جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گاهی فهم مخاطبان از کلام خداوند در قرآن کریم متفاوت است و گاهی نیز فهم یک فرد از آیات الهی در بستر زمان، دچار تغییر و دگرگونی می شود. سؤال این است که خاستگاه گوناگونی و دگرگونی فهم از آیات قرآن کریم چیست؟ در این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است، استعداد تحقیق پایان‌ناپذیر قرآن کریم، ظرفیت علمی انسان، تکامل و تطور تاریخی علوم و بینش‌های انسانی، تفاوت عرف‌های مخاطبین، تفاوت نیازهای انسان‌ها در مواجهه با قرآن کریم، لحاظ یا عدم لحاظ زمینه‌های اجتماعی آیات، اخذ دسته‌ای از آیات به ظاهر متهافت و تأویل دسته دیگر مقابل آن، تفاوت در منظر، نگاه مقصد محور به آیات، بکارگیری عقل در فهم آیات، تفسیر آیه به روایات متهافت، تفاوت در مبانی حجیت ظواهر قرآن کریم، رجوع به قرینه یا عدم رجوع به قرینه در اخذ ظواهر آیات، اختلاف قرائت و تفاوت در اعراب، از جمله خاستگاه‌های گوناگونی و دگرگونی در فهم آیات قرآن کریم به شمار آمده است.

عصر حاضر مملو از جنگ های منطقه ای در خاورمیانه و جهان است و دفاع از سرزمین و موجودیت ایران اسلامی طبق نظریه های ژئواستراتژیک محدود به جغرافیای کشور نیست. متفکران در حوزه قانون و سیاست و به عبارت دیگر دیپلماسی و حوزه هستند. روشن است که دفاع از خود در برابر پرخاشگری دیگران امری منطقی و روایی است و فقط پرخاشگری علیه دیگران ناپسند تلقی می شود. نگاهی به اصول فقهی نشان می دهد که دفاع مشروع و استفاده از زور برای جلوگیری از آسیب ضروری است. بدیهی است که مقاله حاضر ، ضمن پرداختن به آن ، در صدد تبیین دفاع مشروع از دیدگاه اسلام ، اصول فقهی آن و دامنه جهاد دفاعی ، از جمله؛ دفاع از اسلام در برابر فتنه دشمنان؛ دفاع از دارالاسلام و دفاع از شهروندان دولت اسلامی و معتمدین و شرایط و محدودیت های جهاد دفاعی است و قصد دارد نظرات حضرت امام (ره) را متمرکز کند.

مشروعیت از قدیمی‌ترین و اساسی‌ترین مباحث نظام‌های سیاسی است. مسئلۀ مشروعیت بدان دلیل اهمیت دارد که دوام نظام‌های سیاسی به آن وابسته است؛ لذا هر حکومتی می‌کوشد مشروعیت خود را مستحکم کند تا دچار سستی نشود. از طرفی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی عنصر عقل بسیار برجسته است؛ لذا ایشان در بحث مشروعیت سیاسی حاکمیت نیز مهم‌ترین ادلّه را دلیل عقل می‌داند. حتی در بحث شاخص‌های شیوۀ اجتهادی امام، مؤلفۀ دلیل عقل در مشروعیت سیاسی ایشان، بسیار برجسته می‌نماید. مبانی فقهی و اصولی امام خمینی یکی از عوامل اثرگذار در اندیشۀ سیاسی ایشان محسوب می‌شود. بسیاری از مباحث بدیعی که ایشان در فقه سیاسی ارائه کرده‌اند، به دلیل بهره‌گیری از دلیل عقل در استفاده از منابع است. در کارکردی دیگر، در نگاه امام خمینی با دلیل عقل می توان قواعد فقهی را با مستحدثات و مسائل روز تطبیق داد. کشف بسیاری از قواعد فقهی و کاربرد آن‌ها در بُعد سیاسی نتیجۀ کارکرد عقلی امام است؛ بنابراین امام در شناخت مناطات و ملاکات احکام در روش عقلی خود به تحلیل و تطبیق مسائل حادث روز با قواعد فقهی می‌پردازد و بدین‌سان نظریۀ سیاسی ولایت مطلقۀ فقیه و برپایی نظام حکومتی اسلامی شکل می‌گیرد.

