جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظلم ستیزی دین اسلام و دفاع از حقوق مستضعفان، همواره برای غرب هزینه های سنگینی داشته است. طی سال های اخیر، که متأثر از انقلاب اسلامی ایران، موج بیداری اسلامی در جهان ایجاد گردیده، به صورت مضاعف وجود اسلام برای مستکبران جهانی غیرقابل تحمل شده است. ازاین رو، استکبار جهانی سعی کرده تا از راه های گوناگون، به ویژه از طریق سینما و صنعت فیلم و با محوریت سینمای جهان گستر « هالیوود»، ضرباتی بر اعتبار و جایگاه قدسی این دین آسمانی و هویت مسلمانان وارد کند. هالیوود با تمرکز بر ضمیر ناخودآگاه و شرطی سازی ذهن، ذائقة مخاطبان را به پذیرش باور ها، ارزش ها و آرمان های مطلوب خود، به عنوان گفتمان غالب، و مخدوش ساختن آموزه ها و ایدئولوژی های ناهمسو با منافع استکبار جهانی، ترغیب و تشویق می کند. موضوع این نوشتار برجسته ساختن خصومت بیش از صد سالة آمریکا با اسلام و مسلمانان، از طریق سینمای هالیوود با استفاده از شرطی سازی منفی اذ هان مخاطبان جهانی و نفوذ تدریجی در ناخودآگاه آنهاست. این مهم با روش نشانه شناسی و تحلیل محتوای مجموعه ای از فیلم های شناخته شده و پرآوازة منتخب در حوزه اسلام ستیزی صورت گرفته است. در این نوشتار، به شیوة استفاده عملی هالیوود از فن «تداعی معانی» و «شرطی سازی» در ایجاد اسلام هراسی، بیشتر توجه شده است.

مسئلة مداخلة ارزش‌ها در پيدايش تکنولوژي پس از انقلاب صنعتي به‌تدريج در کانون توجه فيلسوفان تکنولوژي قرار گرفت. در مقالة پيش‌رو، مسئلة مذکور به‌روش تحليلي ‌ـ ‌عقلي و از راه تحليل علل اربعه و توجه به ارتباط دروني هر يک از اين علل با يکديگر و تشريح جايگاه ممتاز عليت غايي در ميان علل اربعه و الزامات آن در ارزش‌باري مصنوعات تکنيکي و تفکيک مرزهاي هستي‌شناختي اشياي طبيعي از مصنوعات تکنيکي بر پاية مباني حکمت اسلامي بررسي شده است. يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن است که حضور علت غايي در پيدايش تکنولوژي‌ها، زمينه‌ساز حضور ارزش‌هاي انساني در بعد هستي‌شناختي تکنولوژي‌هاست. اين امر هم‌زمان به طرح پرسش‌هاي ارزشي و اخلاقي دربارة خود تکنولوژي‌ها مي‌انجامد. غايات انساني، از يک سو خود تحت تأثير مباني معرفتي و غيرمعرفتي همچون زمينه‌ها و نيازهاي اجتماعي و منافع و علايق خاصي شکل مي‌گيرند؛ از سويي ديگر به شکل‌گيري هنجارها و الزامات خاصي در پيکرة دروني تکنولوژي‌ها مي‌انجامد و از سوي سوم، در مقام کاربرد و به‌عنوان بخشي از نظام تکنيکي، مستلزم شکل‌گيري رفتارها و کنش‌هاي خاص انساني همسو با غايات و کارکردهاي متوقع از آنهاست.

