جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسخ خطی گنجینه‌ایی از فرهنگ و تمدن یک ملت است که احیاء آن نقش بسزایی در شناسایی و شکوفایی آن فرهنگ و تمدن دارد. تمدن غنی و پربار ایرانی ـ اسلامی سرآمد یک تمدن عظیم است و در دل خود حکما و عرفای زیادی پرورانده، که هر کدام چون ستاره‌ایی در آسمان علم و معرفت می‌درخشند؛ از این رو احیاء آثار آنها گامی در شناسایی این فرهنگ می‌باشد. اثر حاضر تصحیح رساله <شرح الحکمه العرشیه> حکیم ملا اسماعیل اصفهانی(واحد العین) است که شرحی توضیحی بر کتاب عرشیه ملاصدرا است. هدف اصلی شارح از تألیف رساله، پاسخ به اشکالات احسائی بر عرشیه ملاصدرا است. ظاهراً هر سه نفر، کتاب‌های مذکور را در اواخر عمر خود نوشته‌اند؛ بنابراین کتب در اوج پختگی و شکوفایی فکری خود نوشته شده و آرا و اندیشه های نهایی خود را در آنها آورده‌اند. احسائی از منتقدان آرا و مبانی حکما بویژه ملاصدراست و در کتاب شرح مشاعر و شرح عرشیه که شرحی انتقادی است اشکالات متعددی را بر مبانی ملاصدرا وارد کرده است. احسائی که ادعای فهم آیات و روایات دارد با این سلاح به رویارویی مبانی ملاصدرا، از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت بین علت و معلول، وحدت وجود، قاعده بسیط الحقیقه، حرکت جوهری، علم اجمالی در عین کشف تفصیلی و... رفته و مدعی شده قواعد مذکور منافی آیات و روایات است. در مقابل ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافته مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است، با تبیین و تحلیل آرا ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده، و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است. متأسفانه حکیم اصفهانی موفق به شرح کامل عرشیه نشده، و تنها بر بخش های اولیه عرشیه شرح نوشته است. در تصحیح رساله از چهار نسخه استفاده شده است و شیوه تصحیح بینابین می‌باشد.

از دیر زمان مساله تعارض ظاهری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. از آنجا که علم مطلق الهی مستلزم خطاناپذیری آن است، از این رو اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل S عمل A را در زمان T3 انجام می دهد، آنگاه S در زمان T3 فعلی جز A را نمی تواند انجام دهد و این در تعارض با اختیار انسان است. خردورزان در حوزه فلسفه دین در تبیین مسائل مذکور به نتایج متفاوتی می رسند. عده ای تعلق علم پیشین الهی را به افعال اختیاری انسان انکار می کنند، عده ای دیگر با قبول تعلق علم پیشین الهی به افعال آینده انسان، اختیار را انکار می کنند. اما اینکه تا چه حد می توانند از عهده حل این مساله برآیند، خود قابل تامل است. در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه ی آراء استاد مطهری و خانم لیندا زاگزبسکی در باب علم پیشین الهی و اختیار است، ابتدا پاسخ های سه گانه کلاسیک به این مساله (بوثیوس گرایی، آکام گرایی و مولیناگرایی) در دیدگاه زاگزبسکی نقد و بررسی شده، سپس ضمن پذیرش برخی از عناصر این سه دیدگاه و تلفیق آن ها سه راه حل بدیع از زاگزبسکی ارائه شده است. آنگاه به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر پرداخته شده است. در نهایت هم وجوه شباهت و اختلاف راه حل های سه گانه زاگزبسکی با آراء استاد مطهری نشان داده شده است. نتیجه گیری نهایی این است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می پذیرند اما "آکام گرایی تومیستی" و دو راه حل دیگر زاگزبسکی علی رغم نکات مثبت و قابل پذیرشی که دارند در نشان دادن این سازگاری ناتوان اند ولی با دیدگاه استاد مطهری می توان علاوه بر برطرف کردن نقایص دیدگاه زاگزبسکی، راه حل مناسبی نیز ارائه کرد.

