جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرن نخست هجری و در جریان جنگ صفین ، فرقه خوارج با تمسک به داستان حکمیت پا به عرصه تحولات سیاسی گذاشت . این گروه با اتخاذ مواضع تند و خشونت بار مسیر تاریخ را عوض کردند . شورش خوارج در دوره خلافت امام علی (ع) جهان اسلام را وارد یک آشوب و ناامنی گسترده ای نمود به گونه ای که عواقب جبران ناپذیری را بر حکومت امام چه در زمان حیاتش و چه در بعد از آن بوجود آورد.گستردگی مناطق تحت نفوذ حکومت اسلامی ، عدم توانایی تعدادی از والیان در تبیین اهداف حکومت و عملکرد خلفای قبلی ، باعث گردید تا گروهی از افرادی که روند حرکتی حکومت امام علی (ع) را بر وفق مراد خود نمی دانسته ، دست به شورش بزنند و در این بین تعدادی از افرادی را که نسبت به چگونگی اداره حکومت اسلامی در جهل به سر می بردند نیز با خود همراه سازند . این مردم از اسلام چیزی نمی شناختند جز برخی شعارها و ظواهر کلی ، و تربیت دینی درست وکاملی نداشتند و هنوز تعصبات قبیله ای ، مفاهیم جاهلی ، مصالح و منافع شخصی و گروهی ، گرایش های احساسی انگیزه اصلی در اتخاذ مواضع و اقدامات آنان بود . از عواقب تلخ جریان خوارج و همراهان جاهل آن می توان به شکل گیری جنگ نهروان ، شهادت امام ، خانه نشین شدن فرزندان امام ، حادثه ناگوار کربلا و عدم اجازه فعالیت آشکار به منظور تبیین اهداف حکومت اسلامی در زمان معصومین عنوان نمود. بی گمان و بطور اجمال شیوه حکومتی خلفای قبل از امام علی (ع) و عدم توانایی والیان در تبیین حکومت اسلامی ، جهل تعدادی از مردم نسبت به شیوه حکومتی امام علی (ع) و اشاعه فساد در دستگاه حکومتی و تشدید فاصله طبقاتی در زمان خلفای قبل از امام در شکل گیری خوارج تاثیرگذار بوده است.

استفاده از اندیشه های والای امام علی (ع)در تعلیم و تربیت موضوعی است که اگربیشتر مورد توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار گیردمی تواند راهگشای بسیاری از مشکلات کنونی در تعلیم و تربیت نسل جدید جامعه باشد.از آنجا که اندیشه های مکاتب جدیداز جمله اگزیستانسیالیسم به طور وسیع و همه جانبه نسل امروزی را آماج تاثیرات خود قرار داده است، روشن ساختن نقاط اشتراک و تفاوتهای نظام تربیتی اسلام و اندیشه های امام علی (ع)با مکتب اگزیستانسیالیسم،موضوعی است که از سوی صاحبنظران عرصه تعلیم و تربیت چندان مورد توجه واقع نشده و این پژوهش در صدد مقایسه اندیشه های تربیتی امام علی(ع)با آرای تربیتی اندیشمندان مکتب اگزیستانسیالیسم می باشد.برای این منظور در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مقایسه ای و رویکرد توصیفی تفسیری ،اهداف،محتوا و روشهای تربیتی مکاتب اسلام و اندیشه های امام علی(ع)،با مکتب اگزیستانسیالیسم مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته است.مطالعه حاضر در پاسخ به سوال اساسی به شرح زیر آمده است:سوال اصلی:نقاط افتراق و اشتراک اندیشه های امام علی(ع)و آرای تربیتی مکتب اگزیستانسیالیسم در چه مواردی است؟و سوالات فرعی نیز،این نقاط اشتراک و افتراق را در سطوح مختلف اهداف،محتوا و روشهای تربیتی مورد بررسی قرار می دهد.نتیجه این تحقیق نشان می دهد که در تعلیم و تربیت از نظر امام علی (ع)،که برگرفته از تعالیم الهی امام و اندیشه های ناب اسلامی است،به تمامی ابعاد تعلیم و تربیت توجه شده و به طور همه جانبه به مسائل پرداخته شده است،در حالی که نگاه مکاتب غربی و از جمله مکتب اگزیستانسیالیسم به مسائل نگاه تک بعدی و ناقص است.ونمی تواند پاسخگوی تمام نیازهای انسان باشد. ودر پایان نیز پیشنهاد شده است که با توجه بیشتر به اندیشه های امام علی(ع)سعی شود این اندیشه ها در محتوای درسی دوره های مختلف آموزشی گنجانده شود.