بحث دربارة مختصات سبک ‌زندگي اسلامي، در دو سطح «انتزاعي يا اصول سبک‌ زندگي» و سطح «انضمامي يا سوية مشهود سبک ‌زندگي» قابل ‌طرح است. بُعد مشهود سبک ‌زندگي، ناظر به معرف‌هاي عيني و انضمامي است که در کنش‌ها و تعاملات روزمره انعکاس دارند و قابل ‌سنجش و اندازه‌گيري‌اند؛ اما اصول سبک‌ زندگي، به معيار‌هاي کلان و انتزاعي‌تر اشاره دارد که در مجموع، کليت حيات و زيست‌‌جهان مؤمنانه يا الحادي را معين مي‌کنند. در حقيقت، آنچه سبک‌ زندگي اسلامي را از ديگر سبک‌ها و شيوه‌هاي زندگي متمايز مي‌سازد، اصول بنياديني است که به‌تعبير قرآن، سپهر «حيات طيبه» را شکل مي‌دهند. بنابراين، پرسش مهمي مطرح مي‌شود، مبني بر اينکه اصول بنيادين حاکم بر سبک‌ زندگي اسلامي کدام‌اند. در اين پژوهش که با هدف بررسي اصول سبك زندگي قرآن، و با استفاده از ظرفيت روش‌هاي توصيفي‌تحليلي سامان يافت، اين نتيجه حاصل شد که جريان‌يابي اصول بنيادين در واقعيت زندگي روزمره، شيوة زيستِ مؤمنانه را به‌صورتي متفاوت از ديگر سبک‌هاي زندگي رايج متأثر مي‌کند؛ چراکه اگر انقطاع از عالم قدسي، غلبة هوس بر عقل، احساس خودمختاري کاذب، فرم‌گرايي افراطي و شکاکيت فراگير، در کانون انديشه و سبک‌ زندگي غربي جاي گرفته باشد، حضور همه‌جايي خداوند، توحيدمحوري، شريعت به‌مثابة چهارچوب انتخاب‌ها، خودشناسي يا شناخت درست انسان و جهان، فطرت‌مداري و التزام به قوانين برخاسته از آنها، اساس سبک‌ زندگي اسلامي را شکل مي‌دهد.

هدف تحقيق حاضر، مطالعة رابطة بين استفاده از رسانه‌هاي اجتماعي و هويت قومي طلاب کُرد و تُرک حوزه‌هاي علمية شهر قم بوده است. پژوهش پيش‌رو با محوريت دو رکن اصلي، يعني «رسانه‌هاي اجتماعي‌» و «هويت‌هاي قومي» و همچنين ارتباط اين دو رکن در جامعة موضوع پژوهش، سامان يافته ‌است. پرسش آغازين در اين موضوع آن است که رسانه هاي اجتماعي مبتني بر اينترنت چه جايگاهي در شکل دهي، تکوين، توسعه و تحول مؤلفه‌هاي هويت قومي دارند. روش تحقيق کمّي بوده و براي گردآوري داده‌ها از پرسش‌نامة برخط استفاده شد. نتايج تحقيق نشان داد که استفاده از رسانه‌هاي اجتماعي با هويت قومي طلاب کُرد و تُرک همبستگي مثبت دارد. بر اساس اين يافته‌ها، عامل اصلي در اثرگذار بودن رسانه‌هاي اجتماعي بر هويت قومي، متغيرهاي واسط يا عوامل اجتماعي و محيطي است. در صورتي که طلاب ادراک بالايي از برجستگي‌هاي قومي ـ فرهنگي، انگيزه‌هاي قومي ـ سياسي، ظرفيت اقدام قومي ـ سياسي، و فرصت‌ها و هزينه‌هاي قومي داشته باشند، رسانه‌هاي اجتماعي مي‌توانند به مثابة يک ابزار، هويت قومي آنها را تحت تأثير قرار دهند و تقويت کنند؛ اما در صورتي که آنها در برابر مباحث اجتماعي و سياسي ياد شده خنثي باشند، استفادة بيشتر از رسانه‌هاي اجتماعي، تأثيري بر هويت قومي آنها ندارد؛ چرا‌که در چنين شرايطي، کاربران در برابر محتواهاي قومي قرار نخواهند گرفت و لذا هويت قومي آنها نيز دچار نوسان نخواهد شد.

علم مؤلفه‌هاي گوناگوني از جمله مباني، موضوع‌، مسائل‌، روش و هدف دارد که اسلامي‌سازي آن، مستلزم تغيير در اين مؤلفه‌هاست. اين پژوهش با رويكرد تحليلي و روش توصيفي درصدد پاسخ به اين پرسش است که مباني معرفت‌شناسانه‌، هستي‌شناسانه‌، انسان‌شناسانه و ارزش‌شناسانه، چه نقشي در توليد علم و علم ديني دارند؟ معرفت يقيني، با استفاده از ابزارهاي مختلف علم، از جمله وحي، ممکن است. مي‌توان از آموزه‌هاي وحياني به‌عنوان روش و منبع خطاناپذير در توليد علم بهره جست. همچنين با توجه به احسن بودن نظام خلقت و غايتمندي آن در انديشة ديني‌، در توليد علم صرفاً به جنبه‌ها و علل مادي جهان توجه نمي‌شود؛ بلکه عنايت به همة علل، از جمله علت فاعلي و غايي جهان‌، به ارائة تبيين‌ها و راه‌حل‌هاي جامع در به سعادت رسيدن انسان مي‌انجامد. در انسان‌شناسي ديني، انسان موجودي داراي دو ساحت مادي و روحاني است؛ اما هويت او به بعد روحاني اوست. از‌اين‌رو موضوع علم‌، انسان داراي روح ملکوتي است و غايت آن‌، زمينه‌سازي براي تحقق انسان متعالي خواهد بود. سرانجام در حوزة ارزش‌شناسي‌، ارزش‌ها مدرکات اعتباري‌اند که با واقعيات عالم خارج در ارتباط‌اند و مي‌توانند در انگيزة عالم و انتخاب موضوع علم و تعيين هدف و به‌عنوان بخشي از قرائن، در تعين نظريه‌هاي علمي نقش داشته باشند.