نسخ خطی گنجینه‌ایی از فرهنگ و تمدن یک ملت است که احیاء آن نقش بسزایی در شناسایی و شکوفایی آن فرهنگ و تمدن دارد. تمدن غنی و پربار ایرانی ـ اسلامی سرآمد یک تمدن عظیم است و در دل خود حکما و عرفای زیادی پرورانده، که هر کدام چون ستاره‌ایی در آسمان علم و معرفت می‌درخشند؛ از این رو احیاء آثار آنها گامی در شناسایی این فرهنگ می‌باشد. اثر حاضر تصحیح رساله <شرح الحکمه العرشیه> حکیم ملا اسماعیل اصفهانی(واحد العین) است که شرحی توضیحی بر کتاب عرشیه ملاصدرا است. هدف اصلی شارح از تألیف رساله، پاسخ به اشکالات احسائی بر عرشیه ملاصدرا است. ظاهراً هر سه نفر، کتاب‌های مذکور را در اواخر عمر خود نوشته‌اند؛ بنابراین کتب در اوج پختگی و شکوفایی فکری خود نوشته شده و آرا و اندیشه های نهایی خود را در آنها آورده‌اند. احسائی از منتقدان آرا و مبانی حکما بویژه ملاصدراست و در کتاب شرح مشاعر و شرح عرشیه که شرحی انتقادی است اشکالات متعددی را بر مبانی ملاصدرا وارد کرده است. احسائی که ادعای فهم آیات و روایات دارد با این سلاح به رویارویی مبانی ملاصدرا، از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت بین علت و معلول، وحدت وجود، قاعده بسیط الحقیقه، حرکت جوهری، علم اجمالی در عین کشف تفصیلی و... رفته و مدعی شده قواعد مذکور منافی آیات و روایات است. در مقابل ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافته مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است، با تبیین و تحلیل آرا ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده، و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است. متأسفانه حکیم اصفهانی موفق به شرح کامل عرشیه نشده، و تنها بر بخش های اولیه عرشیه شرح نوشته است. در تصحیح رساله از سه نسخه استفاده شده است و شیوه تصحیح بینابین می‌باشد.

چکیده اخلاق در گستره ذهن فارابی دارای نکات ناشناخته فراوانی است که تحلیل و توضیح این نکات راهگشای وصول به سعادت است . وی غایت اخلاق را سعادت می داند. این واژه در اخلاق فارابی واژه ای پربسامد است و تمامی جهت گیری های اخلاقی به آن منتهی می گردد. سعادت خود مطلوب بالذات است و هیچگاه وسیله برای نیل به مقصود دیگری قرار نمی گیرد . بازتاب تئوری اخلاقی فارابی همان داستا ن اعتدال ارسطویی است اما فارابی گاه با تحلیل های دقیق و ژرف خود و گاه با نزدیک شدن به آرای افلاطون و سقراط خویشتن را از دایره تقلید صرف بیرون کشیده است. علاوه بر تحلیل های مستمری که در طول تحقیق ارائه شده است؛ از یافته ها و امتیازات این تحقیق می توان موارد زیر اشاره کرد : 1. به چالش کشیدن معاوضه علمی فارابی و ابن سراج که با توجه به پرسشهای بی پاسخی که در این زمینه وجود دارد ؛ صدق این واقعه تاریخی نیز زیر سؤال می رود. 2. اثبات دوری بودن تعریف فارابی از سعادت که در آن فارابی با تعریف خیر به سعادت و تعریف سعادت به خیر دچار دور گردیده است. 3. اثبات عدول فارابی از مبانی خود در بحث لذت و الم، که در آن فارابی بی توجه به مبنای اعتدال و حد وسطی که قبلاً آن را پذیرفته است ؛ مخاطب را دعوت به تفریط در بهره گیری از لذات می کند. 4. پاسخگویی به نقد های وارده به حد وسط که در آن تلاش کرده ایم تا به چهار انتقاد اساسی به نظریه حد وسط پاسخ گوییم . اینکه اصول اخلاقی فارابی بر چه گزاره هایی مبتنی است ؛ بازتاب سعادت در مبانی اخلاق او چگونه است ؛ دیدگاه او نسبت به فضائل و رذایل چیست ؛ نظر خاص فارابی در بحث عقل عملی و نظری چیست و چه تحلیلی برای لذت و الم می توان قائل شد سؤالاتی هستند که در این تحقیق به طور عمیق به آنها پاسخ داده شده است.

