جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تعاملات دین و فلسفه و نحوه ارتباطات این دو راه معرفتی، همواره از مسائل بسیار مهم اندیشمندان دینی و حکیمان اسلامی و از کهن‌ترین و پرسابقه‌ترین موضوعات فلسفی و کلامی است که تاریخ بر سابقه دیرینه آن گواهی می‌دهد. از آنجا که کشف ارتباط فلسفه و دین و یا تعارض آنها در بالندگی معرفت دینی تأثیر بسزایی داشته و نتایج آن در رشد و شکوفایی فلسفه دینی جایگاه مهمی دارد، عموم فلاسفه اسلامی، از جمله استاد جلال‌الدین آشتیانی، اهتمام بلیغی به طرح این مسأله داشته و سعی نموده‌اند با نظریه‌پردازی به این سوال پاسخ دهند که نحوه ارتباط فلسفه و دین به چه صورت است؟ آیا هماهنگی آنها به نحو تام و تمام است، یا هماهنگی آنها تنها در برخی زمینه‌ها و مسائل است؟ در جواب به این مسائل، رویکردهای متفاوتی وجود دارد. برخی همچون تفکیکیان ارتباط فلسفه با معارف دینی را به کلی مسدود کرده و معارف فلسفی و دینی را در تعارض کامل با یکدیگر می‌دانند. برخی با پذیرش صحیح بودن هر یک از معارف فلسفی و دینی، به استقلال این معارف از یکدیگر نظرداده و برخی هماهنگی این دو معرفت را تنها در برخی از مسائل و مباحث پذیرفته‌اند و عده‌ای نیز هماهنگی کامل بین فلسفه و دین را نتیجه گرفته‌اند. در این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی نظریه سید جلال‌الدین آشتیانی پرداخته شده است. آشتیانی از جمله فلاسفه‌ای است که با تبیین مبانی معرفتی خاص از جمله: مقدم بودن عقل در هندسه معرفتی، تقدم براهین عقلی بر دلایل نقلی و تأویل دلایل نقلی که مخالف با براهین عقلی‌اند و ... ، هماهنگی کامل و تام بین مسائل فلسفی و دینی را نتیجه گرفته و معتقد است هر آنچه عقل سلیم به عنوان ابزار معرفتی بدان دست یابد، مورد نظر شارع الهی بوده و اگر گاهی تعارضی بین فلسفه و دین مشاهده می‌شود، نه تعارض فلسفه با دین، بلکه تعارض فلسفه با دلیل نقلی است و بایستی دلیل نقلی، با توجه به چارچوب و ضوابطی خاص، به تأویل برده شود.

مجموعه‌ی حاضر که به مناسبت روز جهانی فلسفه و کنگره‌ی نکوداشت استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی فراهم آمده مشتمل است بر پانزده مقاله درباره‌ی شان و شخصیت علمی استاد آشتیانی و اندیشه‌های فلسفی و عرفانی وی که به وسیله‌ی پژوهشگران حوزه و دانشگاه تدوین شده است. گفتنی است، استاد سیدجلال الدین میری آشتیانی (1384-1304 ش) را می‌توان از برجسته‌ترین شارحان فلسفه و عرفان اسلامی در عصر حاضر و یکی از حکیمان نوصدرایی شمرد که عمری به تبیین، تحکیم، و دفاع از حکمت متعالیه پرداخت و آن را به مستشرقان معرفی کرد. وی ویژگی‌های علمی مهمی داشت که جایگاه فلسفی او را برجسته می‌کند: 1- احیای تراث تفکر اسلامی از برنامه‌های اصلی و بلندمدت ایشان بوده است، 2- او در سیر تحقیقات و تالیفات خویش رویکردی تاریخی داشته و در این رویکرد تاثیر و تاثرات حکما از یک‌دیگر را کاویده است. 3- استاد آشتیانی به این مطلب عنایت ویژه‌ای داشته که باید در قبال فلسفه‌ستیزی جاری در تاریخ اسلام ایستاد و در صحنه‌ی مبارزه پایدار ماند. 4- ایشان علاوه بر ارتباطات حوزوی با چهره‌های دانشگاهی نیز ارتباط وثیقی داشت که این امر مصداق بارزی از همراهی این دو نهاد فرهنگی در عصه‌ی تفکر و علم بود. مقالات کتاب عبارت‌اند از: "گنج پنهان فلسفه و عرفان؛ سرگذشت استاد سید جلال‌الدین میری آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "از آشتیانی چه می‌توان آموخت؟/ حسینعلی رحمتی"، "بایسته‌های کنونی حکمت اسلام از دیدگاه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای/ عبدالله محمدی"، "جایگاه آشتیانی در جریان‌شناسی فلسفه‌ی اسلامی معاصر/ غلامرضا جلالی"، "جایگاه آشتیانی در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی/ محمد باغستانی"، "فلسفه‌ی هستی در مکتب استاد سیدجلال الدین آشتیانی/ طاهره کمالی‌زاده"، "فلسفه‌ی عرفان از دیدگاه علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد"، "عرفان شریعت‌محور در افق اندیشه و آرای آیت‌الله سید جلال‌الدین آشتیانی/ محمدجواد رودگر"، "فیلسوفان مسلمان و اثولوجیا/ سیدمحمد انتظام"، "عالم مثال مقوله‌ی طلایی نظام حکمی سیدجلال‌الدین آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "استاد آشتیانی و مکتب تفکیک/ سید محمد موسوی"، "عقلانیت اصیل دینی در نگاه آشتیانی/ سیدمحمد عیسی‌نژاد"، "ولایت از دیدگاه استاد علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ فاطمه داروغه"، "نقد و تحلیل صوفیه از دیدگاه استاد آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد" و "آشتیانی و احیای تراث/ حسینعلی رحمتی".

ابونصر فارابی (295-339 ه.ق.) فیلسوفی است که در سرزمین ایران پس از اسلام پدیدار گشته و از آشناترین فلاسفه نسبت به دانش روز است که در محدوده زمان خود گام­های بسیار مهمی در تأسیس فلسفه اسلامی برداشته است. فارابی همچون ابن سینا در کنار فلسفه و دیگر علوم به عرفان نیز گرایش داشته است و در عرفان عملی وی زهد، عدم دلبستگی و زندگی توأم با انزوا دیده می­شود و بر اساس آن در عرفان نظری نیز دارای نظرات و آثاری است. آنچه در پژوهش حاضر محل نظر می­باشد، این است که آیا فارابی علاوه بر صاحب فن بودن در حوزه‌های علمی بر شمرده شده، عارف نیز به حساب می­آید؟ آیا دلایلی برای انتخاب وی در سلک عرفان نظری و نسبت وی با عرفان عملی وجود دارد؟ از این رو این بررسی به روش توصیفی- تحلیلی متوجه اثری است با عنوان فصوص الحکم که از آن فارابی می­باشد و دیگر آثاری که از وی به جا مانده تا تصویر عرفان و تصوف نظری و عملی وی را ترسیم سازد.