جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تناسب میان آیات یک سوره بر مبنای غرض واحد، از ابعاد علم تناسب است. با توجه به این که سورۀ نازعات نخست با قسم­های مؤکدی به فرشتگان شروع می­شود، سپس به قسمتی از مناظر هول­­انگیز قیامت اشاره می‏نماید و در ادامه اشارۀ کوتاه و گذرایی به داستان موسی (ع) و سرنوشت فرعون طغیانگر دارد، سپس به نمونه‏هایی از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین تصریح می­کند؛ براساس این آشفتگی ظاهریِ موضوعی درسورۀ نازعات، ضرورت دارد تناسب و محور این سوره مورد بازشناسی قرار گیرد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ابتدا غرض سوره را با روش فحوای کلام سوره تعیین می­کند، سپس به بررسی تناسب میان آیات سورۀ نازعات با محوریت غرض آن پرداخته است و نشان می­دهد که آیات این سوره با محوریت غرض آن دارای وحدت موضوعی می­باشد که می­توان آن­را به دو صورت نمودار درختی و محتوایی به تصویرکشاند.

موضوع مقاله پیش رو، بررسی اشکالات علامه طباطبایی بر استفاده«عالم ذر» از «آیه میثاق» است. در مورد استفاده عالم ذر یا عدم استفاده آن از آیه 172-173 سوره اعراف که به «آیه میثاق» معروف است، بین اندیشمندان اسلامی اختلاف دیدگاه وجود دارد. برخی از مفسران و اندیشمندان اسلامی، دلالت آیه میثاق را بر وجود عالم ذر مورد انکار قرار داده و مبنای انکار آنان سلسله اشکالاتی است که بر استفاده عالم ذر از آیه میثاق وارد کرده‌اند. از جمله کسانی که بر استفاده عالم ذر از آیه میثاق اشکالات متعددی وارد کرده‌اند، علامه طباطبایی است. ایشان در تفسیر المیزان بردلالت آیه مذکور بر وجود عالم ذر اشکالاتی وارد کرده که در آثار سایر اندیشمندان ومفسران نیامده است و در نتیجه وجود عالم ذر را به این معنا که همه انسان‌ها در عالمی قبل از آفرینش آنان در دنیا، آفریده شدند و خداوند از آنان، در حالی‌که دارای روح و در نتیجه دارای عقل و شعور بودند، به ربوبیت خویش پیمان و اقرار گرفته؛ انکار کرده و مفاد آیه میثاق را به گونه دیگری توجیه کرده است. در این مقاله، اشکالات ایشان مطرح و به همه آن‌ها تفصیلا پاسخ داده شده است و در نتیجه اشکالات ایشان نمی تواند استفاده عالم ذر از آیه میثاق را مانع شود.

پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد سبک­شناسی ساخت­گرا و با استفاده از روش سبک‌شناسی لایه­ای به تحلیل و توصیف نامۀ 45 نهج­البلاغه پرداخته ­است. هدف پژوهش کشف روابط و پیوندهای نهان میان عناصر زبانی و جنبه­های معنایی متن و به­ دنبال آن، آشکار ­ساختن انگیزه و افکار مؤلف است. نتایج پژوهش به این شرح است: امام علی(ع) در راستای انتقال شیوا و مؤثر اندیشه­ها و احساسات خود، در ساختی همگون و منظم، از تمام امکانات زبانی و بیانی بهره گرفته­اند؛ هرچند کاربرد پر بسامد توازن­های آوایی (در سطح واج، واژگان و نحو) و بسامد بالای اسالیب انشائی، ساختار این نامه را به گفتمان خطابی نزدیک نموده و بر جنبشی­بودن و کنش­گرایی متن افزوده ­است، اما بسامد بالای واژگان محاوره در کنار کاربرد پر تکرار مدالیتۀ عاطفی و قیود شدید تأکیدی، آن­را از بافت رسمی خطابه، دور نموده و عاطفۀ سرشار مؤلف را در فضایی دوستانه و مؤثر و در خطابی عمومی و غیر مستقیم، به مخاطب خود انتقال می­دهد.

مفهوم قلب در منظومۀ معرفت دینی، از منزلتی والا برخوردار بوده است. نصوص اسلامی، علاوه بر به‌کارگیری معانی و مصادیق قلب، در دو ساحت جسمانی و روحانی، از نقش­آفرینی آن، در جهت اعتلای ابعادِ انسانی، سخن گفته‌اند. به‌رغم آنکه بازتاب نور در سایر ابعاد وجودی انسان از جایگاهی ویژه می‌نماید، این مطلب در مورد ساحت شناختیِ«قلب» نیز، مغفول مانده است. با این‌ همه، این پژوهش با اتخاذ رویکرد پسینی، از رهگذر استنطاق در کاربست‌های قرآنیِ قلب، ابعادِ شناختی آن­را به دو ساحت «منبع شناختی» و «ابزار شناختی»، قابل ارجاع می‌داند. از جانبی دیگر، کارکرد و بازتابِ بارقۀ ربانی بر ساحت قلبِ انسانی را می‌توان در مؤلفه‌هایی چون «گشودگی سینه و آرزوی تجافی از دار دنیا»، «نیل به مقام یقین و شهود عالم فراماده»، «بینش جامع­گزینی و وارستگی از تنعمات دنیوی»، قلمداد نمود.

