جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این جستار، با تعریف دو علم کلام و اصول فقه و تبیین اجمالی ویژگی‌ مسایل این دو گستره از علوم اسلامی، به پیشینه‌ی تاریخی ورود مسایل کلامی‌ به حوزه‌ی مباحث اصولی اشاره شده است. این امر از نوعی ارتباط بین مسایل‌ کلامی و مسایل اصولی حکایت می‌نماید. علم کلام مشتمل بر مباحثی درباره‌ی‌ گزاره‌هایی حقیقی از احوال مبدأ و معاد است و دانش اصول متضمن بحث از گزاره‌هایی اعتباری است که در استنباط حکم شرعی فرعی مؤثر می‌افتد؛ بنابراین بیشتر مسایل علم کلام از حقایق، و مسایل دانش اصول از اعتباریات‌ است. در زمینه‌ی رابطه‌ی تصدیق حقیقی با گزاره‌های اعتباری، برخی از عالمان بر عدم رابطه‌ی منطقی تولیدی بین آن دو تأکید دارند و بعضی دیگر به وجود رابطه‌ی منطقی بین آن دو معتقدند. مهم‌ترین ثمره‌ی مترتب بر این دو نظریه آن‌ است که اصولی، تنها براساس نظریه‌ی اخیر می‌تواند از گزاره‌های کلامی در براهین اثبات مسایل اصولی استفاده نماید. با استقرا در مباحث اصولی طرح شده‌ در کتب دانشمندان این علم درمی‌یابیم که اصولیان از بعضی از گزاره‌های کلامی‌ به عنوان اصل و مبدأ تصدیقی و دلیل بر برخی مسایل و مباحث اصولی بهره‌ جسته‌اند.

یکی از رهنمودهای بنیادین اسلام، ازدواج و تشکیل خانواده است. هدف از ازدواج آرامش زن و مرد در کنار هم، به وجود آمدن انس و الفت بین آن دو، کمک به یکدیگر در تهذیب و تزکیه نفس، انشا صورت انسانی و بستری مناسب جهت تربیت فرزندان صالح است. بدون تردید، اهداف یاد شده با تفاهم اصولی، سنخیت و همگونی، تناسب فکری و روحی، سازگاری معرفتی و اخلاقی بین زوجین، یعنی با «کَفائت در نکاح»، امکان‌پذیر است. تحلیل مفهوم کَفائت، بررسی معیارهای قرآنی و روایی، نیز دیدگاه فقها نشان می‌دهد که عامل اساسی و مهم در تحقق ازدواج موفق و خانواده‌ای صالح و شایسته علاوه بر تمکن مالی، زیبایی، اصالت خانوادگی، علم و سواد و... به عنوان شرط کمال، توجه به معیار دین و اخلاق در زندگی مشترک خانوادگی به عنوان رکن اصلی است. بسیاری از روانشناسان اجتماعی با مطالعات تجربی خود نیز به همین وجه از هم‌شأنی تأکید می‌کنند و آن را رمز و راز موفقیت در زندگی خانوادگی می‌دانند.این قالب، اگرچه در روند تحقیقی فقه امامیه و اهل سنت یکسان است، اما ویژگی مهم کفویّت در فقه اهل سنت آن است که اولاً: غالب فِرَق اهل سنت، همان اثری که بر هم کفوی به عنوان شرط صحت یا لزوم عقد نکاح بار کرده‌اند، بر هم کفوی به عنوان خصال زوج مناسب نیز منطبق نموده‌اند؛ ثانیاً: دامنه‌ی شرایط و ویژگی های همسر مناسب را از آنچه امامیه مقید کرده‌اند، فراخ‌تر دانسته و بر سایر معیارهای عرفی، مانند حرفه، شغل، دارایی، حسب و نسب و مانند این‌ها، صحه گذاشته و آن‌ها را در تحقق عقد نکاح، دخیل دانسته‌اند.

این پژوهش با موضوع تفاوت دیدگاه های فقه امامیه و اهل سنت در حقوق اجتماعی بانوان مورد مطالع? تطبیقی قرار گرفته است که به منظور آشنائی با این حقوق آن چه لازم است؛ بررسی حقوق فطری و طبیعی می باشد تا با آشنائی معنا و مفهوم این حقوق، بررسی و تحقیق حول حقوق اجتماعی بانوان در اقسام گوناگون آسان افتد. از جمله نکات مهم در این پژوهش نقش زمان و مکان در صدور فتاوا توسط فقهای مذاهب خمسه می باشد؛ لازم به ذکر است که در این پژوهش بیان خواهد شد که نوع جهان بینی فقهای می باشد که در نوع تفکر ایشان راجع به زن بسیار موثر خواهد بود. و منجر به صدور آراء و احکام گوناگون و و انقسام ایشان به مانعین و مجوزین در حقوق اجتماعی بانوان با مصادیق گوناگون همچون حقوق اقتصادی، سیاسی و قضائی خواهد شد.