سیاست وتلاش‌های امیرالمومنین علی(ع) درخصوص مشارکت سیاسی زنان باتوجه به محیط آسیب‌پذیر جامعه بعد از رحلت پیامبر(ص) بیش از هرچیز معطوف به‌ بازگرداندن جامعه بهساختار نظام اجتماعی ترسیم شده و مطلوب که توسط رسول خدا(ص) به وجود آمده بود شد. ساختاری که برای هریک از اعضای جامعه انسانی، اعم از زن ومرد، برنامه داشت و براساس نقشه جامعی که از قرآن وام گرفته بود، گاهی درقالب واشکالی به ظاهرجزئی، نظیرتأکید بربازگشت مسلمین به احکامی نظیر نکاح و ارث، آنگونه که پیامبر(ص) تعیین کرده بود، نمود وظهور می‌یافت، وگاهی نیز در رویه ایجاد میدان وعرصه و فرصت، به زنان درزمینه‌های علمی، اجتماعی وسیاسی تجلی می کرد. وگاه،دربرحذر داشتن ازفعالیت‌های اجتماعی مذموم ومخرب برخی از زنانکه بعضاً طعمه‌ای برای تأمین مطامع سودجویانی که درپس پرده قرار داشتند، خلاصه می‌شد. در این مسیر مشکلات فراوانی وجود داشت چرا که به دلایل مختلف، بعد از رحلت پیامبر(ص) ودرآغاز عصری که به فرموده ایشان، عصر تأویل قرآن نامیده شده استبه نظر می‌رسد جایگاه و منزلت اجتماعی زنان، سیری قهقرایی پیموده بود. مطالعه وآسیب شناسی پدیده مذکور، ما را به شناسایی عوامل اینپس رفت، دلالت میکند. همچنین می‌توان باکمی دقت نظر درنقد وبررسی متون تاریخی وقرآنی، میزان موفقیت علی(ع) را در اجرای سیاست نبوی، دررویکرد به مقوله زنان دردوران قبل وبعد ازحکومتشان، رصد نمود. ظاهراً تلاشهای بی دریغ امام علی(ع) و نشر فرهنگ نبوی دراین راستا بسیار موثر بوده وبه رغم مشکلات و موانع عدیده، منجر به موفقیتی نسبی شدند.

تاریخ معاصر عربی علی رغم جوانب منفی و آسیب‌های فراوانی که برای جهان عرب و اسلام پدید آورد، جوانبی مثبت هم در بر داشت که باعث شد دایره جامعه عربی گسترده تر شود، و پنجره‌های جدیدی در برابر دیدگان آنان گشوده گردد، و ملت‌های عربی چشم به جهانی بدوزند که با مظاهر تمدنی جدید در برابر آنها قد علم کرده، هویت دینی و فرهنگی و سیاسی آنان را مورد هدف قرار داده بود. این امر که تهدیدی بسیار جدی از جانب مسلمانان و عرب‌ها تلقی می شد، آنها را به قیام و مبارزه‌ای اصولی و پی گیر علیه این حرکت‌ها فرا خواند، و سبب شد تا از خواب غفلت بیدار شوند و انرژی های نهفته آنها آزاد شود و به گذشته و میراث تمدن و فرهنگ پر افتخار خود که بیشتر آن را در سایه اسلام و تعلیمات آن به دست آورده بودند، باز گردند و برای غنی سازی و تقویت ملت اسلام و عرب در برابر دشمن جدید از ذخایر اسلامی کمک گیرند. از اینجا بود که مسلمانان و عرب ها به کاوش در فرهنگ و تمدن اصیل خویش همت گماشتند و در یافتن ریشه‌های آن سعی فراوان مبذول کردند؛ تا بتوانند ضمن باز یافتن هویت از دست رفته خود، دژی محکم در برابرتهدیدات و تحدّیات غرب بنا کنند. آنها در این راستا و به دنبال این حرکت، با چهره‌هایی در تاریخ آشنا شدند که نه تنها افتخار عرب و اسلام به شمار می‌آمدند؛ بلکه در پایه‌ریزی تمدن جهانی نیز سهیم بوده، نقش بسیار ارزنده و قابل توجهی را ایفا نموده اند. در رأس این چهره های ماندگار، چهره علی(ع) با درخشش بی‌نظیرش ذهن بسیاری از اندیشمندان عرب؛ اعم از مسلمان و مسیحی را به خود معطوف کرد و آنها را به پژوهشی عمیق در باره این شخصیت اسرار آمیز فرا خواند.در این پایان‌نامه به حول و قوه الهی به قسمتی از زندگی امام متقین و ابعاد شخصیت او نظری می‌افکنیم؛ البته نه از دیدگاه مسلمانان؛ بلکه از نقطه نظر مسیحیانی که از مرز شخصیت دینی خود گذشته و در شناخت علی(ع) با برون دینی و بدونتعصب فرقه ای گام‌های بلندی برداشته‌اند. ما با استفاده از روش کتابخانه‌ای در بیشتر موارد، و با بیان دیدگاه هایادبای مسیحی مورد نظر و مقایسه افکار آنان ، به این نتیجه رسیدیم که آنها با بررسی زندگی علی(ع) در وجود او الگویی از یک انسان کامل را مشاهده کرده، او را در درجه ای از کمال دانسته‌اند، که مرزهای نژادی و ملیتی و دینی را درنوردیده و از زمان و مکان فراتر رفته است؛ از این رو جهان امروز با پیشرفت روز افزونی که به سوی جهانی شدن دارد و در مسیر تحقق دهکده جهانی پیش می‌رود، شدیدا به او نیازمند است. آنان در شناخت علی(ع) گام‌های موثری برداشته و وظیفه انسانی خود دانسته‌اند که زندگی پر از رمز و راز او را به تحریر آورند و به عنوان الگویی از تمامفضایل و کمالات برای پیشرفته‌ترین انسانها، ودستورات و برنامه های او را به عنوان برنامه‌هایی برای گسترده‌ترین و پیشرفته‌ترین جامعه‌های بشری معرفی کنند.