آیۀ 72 سورۀ احزاب از مشکل‌ترین آیات قرآن است که مفسران در فرازهای مختلف آن دارای آرای مختلفی هستند. از جمله فرازهای این آیه، عبارت "إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولا" است که دیدگاه‌های مختلف مفسران را به دنبال داشته و به گونه‌ای سرگردانی در فهم آیه را در پی دارد. شمار زیادی از مفسران، این عبارت را سرزنش انسان دانسته‌اند و گروهی از مفسران متأخر، با برداشتی متفاوت، آن­را مدح انسان دانسته‌اند. در این مقاله، با مراجعه به بیش از 150 تفسیر، به 10 معنا از ظلوم و 14 معنا از جهول در تفاسیر، دست یافتیم که بیشتر این آرا، از معنای واقعی این دو وصف در آیۀ شریفه به دور هستند. با بررسی و نقد دیدگاه مفسران طرفدار ذم انسان و دیدگاه طرفداران مدح، ادلۀ هر دو گروه را ناتمام یافتیم. براساس یافته‌های پژوهش، این دو وصف به ویژگی طبیعی و اختصاصی انسان‌ها اشاره دارد که زمینۀ پذیرش امانت از سوی خدا شده تا در سایۀ آن، خود را از ظلم و جهل رهانیده و به عدل و معرفت برساند. از این­رو، این عبارت به­رغم سرزنش‌نما بودن، ذم انسان نمی‌باشد. چنان­که برداشت مدح انسان از این اوصاف نیز دشوار و غیر قابل­پذیرش است، و این دو صفت، تنها به بیان ویژگی‌های اختصاصی انسان اشاره دارد.

ابن­قولویه از محدثان قمی در سدۀ چهارم بوده که سال­های پایانی عمر خود را در بغداد سپری کرده است و محدثان و عالمان بزرگی همچون غضائری و شیخ مفید از او بهره برده­اند؛ اما اکنون از آثار و آراء وی نشان کمی در دست است. میزان تأثیرگذاری ابن‌قولویه بر حدیث بغداد را می­­توان در دو کتاب رجالی فهرست­نگاری شیعه، الرجال نجاشی و الفهرست طوسی نشان داد. پنجاه و دو راوی صاحب کتاب در این دو منبع، به واسطۀ ابن­قولویه معرفی و طریق داده شده­اند که چهل راوی را تنها ابن­قولویه در الرجال نجاشی نقل کرده است. برخی از آن­ها مانند احادیث سعد بن عبدالله اشعری، الرجال کشی و کتاب­های فقهی ابن­ابی­عقیل مهمترین متون منتقل شده توسط ابن‌قولویه به منابع حدیثی بغداد در سدۀ چهارم بوده است. به­رغم بهرۀ فراوان نجاشی، شیخ طوسی از طرق و اسناد ابن­قولویه یاد نکرده و حتی در موارد مشابه، طرق ضعیفی مانند طرق ابن­بُطَّه را جایگزین وی کرده است. توجه به سفرهای ابن­قولویه نشان می‌دهد، او بیش از همه، کتاب­های محدثان قم و ری، و سپس دیگر حوزه­های حدیثی ایران مانند خراسان و سمرقند را به بغداد آورده است. همچنین، سفر ابن­قولویه به مصر و دیگر شهرهای عراق، سبب بازگرداندن اسناد و دفاتر کهن محدثان کوفی به بغداد شده است. آراء خاص و مشخص ابن­قولویه در پس آراء شاگردان بزرگ و نسل­های بعدی مانند شیخ مفید و شیخ طوسی، حل و محو شده است؛ اما تأثیر او در انتقال حدیث قم به بغداد قابل اغماض و چشم­پوشی نیست.

بر اساس آیۀ 119 سورۀ نساء یکی از ترفندهای شیطان تأکید فراوان به «تغییر خلقت الهی» است. در اینکه تغییر خلق چیست و ملاک آن کدام است؟ بین دانشمندان اسلامی در مورد مفاد این آیه اختلاف نظر وجود دارد. دانشمندان اسلامی عمدتاً تغییر خلقت الهی را به دین، فطرت، ناقص­کردن خلقت بدنی انسان و حیوان، خال­کوبی، تشبه به صفات جنس مخالف و... تفسیر کرده­اند و برای تفکیک بین تغییر خلقت ممدوح و مذموم، معیارهایی را ذکر کرده­اند. نگارنده با ارزیابی دیدگاه­های موجود در این زمینه و با طرح یک­سری مقدمات به تبیین معیار تغییر خلقت الهی می­پردازد. بر این ­اساس تغییر خلق الهی دارای دو مصداق تشریعی و تکوینی است. برای احراز تغییر مذموم از ممدوح، احکام کلی خلق تکوینی و تشریعی بیان شده­ است. برخی از احکام کلی خلق تکوینی عبارتند از: هدفمندی اشیاء، اتقان صنع، خلقت احسن، هدایت تکوینی و... و برخی از احکام کلی خلق تشریعی عبارتند از: التزام به حدود الهی، نگرش آلی به امور دنیوی، عدم اسراف در استفاده از اشیاء و عدم افساد در استفاده از اشیاء و... بر این­ اساس تغییری که با اصول تکوینی و تشریعی خلقت ناسازگار باشد، تغییر شیطانی و مذموم است و تغییراتی که منطبق و هماهنگ با اصول مذکور باشد، ممدوح و مطلوب است. بر اساس این مبنا چالش «کیفیت اطلاق خلق بر دین» که در برابر برخی از دیدگاه­ها وجود دارد، نیز رفع می­شود.