مقاصد شریعت، اسرار و اهدافی است که شارع به هنگام تشریع احکام لحاظ فرموده است؛ از تحقیق و تامل در ابعاد مختلف احکام شریعت، می‌توان مقاصد و اهداف و مصلحت‌های بی-شماری را دریافت کرد که در آن نهفته است و بیانگر این مهم اند که احکام فقهی برای جلب مصالح و منافع نازل شده‌اند. اهمیت مقاصد شریعت و جایگاه آن در تنظیم و تعادل بخشیدن به حیات، امری بسیار مهم بوده و از همین رو، امروزه پژوهش‌های نوین و دقیقی را می طلبد.آن‌چه در این میان درخور درنگ بوده است این است که پیرامون مساله‌ی مقاصد شریعت، تنها مباحث اشاره‌ای و اجمالی در کتاب‌های اصول فقه به میان آمده، در حالی‌که دانش اصول فقه بدون مقاصد شریعت، ناقص قلمداد می‌شود؛ و در حقیقت، اصول فقه در کنار دانش مقاصد تکامل می‌یابد. با توجه به این‌که، محور اصلی مقاصد « اسرار و اهداف احکام شریعت » می‌باشد و انسان نیز بر طبق سرشت کنجکاو خویش مشتاق است، از این اسرار و حکمت‌ها مطلع شود؛ لذا، نخستین نیازی که بشر را به تحقیق پیرامون مقاصد شریعت وادار می‌کند، همان پاسخ گفتن به کنجکاوی‌ها و پرسش‌های برخواسته از فطرت است، پرسش‌هایی چون نماز چرا؟ روزه چرا؟ واجبات چرا؟ محرمات چرا؟عرصه‌ی مقاصد شریعت، همواره باید مورد تحقیقات و پژوهش‌های نوین قرار گیرد و نیازهای دین‌داری انسان معاصر را پوشش دهد؛ در همین راستا، توجه به اصل روح تشریع یا همان مقاصد تشریع باید مورد توجه و اهتمام مجتهدین قرار گیرد و تنها در این صورت است که ضریب خطا در اجتهادات پایین خواهد آمد.قابل توجه این‌که آگاهی از مقاصد شریعت، تنها ویژه‌ی مجتهد مطلق نیست و بلکه قبول اصل تجزی در اجتهاد و تخصصی شدن عرصه‌های اجتهادی اعم از: عرصه‌ی تجارت، علوم تجربی، مسائل دینی و... می توان بسیار موفق‌تر از گذشته دین‌داری نمود و دیگران را نیز به دین-داری دعوت کرد؛ از همین رو، داعی و مبلغ نیز باید عالم به مقاصد شریعت باشد تا بتواند در حوزه‌ی دعوت موفق عمل کند.جان کلام این‌که، مقاصد شریعت یعنی:« پاسخگویی به حس کنجکاوی که در فطرت بشر به ودیعه گذاشته شده است»؛ به ویژه آن‌گاه که انسان به پرسش‌گری در حوزه‌ی مسائل دینی می پردازد، تنها ابزار و مکانیزم منطقی پاسخگویی به این‌گونه پرسش‌ها، همان آگاهی از اهداف دین و مقاصد شریعت است؛ و متاسفانه علل بسیاری از دین‌گریزی‌های انسان معاصر، بی‌پاسخ ماندن سوالاتی است که از فطرت برمی‌خیزند؛ زیرا دیدگاه مقاصدی که توجه انسان‌ها را به دین جلب می کند، خواهان مصلحت و دافع ضرر است و چنین اصلی در نهاد هر انسانی قرار دارد و انسان عاقل، کسی است که جالب مصالح و دافع مضار باشد.