فاقد چکیده

چکیده: از مسائل مهم و تاریخی تفکر اسلامی، پس از اثبات ذات حق و اقرار به وجوداو، ارائه تصویری از ویژگی¬های حق تعالی است، از این رو معرفت اسماء و صفات خداوند، همواره مورد توجه مکاتب و مذاهب بوده است، در این زمینه چند گرایش عمده در میان مکاتب فلسفی و کلامی و عرفانی وجود دارد؛ «تنزیه محض»، «تشبیه محض» و «جمع بین تشبیه و تنزیه» از مهمترین این گرایش¬ها هستند که هر کدام طرفدارانی دارد. قاضی سعید قمی و حضرت امام خمینی که هر دو فلاسفه¬ای برخوردار از ذوق و مشرب عرفانی هستند، در این زمینه اعتقادات جداگانه¬ و متقابلی دارند؛ قاضی سعید به اقتضای مبنای مورد پذیرش خود، که تباین تام بین خالق و مخلوق است، هرگونه تشبیه خداوند را به مخلوقات، شرک دانسته است، تا جایی که حتی اشتراک معنوی در صفات را نیز به همین دلیل رد می¬کند، اما از طرف دیگر تنزیه محض را نیز نپذیرفته است، وی نسبت دادن هر گونه صفت ثبوتی را به ذات خداوند، مصداق تشبیه می¬داند و از این رو تمام صفات خداوند را سلبی دانسته است و در نتیجه تمام صفات ثبوتی را به سلب نقایض آنها تأویل می¬برد. بنابراین از بین گرایشات مشهور سه¬گانه هیچ کدام را طریق صحیح در معرفی اسماء و صفات نمی¬داند. در مقابل حضرت امام خمینی که از پیروان مکتب حکمت متعالیه و قائل به اصول و مبانی اندیشه صدرایی هستند، جمع بین تشبیه و تنزیه را طریق حق و راه صواب می¬دانند، از این رو به نقد اندیشه¬ها و آراء قاضی سعید قمی می¬پردازند،. این نوشته بر آن است که با تکیه بر آثار این بزرگان و استفاده از منابع اصیل عرفانی و فلسفی، به تبیین دیدگاه¬ها و نقد و ارزیابی اندیشه¬های این دو متفکر بزرگ بپردازد، و کوششی است در جهت بازخوانی آرای این دو اندیشمند و یافتن نقاط اشتراک و افتراق آنها، و تبیین مبانی و اصولی که نقطه اتکای این آراء است. کلیدواژه ها:قاضی سعید، امام خمینی، الهیات سلبی، اسماء وصفات خداوند، تباین خالق و مخلوق،تنزیه و تشبیه

انسان، خلیفه و آئینه تمام نمای خداوند و هستی محسوب می گردد؛ حقیقت انسان، تمام حقایق را در خود جمع کرده است. در میان موجودات، تنها انسان است که در عین این که از اکوان(ماسوی الله) است، می تواند تمام حضرات را در خود جمع کند و جامع جهت حقانی نیز باشد. مرتبه اش از حد امکان برتر و ازمقام خلق بالاتر، بین وجوب و امکان، برزخ و میان حق و خلق واسطه است که به وساطت و مرتبه وی فیض حق که سبب بقاء و حفظ عالَم است به عالَم می رسد. انوار تجلیات حق از آینه دل او است که به عالَم و آدم فیضان می کند. چون این عالَم را رها سازد و به عالَم آخرت منتقل شود، عالم تباه می گردد و معانی و کمالاتش به آخرت انتقال می یابد. انسان کامل روح عالم و عالم جسد اوست. همانطور که روح بوسیله قوای روحانی و جسمانی به تدبیر بدن و تصرف در آن می پردازد، همین طور انسان کامل به وسیله اسمای الهی که خداوند آنها را به وی آموخته و در وی به ودیعت نهاده است، در عالَم تصرف می کند و به تدبیر آن می پردازد. انسان کامل بین صورت حق و صورت عالم جمع نموده وبه صورت آئینه ای درمی آید که حق صورتش را در او مشاهده می کند و خلق نیز صورت حق را در او می بیند. از آنجائی که اعیان جمیع دایره وجود مظهر عین انسان کامل است، از ره گذر شناخت او، نه تنها ساحات وجودی انسان کامل، بلکه پرتوی از اسماء الاهی و مظاهر جمال و جلال آنها در نشئه هستی نیز شناخته خواهد شد. قیصری در مقام شاگردی کاشانی، از انقطاع نسلی میان استاد و شاگردان در قرن هشتم تأثیر پذیرفته است. این انقطاع نسلی بصورت تشویش در متن های عرفانی دو قرن هفتم و هشتم در مقایسه با یکدیگر می انجامد. درمتون بزرگان قرن هشتم همچون کاشانی و قیصری در چینش نظام تجلیات میان ایشان با شاگردان ابن عربی در قرن هفتم اختلاف نظر است، بویژه در بحث از نخستین تجلی از تجلیات ذات که این اختلاف نظرها به اوج خود می رسد. با توجه به اختلاف نظری که در چینش نظام تجلیات میان امام خمینی و قیصری است، این اختلاف نظر، خود را درتفسیرهای متفاوت از واژگان اهل معرفت و مباحثی همچون حقیقت انسانی، جامعیت انسان و نهایت سیر انسان و... نشان می دهد.