مسئوليت پذيري اجتماعي، پاية اخلاق اجتماعي است و از عناصر اساسي فرهنگ بومي ما، سرماية اصلي جريان انقلاب اسلامي و از مفاهيم مهم برنامة توسعة پايدار جهاني و به معناي تعهد دروني و اخلاقي در مقابل جامعه و ديگران است. در اين نوشتار با روش توصيفي-تحليلي و قياسي به بررسي مفهوم مسئوليت اجتماعي از نگاه اسلامي و ابعاد و ويژگي هاي آن پرداخته شده و به پرسش هاي اساسي دربارة ماهيت و خاستگاه مسئوليت اجتماعي، گونه‌شناسي و نحوة اعتبار اين مفهوم، نحوة صدق بر مصاديق، ارکان و ساخت مفهومي و نهايتاً ارتباط آن با مفاهيم نزديک، پاسخ داده شده است. چنانکه از تحليل اين مفهوم با استفاده از امکانات فلسفه و معارف اسلامي و با تکيه بر آراي يکي از متفکران برجستة معاصر در اين حوزه به‌دست مي آيد، مفهوم مسئوليت اجتماعي در رويکرد اسلامي، نه صرفاً يک قرارداد اجتماعي و حقوقي، بلکه مفهومي اخلاقي مبتني بر حقايق و مبادي توحيدي و از سنخ معقولات ثاني فلسفي است که با در نظر گرفتن رابطة سبب و مسببي بين افعال اختياري انسان و اهداف صحيح جامعة انساني، با معيار فطرت و شريعت، انتزاع شده است و در امتداد مسئوليت انسان در برابر خدا و خويشتن، دامنة وسيعي در همة حوزه هاي زندگي اجتماعي با اولويت هاي خاص خود دارد و حد نصاب آن به عنوان يک ارزش اخلاقي، قصد رضاي الهي است. همچنين اين مفهوم، مفهومي جامع است که رابطة آن با حقوق اجتماعي رابطه تضايف، و نيکوکاري وجه ايجابي آن است.

گافمن يكي از نظريه‌پردازان اجتماعي نيمۀ دوم قرن بيستم است كه مدت درازي به‌عنوان يك شخصيت حاشيه‌اي در نظريۀ جامعه‌شناسي به‌شمار مي‌آمد. با استفاده از ابزاري که فرانظريه در نقد و بررسي نظريات در اختيار پژوهشگر مي‌گذارد، به‌سراغ نطريۀ نمايشي گافمن حرکت کرده‌ايم. گافمن در عرصۀ نظريۀ جامعه‌شناسي موقعيت ويژه‌اي دارد. از سويي وي را جامعه‌شناسي فاقد نظريه‌اي كلي، تك‌رو، خارج از جريان اصلي تفكر نظري و مبدع اصطلاحات خودساخته و غريب مي‌دانند و از سوي ديگر، پيوندهاي انديشۀ وي با دوركيم، زيمل، مكتب كنش متقابل نمادي و اتنومتدولوژي و تلاش وي براي بنياد نهادن جامعه‌شناسي زندگي روزمره، او را به نظريه‌پردازي با موقعيت ويژه تبديل مي‌كند. وي براي خلق ديدگاه نظري‌اش، از منابع فکري بسياري استفاده کرد. هدف اصلي اين مقاله ارائۀ بينشي روشن از نظريۀ اجتماعي گافمن (نظريۀ نمايشي / (Theaterical performance با نگاهي بازانديشانه و فرانظري است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد که نظريۀ نمايشي گافمن از انسجام نظري خوبي برخوردار است.