در این نوشتار در ضمن چند بخش، «مبانی منجزیت علم اجمالی و آثار آن» مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از بررسی کلیات و مبادی ورود به بحث اصلی در بخش اول، برای تبیین مبانی صحیح منجزیت علم اجمالی، این مطلب را ضمن دو بخش مجزّی (بخش‌های دوم و سوم) پیگیری می‌نماییم. در بخش دوم به منجزیت علم اجمالی از لحاظ عقلی و با صرف نظر از جریان اصول شرعی پرداخته می‌شود و در این راه حرمت مخالفت قطعی و وجوب موافقت قطعی جداگانه بررسی می‌شوند؛ در این بخش معلوم می شود با وجود اینکه حرمت مخالفت قطعی به سادگی قابل اثبات است؛ ولی اثبات وجوب موافقت قطعی تنها دو راه معقول دارد: اول قاعده اشتغال است که تنها بر اساس نظریه محقق عراقی در تفسیر علم اجمالی قابل استناد است، دوم منجزیت احتمال تکلیف در هر یک از اطراف علم اجمالی است که تنها بر اساس انکار قاعده قبح عقاب بلا بیان صحیح خواهد بود. در همین فصل به نقضی که شهید صدر به مسلک قاعده قبح عقاب بلابیان وارد آورده است، پاسخ گفته می شود. در بخش سوم منجزیت علم اجمالی با در نظر گرفتن جریان اصول ترخیصی مطالعه می‌گردد. در این بخش پس از بررسی محذورهای ثبوتی و اثباتی، نتیجه گرفته می شود که جریان اصول ترخیصی در اطراف علم اجمالی به لحاظ عالم ثبوت ممکن است، ولی به لحاظ عالم اثبات از ادله قابل استفاده نمی‌باشد. در بخش چهارم به بررسی ثمرات تحلیلی و عملی مترتب بر مبانی منجزیت علم اجمالی پرداخته می‌شود و سه ثمره عملی و چندین ثمره علمی برای آنها اثبات می‌گردد

نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران، از مهم ترین سرمایه های علمی و فرهنگی کشور به شمار می آید. این میراث کهن به یُمن تلاش های بی وقفه ی دانشمندان، کتّاب و کتابخانه ها در طی قرن های متمادی محفوظ مانده است. بخش خطی کتابخانه ی مدرسه ی عالی شهید مطهری شامل چهار هزار و یکصد و هشتاد و سه نسخه کتاب و رساله در زمینه ی علوم مختلف است.از آن میان، ده ها نسخه و رساله ی موجود در زمینه ی علم اخلاق، جایگاه برجسته ای دارد. لذا شناسائی کامل ویژگی های نسخه ها و رساله های مندرج در مجموعه ها و جُنگ ها؛ و ارائه ی آن به نحو شایسته امری اجتناب ناپذیر می نمایاند. در نوشتار حاضر، اطلاعات کلیدی مجموعه آثار اخلاقیِ موجود در این کتابخانه در زمنیه های: عنوان، مؤلف، کاتب، زبان، سال تألیف، سال کتابت، تعداد صفحات و شماره ی ثبت؛ به ترتیب الفبایی عناوین نسخه ها ارائه شده است. علاوه بر آن به وجود نسخه های دیگر این کتاب ها و رساله ها در مخزن های خطی سایر کتابخانه های بزرگ کشور با استناد به فهرست نسخه های خطی آن کتابخانه ها نیز اشاره شده است. امید است اطلاعات مذکور در تمهید تصحیح، تحقیق و انجام پژوهش های بنیادی در زمینه ی احیای میراثِ پیشنیان در حوزه ی علم اخلاق مؤثر افتد.

نکاح نهادی عاطفی، اجتماعی و حقوقی است که محصول آن زوجیت است. از جمله عناصر در پایداری زوجیت وفاداری است، وفاداری به معنای التزام و پایداری به پیمان زناشویی و خیانت نکردن به همبستگی عاطفی و جنسی است. آیات و روایات متضمن لزوم وفاداری در مطلق پیمان ها و ضرورت پای بندی به همبستگی عاطفی در پیمان زناشویی، مهم ترین ادله وجوب وفاداری به شمار می آیند. علاوه بر آن آموزه های اخلاقی ما را به وفاداری در پیمان زناشویی رهنمون می گردانند. عفت و پارسایی جنسی، عدم تنوع طلبی و تمکین جنسی از مهم ترین عناصر وفاداری به شمار می آیند. حسن معاشرت، پاکیزگی ظاهری، رعایت الزامات حقوقی چون نفقه نیز در تعمیق و توسعه وفاداری موثر می افتند. بدون تردید وفاداری بستر شکل گیری اعتماد به شمار می آید، عشق و محبت بین زوجین و ابراز آن و کاربست صداقت در مناسبات زوجین، خیرخواهی، رازداری، پرهیز از مخفی کاری و حسن ظن از مهم ترین عوامل تعمیق و توسعه اعتماد در مناسبات زوجین در تعالیم اخلاقی و حقوقی اسلام است.