی دولت ساز یعنی اسلام و ناسیونالیسم بنیان های فرهنگی شکل گیری نظام دولت مدرن غربی را برنمی تابند.

نقش بازیگران منطقه ای در فرایند دولت سازی افغانستان در دوران طالبان و بعد از سقوط وی را می توان بر حسب میزان نفوذ و تاثیرگذاری به سه دسته بازیگران اصلی شامل ایران، پاکستان و روسیه و بازیگران پیرامونی شامل اتحادیه اروپا، ژاپن و بازیگران شبه پیرامونی شامل امریکا، عربستان، هند و چین تقسیم نمود. موقعیت سیاسی، جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی و قومی افغانستان سبب شده است که این کشور همواره تحت تاثیر قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار داشته باشد. پاکستان یکی از مهمترین کشورهای تاثیرگذار در تحولات افغانستان است به طوری که در دوران حکومت طالبان، بهترین روابط بین دو کشور وجود داشت ولی پس از سقوط طالبان روابط دو کشور به شدت دچار تنش شد. دوران پنج ساله حکومت طالبان دشواری های زیادی برای دولت هند در پی داشت و در حقیقت، گسترش بی سابقه نفوذ تروریستها و بی ثباتی در دره کشمیر را به همراه داشت ولی پس از سقوط طالبان روابط دو کشور بهبود یافت. سقوط رژیم طالبان موجب بر چیده شدن تهدید عمده ای از مرزهای شرقی ایران شد و گروه های نزدیک به ایران به قدرت راه یافتند و موجبات ارتقاء روابط را فراهم نمودند.این مقاله به بررسی و تجزیه و تحلیل نقش بازیگران منطقه ای و شبه منطقه ای سه کشور پاکستان، هند و ایران و تاثیرگذاری آنان در فرایند دولت سازی افغانستان در دوران طالبان و بعد از سقوط وی می پردازد. مبحث قابل توجه در این مقاله بدین ترتیب مطرح می شود که ایران و پاکستان که قبلا خود بازیگران اصلی بحران افغانستان بودند اکنون جایگاه شبه پیرامونی پیدا کرده اند به طوری که نقش پاکستان تحت الشعاع نقش آمریکا قرار گرفته و ایران نیز اگر چه از بعضی پتانسیل ها برای تاثیرگذاری در افغانستان برخوردار است اما آمریکا به طور جدی مانع از بکارگیری این قابلیت هاست.

عراق از نظر اجتماعی دارای بافت موزاییکی و متشکل از گروه های قومی- فرقه ای متعدد است. ماهیت سه گانه جمعیتی و سیاسی آن کشور، همواره زمینه های بالقوه تنش و جدایی را در بردارد. حمله آمریکا و متحدانش و سقوط رژیم صدام، نیروهای اساسی در شمال و جنوب عراق را که برای سالیان طولانی سرکوب شده بودند، آزاد کرد و فرصت مناسبی در اختیار آنان برای کسب سهم بیشتری از قدرت حکومت در بغداد قرار داد. شیعیان، اهل سنت و کردها سه گروه اصلی قومی- فرقه ای با گرایش های متفاوت در عراق هستند. آنچه در زمینه نقش شیعیان در فرآیند دولت سازی در عراق اهمیت دارد این است که شیعیان در طول دهه های گذشته بنا بر دلایل مختلفی از قدرت دور بوده اند. سقوط دولت صدام موجب گردید تا نقش مرجعیت شیعه به عنوان یک نیروی سیاسی و کنشگری فعال، بیش از پیش مورد بحث و بررسی قرار گیرد.این مقاله در پی بررسی نقش مرجعیت شیعه در فرایند دولت سازی عراق با تاکید بر تقویت حاکمیت شیعی در اندیشه آیت الله سیستانی می باشد. با توجه به ساختارهای قومی، قبیله ای و مذهبی در سیاست امروز عراق به نظر می رسد که مواضع فقهی و سیاسی مرجعیت امروز در خصوص ایفای نقش نظارتی، ارشادی و کنشگری فعال در نظام سیاسی، تاثیرات مهمی در تحولات سیاسی- اجتماعی و فرآیند دولت سازی با تقویت حاکمیت شیعی در عراق امروز داشته است.