جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با رویکرد شناسایی و بررسی چیستی مبانی انسان ‌شناختی مکاتب اقتصادی اسلام و لیبرالیسم با تأکید بر آرای محمد رضا حکیمی و فریدریش هایک سامان یافته و سپس برای شناخت تفاوت‌ها و تشابه‌های مبانی انسان‌شناختی مکاتب اقتصادی اسلام و لیبرالیسم به تحلیل تطبیقی مبانی انسان ‌شناختی آرای اقتصادی حکیمی و هایک پرداخته شده است. تطبیق مبانی انسان شناختی آرای اقتصادی حکیمی و هایک، با محوریت مسئله‌هایی مانند ماهیت انسان، مسئله شناخت‌ شناسی انسان، جایگاه و کرامت انسان،‌ غایت انسان در زندگی، جبر و اختیار انسان، هویت فردی و جمعی انسان، تکامل انسان و مسئله رابطه اخلاق و اقتصاد، وجود تفاوت‌های گسترده‌ای را میان این دو اندیشه روشن می‌سازد و نشان می‌دهد اندیشه حکیمی که بر مبنای معاضدت عقل و وحی و اعتقاد به دو بُعد معنوی و مادی انسان سامان یافته، با مبانی انسان‌ شناختی هایک که تنها با تکیه بر بُعد مادی انسان شکل گرفته است، به طور مبنایی تفاوت‌ها و تضادهای گسترده‌ای دارند. تفاوت‌ها و تضادهایی که آثار و پیامدهای خود را بر آراء و نظریه‌های اقتصادی، و چگونگی اِعمال سیاست‌های اقتصادی خواهد گذاشت و نتایج متفاوتی بر فرد و جامعه خواهد داشت.

اقتصاد متعارف به‌عنوان تأثیرگذارترین و بزرگ‌ترین گرایش موجود در اقتصاد به کمک مباحث معرفت‌شناسانه توانسته است که خود به‌عنوان ‌گونه معرفتی معرفی کند و با تحدید حدود معرفتی خود سایر گرایش‌ها را با چالشی عمده مواجه کند که آیا این اندیشه‌ها در قالب اندیشه اقتصادی قرار می‌گیرند یا خیر. این نوشتار درصدد بررسی تطبیقی آراء معرفت‌شناسانه هایک به‌عنوان اندیشمند نئولیبرال که یکی از معرفت شناسان بزرگ اقتصادی شناخته می‌شود و شهید صدر که بی‌شک به‌عنوان بزرگ‌ترین اندیشمند اقتصادی، اقتصاد اسلامی دست به تعریف معرفت‌شناسانه اقتصاد اسلامی در قالب مکتب اقتصادی اسلام نموده است می‌باشد،که با روش تحلیل محتوای آراء این اندیشمندان صورت می‌گیرد و خواهد توانست فتح بابی به‌منظور پژوهش‌های عمیق‌تر در باب فلسفه اقتصاد و معرفت‌شناسی باشد.یافته‌های پژوهش بیان‌گر این است که هایک با توجه به سیستم خردگرایی تحولی که برای تشکیل و تکامل معرفت برمی‌گزیند و محوریتی که کاتالاکسی به‌عنوان نقطه نهایی اندیشه ایشان در دفاع از بازار آزاد دارد به‌طورکلی در تقابل با نظریات شهید صدر است که با توجه به روش اجتهاد سعی می‌کند مکتب اقتصادی اسلام را از نصوص و مفاهیم استخراج نماید و با ارائه مفهوم دولت و عدالت اجتماعی با اصول بازار آزاد مخالفت می‌کند. این تفاوت بنیاد معرفت‌شناختی سبب تضاد مفاهیم در اندیشه این دو اندیشمند می‌شود. برخی از تقابل آراء این دو تن را در این گزاره‌ها می‌توان دید که هایک شناخت به شی‌ء فی‌نفسه را ممکن نمی‌داند درحالی‌که شهید صدر در شیوه رئالیستی خود شناخت شی‌ء فی‌نفسه را ممکن و میسر می‌دانند. هایک آزادی را به‌عنوان اصیل‌ترین مفهوم اخلاقی معرفی می‌کند درحالی‌که شهید صدر آزادی را تنها در منطقه الفراغ قابل‌تعریف می‌داند و این‌کههایک عدالت اجتماعی را یک سراب می‌نامد درحالی‌که عدالت اجتماعی بنیاد مکتب شهید صدر است