جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، نه تاریخ فلسفه اسلامی است و نه فلسفه تطبیقی. این اثر نگاهی است دقیق و ویژه به ماجراهایی که مخالفان و موافقان فلسفه در جهان اسلام بوجود آورده اند. این اثر به صورت مفصل عمده‏ ترین منازعات فکری میان «متکلمان» و «حکیمان» را مورد بحث و بررسی قرار داده است. نخست اینکه فلسفه ‏ای که به نام فلسفه اسلامی مشهور شده است، یونانی و ترجمه ‏ای نیست و تا آراء منتقدان متشرع فقیه و متکلم را شناسایی نکنیم نمی‏توانیم از اصالت فلسفه اسلامی صحبت کنیم؛ این سخن بسیار دقیق و مهم است که چراغ فلسفه در ایران هیچ‌گاه خاموشی نگرفته است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی ادله اثبات خدا در بیان متکلمان و فلاسفه اسلامی است. برای انجام تحقیق، ازروش کتابخانه ای استفاده شده و اطلاعات از طریق فیش برداری گردآوری شده است. در بخش اول این تحقیق، که مربوط به دلایل متکلمان اسلامی است، فقط دلایل سه فرقه کلامی معتزله، شیعه و اشاعره ارائه شده، زیرا از فرقه هایی مانند خوارج، حشویه، اصحاب حدیث و اتهل باطن، دلیل دردست نیست. خوارج معمولا" مقالاتشان پنهان بوده و باقی فرق نیز، یا با استدلال عقلی مخالف بوده و در اصول نیز مانند فروع طرفدار تعبد و تقلید بوده اند و یا استدلال عقلی را درباب شناخت خداوند بی ثمر می دانسته اند و طرفدار شهود قلبی بوده اند. بنابراین از فرقه معتزله، برهان حدوث نظام و برهان حدوث قاضی عبدالجبار و از فرقه شیعه ادله ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت و شیخ طوسی مورد بررسی قرار گرفته است. از اشاعره نیز متکلمانی چون ابوالحسن اشعری، ابوبکر محمد باقلانی ، ابوالمعالی امام الحرمین جوینی ، ابوحامد غزالی، امام فخر رازی، قاضی عضدالدین ایجی و میر سید شریف جرجانی مورد مطالعه قرار گرفته اند. در بخش دوم که به فلاسفه اسلامی اختصاص دارد، دلایل فیلسوفانی آورده شده که تا حدی دارای دلایل ابداعی و ابتکاری بوده اند. بنابراین در این بخش از کندی، برهان حدوث ، از فارابی، برهان ماهیات، ازابن سینا، برهان امکان و وجوب و برهان حرکت، از شیخ اشراق، چهار استدلال یعنی استدلال از را امکان مجموعه سلسله ممکنات، برهان ماهیات، راه امکان عالم جسمانی، حرکت افلاک و حدوث نفس، از ابن رشد دلیل عنایت و دلیل اختراع، از محقق طوسی، برهان وجوب و ضرورت و از ملاصدرا برهان صدیقین با دو تقریر مرحوم سبزواری و مرحوم طباطبایی آمده است.

موضوع پایان نامه، بررسی ارتباط عقل و دین در آیات قرآن و احادیث معصومان علیهم السلام است. نگارنده، پس از تعاریفی که از عقل در قرآن، احادیث و روایات معصومان علیهم السلام و لغت آورده، می گوید به این نتیجه رسیده که عقل، نیرویی است تشخیص دهنده و ملاک فهم و درک، که انسان را از حیوان جدا می کند، و همه تعاریف، در نهایت به یک چیز برمی گردد، گرچه از نظر عبارت با یکدیگر اختلاف دارند؛ لیکن اگر دقّت شود، هر تعبیر از عقل، در واقع، به بُعدی از ابعاد آن اشاره دارد، نه این که تعریف حقیقی عقل باشد و به عبارت مصطلح، به آن «شرح الإسم» می گویند، نه تعریف حقیقی. بنا بر این، نگارنده، ارزش عقل را از دیدگاه دین به معنای جامعش بررسی کرده و چون در جمع بندی بین تعاریف عقل به این نتیجه رسیده که عقل در مجموع، وسیله سعادت و کمال بشر است ، رابطه بین عقل و دین را در همین نقطه مشترک می داند و همسویی عقل و دین را به اثبات می رساند. کلّیات بحث در این پایان نامه، بر محور سه بخش قرار داده شده است: در بخش نخست، نگارنده، ابتدا معانی عقل در لغت، فلسفه، کلام، اخلاق، قرآن و حدیث، مورد بحث و بررسی قرار داده است. در بخش دوم، اهمّیت و ارزش عقل در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم، مقام و ارزش عقل از دیدگاه حدیث، مورد توجّه قرار گرفته، که به دلیل گستردگی مباحث، قسمت زیادی از مطالب پایان نامه را به خود اختصاص داده است. مباحث مطرح شده در بخش اخیر، به اجمال عبارت اند از: 1 . عقل، قوّه و قدرت شناخت، 2 . راه شناخت عقل، 3 . منابع عقل و اندیشه، 4 . خاصیت استقلال در شناخت عقل، 5 . عوامل شکوفایی عقل، 6 . موانع رشد و تعالی عقل، 7 . ارتباط عقل و علم، 8 . ارتباط عقل و عبادت، 9 . تقابل عقل و جهل، 10 . عقل، ملاک هویت انسان. در این نوشتار، نگارنده، در رجوع به منابع تحقیق خود از کتاب پُر ارزش تفسیر المیزان علامه طباطبایی(ره) به نیکی یاد کرده و آن را تفسیری جامع برای کار تحقیقی خود دانسته و علاوه بر استفاده گسترده از جوامع روایی شیعه، احادیث منابع اهل سنّت را هم مدّ نظر داشته و مورد استفاده قرار داده است.

صدرالمتالهین اولین کسی بود که بر اساس مبانی حکمت متعالیه توانست معاد جسمانی را تبیین عقلانی کند. طبق مبانی صدرایی، بدنی که بالذات تحت تدبیر نفس قرار دارد، یعنی بدن ما، نه این بدن متعین دنیوی، عنصری از شوون و بلکه نماد مرتبه ی نازله نفس است و عمل نفس در عالم واقع، به واسطه ی بدن صورت می گیرد. بنابراین بدن آلتی مستقل و بیگانه از نفس نیست، بلکه متجلی نفس است. بر این اساس، بدن در ارتکاب عمل، هم نقش مباشر را دارد و هم مسبب پیدایش عمل است و به همین دلیل، در آخرت، مستحق عذاب و پاداش می شود. طبق نظریه ی صدرا، بدن اخروی برآمده از خلاقیت قوه ی خیال است. یکی از مخالفان معاد صدرایی آقا علی مدرس است که بر اساس مبانی صدرایی، معتقد است که نفس در بدن و اجزایش ودایعی به جای می گذارد؛ بنابراین پس از مرگ، اجزا به سمت تشکیل بدن کاملی حرکت می کنند و این بدن در آخرت، دوباره به نفس ملحق می شود. وی معاد جسمانی را به معنای تعلق دوباره ی بدن دنیوی به نفس می داند.