تاریخ‌نگاری اسلامی به عنوان یکی از شاخه‌های مهم و تأثیرگذار در علوم اسلامی همواره در تلاش بوده تا وقایع و حوادث عصر اسلامی را گزارش و مورد ارزیابی قرار دهد. تفرقه و پراکندگی مسلمانان پس از رحلت پیامبر خاتم(ص) و ظهور فرقه‌ها و گروه‌بندی‌های مذهبی و سیاسی موجب گردید تا در کنار مورخانی که همواره در تلاش بودند تا رسالت انسانی خود را در ثبت وقایع بر مدار علم و انصاف بانجام رسانند، برخی از مورخان با تکیه بر علایق مذهبی و سیاسی خود در بیان و نقل گزارش‌ها جانب انصاف را رعایت نکرده و به چینش حوادث بر پایه امیال خود دست زنند و از نقل گزارش‌هایی که با اهداف آنان همخوانی نداشت، بپرهیزند و در این راه گاه به جعل و تحریف تاریخ رو آورند.در میان گزارش‌گران وتاریخ‌نگاران عثمانی و شیعی نیز کسانی بودند که تعصبات مذهبی و سیاسی در آنها موجب گردید تا از نقل منصفانه حوادثفاصله گرفته و از انجام رسالت تاریخی خود سرباز زنند. در این نوشتار تلاش گردیده تا پس از معرفی دو جریان سیاسی و مذهبی عثمانیه و شیعه و سیر تطور آندو در قرون نخستین اسلامی به گزارشِ گزارش‌گران عثمانی و شیعی دو قرن نخست در بیان حوادث حکومت امام علی(ع) پرداخته شود و آندسته از گزارش‌های این دو گروه از تاریخ‌نگاران را که متأثر از جریان‌های سیاسی و اعتقادی‌شان بود، را مورد توجه قرار دهیم.