توجه به شأن نزول آیات الاحکام ناظر بر بهداشت جسمی، جنسی و روانی خانواده، ما را در فهم درست احکام مربوط به مراودات زناشویی و روابط خانوادگی یاری خواهد رساند. لذا در این نوشتار تلاش نموده ایم ، به بررسی تأثیر شأن نزول در برداشت های فقهی از آیات با تأکید بر آیات مرتبط با علوم پزشکی و بهداشت جسمی و روانی خانواده بپردازیم. پژوهش حاضر تحقیقی کاربردی بوده و با شیوه توصیفی- تحلیلی و روش مطالعه کتابخانه ای و استنادی صورت گرفته و با کنکاش در آیات الاحکام و بهره گیری از روایات مستند و تحلیل نظرات فقها، اهداف تحقیق دنبال شده است. در قرآن کریم قریب به سیصد آیه مرتبط با علوم پزشکی و بهداشت وجود دارد. پزشکی مشتمل بر «درمان و معالجه» و بهداشت به معنی «پیشگیری» است. اما اکثر مطالب علمی قرآن درباره بهداشت و پیشگیری است. از این روی، شناخت و بررسی شأن نزول آیات قرآن در برداشت های فقهی از آیات الاحکام مرتبط با بهداشت جسمی و روانی خانواده نقش بسزایی دارد. تعیین مصادیق احکام کلی در آیات (در این نوشتار آیات مرتبط با بهداشت خانواده)، تشخیص تخصیص حکم به سبب نزول یا عموم مکلفین، تمییز صحیح ناسخ از منسوخ و دستیابی به تناسب میان احکام مندرج در آیات قرآن، تقیید و تحدید مفهوم و مصداق آیه بر افراد، تبیین فلسفه ی احکام الهی در راستای شناخت مصالح و مفاسد احکام شرعی و تبیین واژگان مبهم در آیه را می توان به عنوان نمونه هایی از تأثیر شأن نزول آیات که ممکن است در راستای استنباط صحیح احکام شرعی از آیات قرآن راه گشا باشند، برشمرد.

این نوشتار، به ترتیب زمانی، به ارزیابی شیوه نگارش هر یک از مؤلفان کتب اربعه در کتاب المزار موجود در این کتاب‏ها می‏پردازد. در مطالعه تطبیقی روش‏های هر یک از مؤلفان کتب اربعه در «کتاب المزار» خویش به شباهت‏ها و تمایزاتی دست می‏یابیم. این شباهت‏ها در ساختار کلی برخی ابواب آن‏ها به چشم می‏آید، اما در تناسب ابواب، عنوان‏دهی آن‏ها، ترتیب احادیث، ذکر اسناد روایات، اختصار یا تفصیل در طرح موضوعات، تعلیقات فقهی ذیل روایات و مباحث فقه الحدیثی مربوط به احادیث و دیگر جهات، کاملاً متمایز به نظر می‏آیند. یافته این تحقیق آن است که «کتاب‏های المزار» کتب اربعه، در گذر زمان، هر یک نسبت به قبلی به جامعیت در موضوعات، چینش و ترتیب منطقی‏تر در نوع نگارش رو نهاده است؛ به نحوی که «المزار» شیخ طوسی نسبت به دو «المزار» پیشین، از جامعیت و روش‏مندی بهتری برخوردار شده است؛ ابواب در ترتیب و چینش، منظم‏تر و احادیث با حجم بیشتر و موضوعات گسترده‏تر نگارش یافته است. این موضوع درباره «المزار» شیخ صدوق نسبت به «المزار» شیخ کلینی نیز صادق است.

دو رویکرد در ساختار نظام حقوق اسلامی دربارۀ انسجام و ربط مقررات مربوط به هر باب وجود دارد. رویکرد مسئله‌محور، حکمی مستقل را از مسائل دیگر همان باب برای هر مسئلۀ فرعی تعقیب می‌کند. رویکرد مجموعه‌محور، مبانی و اصول عام منسجم و هدفمندی با لحاظ جهان‌بینی، اهداف و روش‌های منطبق با اندیشۀ اسلامی و احیاناً استفاده از دانش تجربی را برای مجموع مسائل ذیل هر باب می‌پذیرد که حکم مسائل فرعی از آنها تبعیت می‌کند؛ این مبانی و اصول را «نظریۀ عمومی» می‌نامند. بررسی مبانی ایدئولوژیک، اصول سیاست‌گذاری و قواعد و احکام فقهی آن در باب «حقوق اسلامی محیط ‌زیست» برای استنباط نظریۀ عمومی حقوق محیط ‌زیست، لازم است. در پژوهش حاضر، مبانی ایدئولوژیک حقوق اسلامی محیط ‌زیست، به روش توصیفی‌تحلیلی و با بررسی بنیادهای هستی‌شناسی و جهان‌بینی توحیدی، تحلیل شده‌اند. سپس با توجه به منابع استنباط حقوق اسلامی، اصول سیاست‌گذاری و احکام و قواعد فقهی مربوط به حفاظت و بهره‌برداری از محیط زیست بررسی شده‌اند. جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای است.

