جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرق‏شناسی مطالعاتی با نظریات و روش‌های اجرایی خاص است که اندیشمندان غربی در مورد موضوعات مختلف کشور‌های شرقی از جمله موضوعاتِ تاریخی، دین‌شناسی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی و... انجام می‏دهند. از جمله مباحثی که مستشرقین همواره به آن پرداخته‌اند، تصوّف و عرفان است. متون صوفیانه به لحاظ جنبه‌های هنری – ادبی، بافت سنّت شکنانه که در بعد اندیشگی آن نیز مشهود است و هم به سبب اسلوبِ تساهلی و هرمنوتیکی آن مورد توج? مستشرقین بوده است. از این منظر، تحلیل و شناسایی نوع نگاه این پژوهشگران در مواجهه با متون عرفانی و اساساً شناخت روش علمی آنان اهمیّت دارد. در این حوزه، تحقیقاتِ تطبیقی عرفان با علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی، شجره‌شناسی و... موضوعاتی درخورِ پژوهش است. به سبب گستردگی حوزه‌ای که مستشرقین در آن تحقیق کرده‌اند به طور گزینشی به معرّفی پنچ تن از آنان پرداخته‌ام. بررسی و تحلیلِ پژوهش‌هایی که آنه ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزُن، ویلیام چیتیک و هانری کربن در رابطه با عرفان و تصوّف انجام داده‌اند و به زبان فارسی ترجمه شده؛ موضوع پژوهش حاضر است.

تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تبیین آراء تربیتی ویلیام چیتیک و دلالت های تربیتی حاصل از آن انجام شده است. پژوهش از نوع کیفی بوده و در انجام آن از روش تبیینی - تحلیلی استفاده شده است. از تبیین در شناسایی و استخراج آراء تربیتی چیتیک و از تحلیل برای دریافت نظرات ویژه ایشان در تربیت و دلالت های تربیتی آراء ایشان استفاده به عمل آمده است. در تبیین و تحلیل داده ها ازالگوی مفهومی چهار عنصری، هدف، روش، محتوا و ارزشیابی بهره گرفته شد. نتایج تحقیق نشان می دهد چیتیک از آموزه های اسلامی به ویژه از تلفیق فلسفه و عرفان اسلامی الهام یافته و تلاش دارد تا آموزه های یاد شده را با تفکرات نوگرایانه خویش در زندگی فردی و اجتماعی تلفیق نماید. بدینسان اهداف تربیت در چارچوب اندیشه چیتیک و به تاثیر از تربیت اسلامی عبارت است از تحقیق و درک وجود، درک مفهوم عشق، پرورش انسان کامل، اعتقاد به معاد و دستیابی به خوشبختی ابدی در سایه رسیدن به توحید و قرب خداوند. روش های تربیتی او به تاثیر از آموزه های اسلامی عبارتند از: رحمت، عشق، تذکر وپیروی از صراط مستقیم،الگو گیری، عملی کردن خود، و محتوای تربیت از وحی شامل قرآن برگرفته می شود و در کنار وحی به سیره پیامبر(ص) نظر دارد. در حوزه ارزشیابی چیتیک ارزشیابی های مرسوم در نظامات تربیتی را مورد توجه قرار نمی دهد و به جای آن ارزشیابی معطوف به معاد را معرفی می کند. دلالت های تربیتی چیتیک در حوزه هدف رسیدن به واقعیت نهایی و در واقع حلقه گمشده همه انسان ها که عشق به خداست و این عشق را در تربیت عرفانیکاملا مشهود است، در حوزه روش ابتدا حضور معلم را به عنوان راهنما الزامی می داند و او را الگویی برای متربیان معرفی می کند و معتقد است عشق میان معلم و شاگرد باید جاری باشد در حوزه محتوا برا اساس قران و آموزه های پیامبر عمل می کند و انسان ها را به عمل بر اساس آن دعوت می کند تا به کمال برسند در حوزه ارزشیابی بر معاد تاکید دارد چرا که کسی که معتقد باشد معاد وجود دارد لذا اعمال خود را با آن هماهنگ کرده چون می داند که روزی از او پرسیده خواهد شد. از نکات برجسته آراء تربیتی چیتیک می توان توجه ویژه ایشان به تحقیق و در وجود از سوی انسان به ویژه درک وجود خویش، به تلقی پیوستگی زندگی و معاد از طریق تلقی معاد به مثابه هدف و فرایند یاد کرد.

ویلیام چیتیک که در حال حاضر استاد مطالعات ادیان در دانشگاه دولتی نیویورک (استونی بروک) است، شهرتی بین المللی در زمینه تخصصی خود یعنی تفکر اسلامی دارد. کارهای او در حوزه تصوف و فلسفه اسلامی به ارایه تصویری روشن تر از نمای فکری و معنوی تمدن اسلامی از قرن هفتم ق، سیزدهم م. به بعد کمک کرده است. اما مشغله ذهنی چیتیک صرفا مباحث فلسفه اسلامی به مثابه دستاورد تاریخ اندیشه دوران پیش از تجدد نیست. دانش عظیم او نسبت به سنت تفکر اسلامی سکویی است که از آن به جانب طیف وسیعی از مسایل امروزی نظر می کند. من در این مقاله کوتاه، در چارچوب دیدگاه چیتیک به جهان شناسی، به ترسیم خطوط کلی نوشته های او درباره نفس می پردازم. چیتیک معتقد است که تعالیم جهان شناسانه در سنت اسلامی نه تنها کهنه و منسوخ نگشته است بلکه امروز نیز به همان اندازه با مساله نفس مرتبط است، که در گذشته بوده است.