با توجه به جایگاه ویژه قرآن کریم در بیان نیازهای هدایتی بشر از سویی و اهمیت به سزای امر امامت و ولایت در اسلام و خصوصاً در مذهب شیعه از دیگر سو، عدم ذکر نام ائمه خصوصاً امام علی علیه السلام – به عنوان خلیفه بلا فصل پیامبر اکرم- در قرآن کریم می تواند برای بسیاری سوءال بر انگیز بوده و بعضاً دستاویز اغراض تبلیغاتی مخالفان شیعه واقع شود. در این تحقیق به منظور یافتن و بررسی علل عدم ذکر نام حضرت در قرآن، ، مقدمتاً چند علت سلبی ذکر شده است . پس از آن در فصل اول از منظر سبک ویژه قرآن در ارائه مطالب و روش فهم آن، به بررسی سه ویژگی بیان کلی، بسط از درون و بسط از برون پرداخته و علت اکتفا به معرفی واجدان امر ولایت باخصوصیات و عدم تصریح به مصداق آن، معلوم گشته و از مساله شبهه زدایی شده است. در فصل دوم، از منظر سنت عام و قطعی آزمون الهی به عنوان ترجیحی ضروری، وقایع سیاسی اجتماعی مقارن رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله بررسی شده و با تحلیل عملکرد و انگیزه گروههای دخیل در آزمون خلافت، نقش بی بدیل عدم ذکر صریح مصداق امر خلافت نخستین در شکل گیری آزمون الهی مشخص شده و از سوی دیگر با بررسی احتمالات ممکنه در صورت ذکر نام، ضرورت عدم ذکر نام، برای احتراز از خطرات جدی و قابل ملاحظه، تایید شده است. در فصل آخر نیز به بررسی نظرات مخالف و شبهات سه گروه اخباریون (شیعه)، اهل تسنن و مستشرقان، در این قضیه پرداخته شده، اشکالات پاسخ داده شده و شبهات رد شده است.

این پژوهش با عنوان «شیطان از دیدگاه امام علی  با نگاهی به قرآن» ارائه شده است. با توجه به کاربردهای واژه‌ی شیطان و إبلیس و با عنایت به نقش شیطان در ضلالت انسان، مفهوم‌شناسی واژه‌ی شیطان ضروری است تا از رهگذر آن مهم‌ترین مانع در مسیر بندگی را بشناسیم و در سایه‌ی این شناخت به مبارزه با وسوسه‌های او و در نتیجه به تهذیب نفس بپردازیم. توجه به عوامل اصلی انحراف شیطان و تبیین مراحل نفوذ شیطان در انسان و توجه به آثار سوء پذیرش ولایت شیطان ما را بر این امر یاری می‌رساند.پژوهش حاضر با هدف شناخت شیطان به عنوان موجودی آزاد و مستقل از انسان با استفاده از کلام امام علی  و برداشت بهره‌های اخلاقی و حقوقی آموزه‌های مربوط به شیطان، درباره‌ی این موضوعات روشنگری کرده است و به این نتیجه رسیده که شیطان بر اساس حکمت خداوند متعال خلق شده است و در راه اغوای بشر، قدرتی بیش از حد وسوسه کردن ندارد و در نهایت اگر شیطان نمی‌بود انسان به کمال حقیقی خویش دست نمی‌یافت.روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است که به منظور توضیح و تبیین کلام امام علی  به آیات قرآن استناد و از تفاسیر قرآن و شروح نهج‌البلاغه، همچنین روایات وارده از معصومین  و کتب اخلاقی بهره جسته‌ایم.