موضوع خانواده به دليل جايگاه و آثار مختلف و بي‌بديلي که در حيات اجتماعي دارد، همواره به نوعي در جغرافياي دانش‌هاي مختلف علوم بشري حضور داشته است. تحليل‌هاي روان‌شناختي، تاريخي، حقوقي و جامعه‌‎شناختي، نمونه‌هايي از رويکردهايي است که بر مدار خانواده صورت پذيرفته است و پژوهشگران رشته‌هاي مختلف سعي نموده‌اند تا متناسب با رويکردشان ابعاد و کارکرد و فراز و فرود آن را تحليل كنند. قرآن کريم به‌عنوان کتاب زندگي بشر اهميت خاصي به اين مسئله داده است. اختصاص منظومه‌اي از آيات کريمه به اين مسئله نشانگر جايگاه رفيع آن در اين کتاب آسماني و تأثير عميق آن در زندگي اجتماعي است. اين پژوهش با روش تبيين کارکردي، مضامين آموزه‌هاي تفسير الميزان را در باب خانواده صورت‌بندي نموده و بر پاية فطرت، آثار آن را در جامعة انساني تبيين مي‌کند و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد که تفسير الميزان منظومة خانوادة قرآني را بر محور فطرت چگونه سازمان مي‌دهد؟ الميزان خانواده را در منظومة معرفتي مبتني بر فطرت تحليل مي‌کند؛ به اين صورت که تکوين اين بنا را بر محور فطري بودن اصل زندگي اجتماعي و غايات وجودي فطري انسان معرفي مي‌نمايد و عناصر حفظ و استمرار آن را بر اين محور ارزيابي مي‌کند. در همين راستا، به سرماية جنسي - که عنصر کليدي در مسئلة ازدواج و تشکيل خانواده است – به‌عنوان ابزار تحقق آن غرض وجودي نگاه مي‌کند و در همين مدار، تفکيک نقش‌هاي جنسيتي و نيز قوّاميت مردان در حريم خانواده را سازمان مي‌دهد.

از سينماي ايران انتظار مي‌رود که شناخت و باور عمومي ‌درست و مطابق با نگاه ديني و ملي از پديده‌هاي فرهنگي به جامعه ارائة دهد. چادر نيز به‌عنوان پوشش اصيل ايراني اسلامي ‌زنان، نيازمند تصوير‌سازي مناسب است. اين مقاله با مروري بر تاريخچة پوشش در ايران و نگاهي به جايگاه چادر در اسلام، ضمن بررسي تصوير کلي چادر در سينماي ايران، با روش نشانه‌شناسي گفتماني در نقد فيلم «چهارشنبه 19 ارديبهشت»، يکي از نمونه‌هاي سينمايي بازنمايي زن چادري را مورد تحليل قرار مي‌دهد. هدف از نگارش اين اثر، بررسي نگاه فيلمساز به زن چادري است‌. تحليل اين فيلم، نشان مي‌‌دهد كه فيلم تصويري منفي از زن چادري به نمايش مي‌گذارد که با تصوير واقعي آن در خاستگاه فرهنگي‌اش مطابقت ندارد.

تمدن، بزرگ‌ترين مقياس حيات اجتماعي است كه تمامي ابعاد زندگي انسان‌ها را تحت تدبير و تأثير خويش قرار مي‌دهد؛ بنابراين رسيدن به تمدن اسلامي، مي‌تواند بالاترين آرمان جوامع و دولت‌هاي اسلامي باشد. تمدن اسلامي، تمدني است كه از پايگاه شريعت اسلامي و از معبر استنباط فقهي سياست‌گذاري شده باشد. بنابراين توجه حداكثري به فقه تمدني، از ضرورت‌هاي حوزه‌هاي علميه در دوران كنوني است. متن پيش‌رو با روش تحليلي ـ كتابخانه‌اي، درپي پاسخ به اين پرسش است كه «مباني جامعه‌‌شناختي فقه تمدني چيست»؟ به‌نظر مي‌رسد براي پاسخ به اين پرسش، حداقل پنج شاخصة اصلي كه مي‌توانند در روش اجتهاد مؤثر باشند، بايد مورد مطالعه و توجه قرار گيرند: نظام‌وارگي، تحميلگري، جهت‌دار بودن، موقعيت‌مندي و مشكك بودن. اين مقاله، از سويي با ترسيم تمدن به‌عنوان پديده‌اي شامل در زندگي بشر، از رويكردهاي حداقلي فقه پرهيز دارد و از سوي ديگر، با ترسيم تمدن به‌عنوان پديده‌اي سيّال و موقعيت‌مند، تفاوت خود را با رويكردهايي كه سعي دارند فارغ از مواجهه با واقعيت‌هاي اجتماعي، به طراحي تفصيلي ساختارهاي تمدني بپردازند، برجسته مي‌كند. فقهي كه امكان و بستر تمدن اسلامي را فراهم مي‌كند، با تكيه بر نظريه‌هاي فقهي، ساختارهاي اجتماعي را در تناسب با موقعيت‌هاي سياسي و نيازها و اقتضائات اجتماعي شكل مي‌دهد.