حوزه‌ی فلسفی تهران از جمله حوزه‌هایی است که باعث رونق و پرورش حکمت و عرفان بوده ؛ آن هم در زمانی که تکاپو و تلاش علمی معنای خود را از دست داده بود . این حوزه‌ی فلسفی نه ‏تنها در پیگیری و گسترش فلسفه اسلامی از زمان قاجار و دوره پهلوی نقش مهمی ایفا کرد ، بلکه به خاطر مرکزیت‏ تربیت فلاسفه از اهمیت شایانی برخوردار بوده است ، همچنین به‏ عنوان مرکز ارایه عقاید غرب ومهم‏ ترین محل برخورد عقاید سنتی و مدرن مورد توجه قرار گرفت . با مطالعه‌ی این حوزه‌ی فلسفی و بررسی عوامل سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی که در انتقال پایگاه فلسفه از اصفهان به تهران نقش داشتند و بررسی نوآوری های این حوزه‌ی فلسفی می‌توان به اهمیت ونقش موثر این حوزه در زنده نگه داشتن چراغ حکمت و فلسفه در آن دوره بیشتر پی برد . برای رسیدن به این مهم بحث با آوردن کلیاتی راجع به موضوع آغاز شده و با بررسی چگونگی انتقال فلسفه از اصفهان به تهران، نحوه‌ی شکل‌گیری حوزه‌ی فلسفی تهران و معرفی مهمترین فیلسوفان این حوزه‌ی فلسفی خصوصا حکمای اربعه که محدوده‌ی پژوهش ما روی این چهار حکیم است ادامه می‌یابد ؛ و نهایتا با بررسی نظرات و ذکر نو آوری‌های فلسفی این چهار حکیم پایان می‌پذیرد. با مطالعه این حوزه نه ‏تنها ما به فهم بهتر سنت کلی‏ فلسفه اسلامی نایل می‏شویم ، بلکه اهمیت فهم پیشرفت‏ فلسفه در ایران را دراین قرن درمی‏یابیم.

با توجه به اهمیت مسأله نفس در بین فلاسفه و حکما در طول تاریخ اندیشه بشر، این پژوهش درصدد است نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه ملاصدرا و آقا علی زنوزی را در باب نفس و قوا و نسبت بین آن‎ها، مورد بررسی قرار دهد. ملاصدرا براساس مبانی فکری خود که عمده آ‎ن‎ها اصالت و تشکیک وجود و حرکت جوهری است، قوا را مراتب وجودی نفس واحد به شمار آورده و از تشکیک مراتب سخن گفته است. آقا‌علی مدرس زنوزی یکی از چهره‎های شاخص حکمت صدرایی، به جای تشکیک در مراتب، از ترکیب در مراتب سخن رانده است. این پژوهش روشن ساخته است که اختلاف این دو دیدگاه، به نحوه نگاه این دو فیلسوف به یک واقعیت واحد وابسته و از اختلاف مبانی این دو فیلسوف نشأت نمی‎گیرد و این‎که صدرا با توجه بیشتر به بحث اصالت وجود از حرکت جوهری بحث تشکیک آن را مورد توجه قرار داده است، ولی آقا‌علی با تکیه بر مباحث هیولی و صورت، بیشتر به بحث ترکیب پرداخته است. نگارنده در حد توان کوشید تبیین روشنی از دیدگاه این دو حکیم ارائه دهد.

در اسلام، کیفر برخی از گناهان، خلود و جاودانگی در دوزخ قرار داده شده و آیات بسیاری از قرآن کریم بر این خلود و جاودانگی صحه گذاشته است. مفسران و گروه های مختلف فکری مسلمان، درباره دلالت این آیات بر جاودانگی رنج و عذاب با یکدیگر اختلاف کرده اند. برخی، خلود در دوزخ را به معنای خلود در رنج و عذاب دانسته، و برخی همچون ابن عربی، به خلود در دوزخ و انقطاع رنج و عذاب گرویده اند.در این نوشتار، آیات وعید به خلود در دوزخ، در شش گروه دسته بندی شده و تاویلات ابن عربی در ذیل هر گروه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است، و در پاره ای موارد، بنابر اقتضا، از رای و نظر دیگر مفسران برای تکمیل وتایید و یا نفی و تضعیف نظر ابن عربی استفاده شده، و در خاتمه چنین نتیجه گیری شده است که تاویل آیات خلود با توجه به اصول و مبانی مسلم انگاشته شده در مکتب ابن عربی، برای او امری اجتناب ناپذیر بوده است.