این پایان نامه براساس چارچوب نظری مبتنی بر ساختار تخیل جامعه شناختی برای دستیابی به مختصات و جلوه های جامعه ی آرمانی از منظر نهج البلاغه و سیره ی اجتماعی حضرت علی (ع) با منظور داشتن نمود وروابط ایستایی شناسانه و پویایی شناسانه در فرایند ساخت نظام اجتماعی با تکیه بر عناصر هستی شناسانه ی نظام سالم در حوزه مراودات اجتماعی پرداخته است کهشاخصهای مورد نظر، در طرح تحلیلی مشخص شده است. مطالعه در آراء با بهره گیری از روش اسنادی و تاریخی با استناد به عبارات گویای نهج البلاغه صورت گرفته است. هدف اصلی در این تحقیق تعیین مولفه های جامعه آرمانی نه به مثابه انواع آرمانی، بلکه به منزله ی مختصات نمونه های اعلی مدینه ی فاضله، با قابلیت استفاده عینی در جوامع بشری می باشد. به طوریکه ویژگیهای خدا محورانه ی آنبرای شاخص گزینی و الگو برداری محققان جهت اقدام در نظام اجتماعی به گونه ی کاربردی معرفی گردد. در این راستا، با فرض مسلم دانستن ضرورت نقلی اقامه ی حکومت در سیره ی نبوی و علوی در حفظ نظام اجتماعی، آن دسته از ویژگیهای سیاسی و اجتماعی که نمود و برجستگی بیشتری دارند و از اهم عناصر یک جامع?ایده آل تلقی می شوند گزین گشته و در حد توان اثر در آن باره بحث شد. در این زمینه با توجه به اشارات متعدد روایی نهج البلاغه، ضمن طرح و ارزیابی معرفت شناسانه ی مسأله ی اصالت فرد و جامعه، نمونه ای از ارزشها نظیر عدالت و آزادی به دلیل اهمیت آن در جوامع بشری، با اجتناب از پذیرش تکثر در معنی عدل و آزادی و تأکید بر ثبات این دو مفهوم بر مدار حق و درک نسبت و تقدم آنها نسبت به یکدیگر درنهج البلاغه،مورد مطالعه قرار گرفت. پژوهشگر معتقد است، دستیابی به مختصات مدینه ی فاضله، آرزوی دیرینه ی بسیاری از متفکران علاقمند به مباحث فلسفی و سیاسی است. در این پژوهش وجوه خط مشی گذاری آرمانی علوی و برخی از ویژگیها و الزامات آموزه ی حق مدار آن در سیاستگذاریهای اجتماعی، با معرفی مشخصه هایی چون؛ تفکیک یافتگی کارکردی، اجرای عدالت اجتماعی و تحقق آزادی اجتماعی براساس حقوق شهروندی در تمام سطوح زندگی اجتماعی افراد جامعه به عنوان ویژگیهای کلی در ساخت اجتماعی و سیاسی جامعه آرمانی شناخته شد. در مجموع می توان گفت، مبنا و محور قرارگرفتن عدالت و ضرورت تقدم آن بر سایر ارزشهای اجتماعی، در پی ریزی جامعه مطلوب و آرمانی ره آورد مهمی از سیر تکمیل این پژوهش است.دستاورد دیگر این تحقیق؛ رویکرد عملگرایانه به امکان استفاده و الگوبرداری دقیق و عینی از عملکرد معصومان علیهم السلام در حوزهاجتماعی، با تأکید بر اینکه سیره ی معصوم، به طور کامل قابل الگوبرداری و پیاده سازی است.

همه کتب آسمانی واز آن جمله قرآن کریم با آیه بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌شوند. باء بسمله به بهاء یعنی نور، سین به سناء یعنی رفعت میم به ملک و مجد خداوند اشاره می‌کند خداوند با مشیت و اراده خود بهاء و سناء را خلق کرد و به وسیله آفرینش تجلی نمود. الله جامع جمیع صفات است که به وسیله رحمانیت ورحیمیت خود را بر مخلوقات معرفی می‌کند. بسمله به اسم اعظم الهی نزدیک است و در باء که سرّ سببی است گنجانده شده و همه در نقطه باء جمع گردیده‌اند این نقطه نور محمدی ست که اولین و والاترین آفرینشهاست سپس نور علوی است که هدف از آفرینش وعلت غایی آن رسیدن به این حقیقت بلند مرتبه و عظیم است. ارکان اسم اعظم الهی لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله و بعد شیعیان هستند که اولین مرتبه مرتبه‌ی حق است و دومین پیامبر اسلام(ص) و سومین مرتبه خاندان پیامبر و چهارمین مرتبه انبیاء و شیعیان حقیقی هستند که در بسمله اول الله بعد رحمن بعد رحیم بعد بسم میباشد.

چکیدهتمامی جنبه های زندگی انسان به گونه ای تحت تأثیر آفرینش او قرار دارد و تربیت نیز از این قاعده مستثنی نیست. از آن‌جا که انسان دارای دو جنبۀ روحانی و جسمانی است، زندگی وی نیز به دو بعد غیب و شهادت تقسیم شده است؛ معرفت و میل به بعد روحانی و غیبی که بخش اصیل وجود و زندگی انسان است در فطرتش نهفته است و حلقۀ اتصال انسان به جهان غیب همین فطرت است. از همین رو شیوۀ تربیت فطری، شیوۀ هدایت انسان به اصل خودش است و چون انسان در امر تربیت نیازمند الگوبرداری است پژوهش حاضر موضوع تربیت را با محوریت فطرت از دیدگاه یکی از کامل ترین الگوهای انسانیت، امیرالمؤمنین علی(ع) مورد تحقیق قرار داده است، که با بررسی سیره و سخنان ایشان در میان منابع حاضر از جمله نهج‌البلاغه و فیش برداری و تحلیل داده ها، درصدد پاسخگویی به چیستی و چگونگی تربیت فطری است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که تربیت فطری همان تربیت دین است و راه دین و فطرت از هم جدا نیست.کلمات کلیدی: انسان، تربیت، فطرت، امیرالمؤمنین، نهج البلاغه