مدیران اسلامی به مدد ارزش‌های الهی و انسانی، استراتژی‌های خود را ترسیم می­کنند و در حقیقت، ارزش‌های الهی و انسانی، جهت‌دهندۀ عملکرد مدیران اسلامی هستند. مطالعۀ حاضر با هدف واکاوی مؤلفه‌های مدیریتی، مبتنی بر رویکرد نظریۀ داده بنیاد با استناد به آیۀ 128 سورۀ توبه به روش تطبیقی صورت پذیرفت. رویکرد پژوهش، کیفی و از روش نظریۀ داده بنیاد استفاده ‌شده است. برای گردآوری داده‌های کیفی، با 12 نفر از متخصصان مدیریت و روحانیون آشنا به دانش مدیریت مصاحبه صورت پذیرفت. نمونه­گیری به صورت هدفمند انجام پذیرفت. روش نمونه‌گیری تا جایی ادامه یافت که پژوهشگر با استفاده از مصاحبۀ نیمه ساختاریافته با اعضای نمونه به اشباع نظری رسید. با استفاده از نتایج حاصل از بررسی مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش و تجزیه ‌و تحلیل محتوای مصاحبه‌های انجام‌گرفته، نشانگان مدیریت اسلامی با تأکید بر مؤلفه‌های مدیریت سورۀ توبه، آیۀ 128 شناسایی ‌شده و طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی، مدل مدیریت اسلامی با تأکید بر آیۀ 128 از سورۀ توبه در قالب (6) مقولۀ اصلی شرایط علی، پدیدۀ محوری (مدیریت قرآنی: شامل(5) مقولۀ اصلی شامل: (مدیر از جنس مردم باشد، مدیر از ناراحتی مردم ناراحت شود، مدیر برای خدمت به مردم حریص باشد، مدیر نسبت به همۀ مردم رحمت داشته باشد، مدیر نسبت به همکاران و ارباب رجوع رحیم باشد)، راهبردها، شرایط واسطه‌ای، شرایط مداخله‌گر و پیامدهای مدل مدیریت قرآنی، جهت بهره‌برداری در سازمان­ها ارائه‌ گردید.

ابوحاتم سجستانی (م255ق)، یکی از دانشمندان مسلمان ایرانی و از پیشوایان لغت در قرن سوم هجری است که نقش بسزایی در پیشبرد علوم قرآنی داشت. بیشترین تخصص وی در علوم قرآنی، قرائت بود که در آن اختیار تام داشت. در این پژوهش سعی شده است با روش توصیفی -تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که او چگونه و با چه دلایلی از مؤلفه­های تفسیر لغوی برای اختیار و انتخاب قرائت برتر بهره برده است؟ بررسی دقیق این موضوع به ما کمک می­کند تا هم دلیل اختیار یک قرائت تبیین شود و هم بتوان با دیگر قاریان و راویان علم قرائت، آراء و اندیشه­های او را مورد مقایسه و تطبیق قرار داد. نتیجۀ به دست آمده نشان می­دهد که مجاهدت­های قرآنی سجستانی در چهار بخش آواشناسی، ریشه­شناسی، اعراب و معناشناسی صورت گرفته استو روش او در این علم بیشتر به لغت و بیان معانی مفردات، اهتمام به مسائل نحوی و صرفی، اسلوب بیان و عنایت خاص به اعراب قرآن متمرکز بود و برای هریک از نظرات خود، حجت و دلیل علمی ارائه کرده است که در برخی موارد با نظر دیگر قاریان و مفسران همسو و گاه مخالف آن است.

در پژوهش حاضر، اخبار پانزده‌گانه‌ای با رویکرد «تشخص» مهدی موعود (عج) از مراجع روایی کهن «عامه» استخراج، سپس با بررسی آرای رجالیان این فرقه، فاقد اعتبار سندی تشخیص داده شد. با استفاده از روش «تاریخ‌گذاری» بر اساس گزاره‌های معتبر، مبادی «وضع» و همچنین سازگاری اخبار با ساختارهای شخصیتی «متمهدیان» مطابقت تام پیدا نمود و در نتیجه، همسانی آن‌ها، زمان دقیق و در برخی دیگر، زمان نسبی وضع و نیز نقش مستقیم «سیاست‌مداران»، در ایجاد برساختگی و سپس راه‌یابی آن­ها به مصادر عامه به اثبات رسید.