ضمانت اجرا عبارتست از وسیله مستقیم یا غیرمستقیم برای انجام دادن الزامات قانونی (اعم از امر و نهی) و یا جبران خسارت زیان‌دیده یا به عبارت دیگر ابزاری است که اجرای موثر قواعد حقوقی را تضمین مینماید و ازطرف قوای عمومی در جامعه بکار گرفته میشود.از این رو به ضمانت اجرای مدنی و کیفری تقسیم می شود. تدلیس اصطلاحی در فقه و حقوق به‌معنای فریفتن دیگری و ترغیب او به ‌انجام دادن عمل.هنگامی صدق می کند که سوء نیت و قصد فریب وجود داشته باشد؛ یعنی یک طرف عمدا با اعمال متقلبانه خود، طرف دیگر را فریب دهد.از آنجایی که مدلس با تدلیس موجب اختلال در نظم عمومی حاکم بر روابط اجتماعی و اقتصادی می گردد استحقاق کیفر پیدا می کندکه از منظر فقهی به استناد قاعده« التعزیر لکل عمل محرم » می توان آن را از مصادیق کیفر تعزیری تلقی نمود. قانونگذار نیز در مواد5 و647 قانون مجازات اسلامی تدلیس را جرم تلقی کرده و مدلس را مستحق کیفر دانسته است.

حجیت مثبتات اصول و امارات از مباحث مهم علم اصول بوده که از گذشته مورد بحث بوده است. دانشمندان متقدم از اصولیون در موضوع مثبتات اصول اکثرا قائل به حجیت مثبتات اصول بوده اند و ملاک حجیت آنها این بوده است که استصحاب را از باب افاده ظن حجت میدانستند لذا مثبتات آن را حجت لحاظ مینمودند اما متأخرین نوعا قائل به عدم حجیت مثبتات اصول هستند و موافقین حجیت مثبتات اصول به ادله زیر مانند اطلاق ادله روایی استصحاب، تعبد به ملزوم مستلزم تعبد به لازم و احراز لوازم مستصحب با احراز یقین سابق تعبدی تمسّک جسته اند که البته مورد نقد علمای اصول قرار گرفته است. اما مخالفین حجیت مثبتات اصول به ادله زیر استناد جسته اند: تعارض بین جانب ثابت و مثبت، عدم شمول روایات استصحاب نسبت به مثبت (آثار غیرشرعی)، عدم قابلیت تعلق جعل شرعی به آثار عقلی و عادی، قصور ادله استصحاب نسبت به لوازم عقلی و عادی، عدم وجود اطلاق در ادله استصحاب نسبت به آثار عقلی و عادی، عدم انصراف ادله استصحاب نسبت به آثار عقلی و عادی، عدم دلیل اثباتی بر ثبوت لوازم مودّی، لزوم تقدم شیی علی نفسه. البته مواردی از اصل عدم حجیت استثنا شده است مانند خفا و جلاء واسطه که این دو مورد حجت میباشد و همچنین مواردی مانند استصحاب شرط یا مانع و استصحاب برائت از تکلیف برای نفی عقاب و... مورد اختلاف بین اصولیون میباشد. اما در مورد امارات از قدیم اختلافی در حجیت مثبتات آنها نبوده است و نوعا علماء حجیت آنرا مفروض لحاظ نموده اند و به ادله زیر استناد جسته اند: امارات حاکی و کاشف از مودایشان (واقع) میباشند، استفاده از اصل تتمیم کشف و طریقیت، شمول دلیل حجیت اماره بر اعتبار ظن نوعی حاصل از لازم، اطلاق ادله امارات. البته در میان متاخرین بعضی از اصولیون بین لوازم ذاتی و اتفاقی تفصیل قائل شده اند بطوری که لوازم ذاتی امارات را حجت و لوازم ذاتی اتفاقی را غیر حجت میدانند.اما در مورد کاربرد مثبتات اصول و امارات به نظر میرسد قانونگذار در موادی مانند ماده 873، 874، 879، 1017 قانون مدنی و... از مثبتات اصول بحث کرده باشد و در بعضی از همین مواد مثبتات اصل را حجت تلقی کرده باشد و همچنین قانونگذار در موادی مانند ماده 747، 35، 1158، 1159، 1134، 747، 1273 قانون مدنی از مثبتات امارات بهره برده باشد.