جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع جستار حاضر «تجرد برزخی» است و شیوه تحقیق مبتنی بر أخذ روی آورد میان رشته ای با تاکید بر روش عقلی در مقام اثبات و داوری است. تجرد را انحاء و مراتبی است؛ «تجرد برزخی»، مرتبه ای از تجرد را گویند که حد واسط میان تجرد محض و مادی صرف بوده و در عین برخورداری از آثار مادی، اصل ماده را فاقد است. عالم مثال از مراتب واقع در نظام هستی(مثال منفصل) و قوه خیال از مراتب نفس آدمی(مثال متصل)، مجرد به «تجرد برزخی» اند. نزد فیلسوفان مشایی، چون ابن سینا، میرداماد و لاهیجی، قوه خیال، مادی و عالم مثال فاقد صورت برهانی است. فخر رازی در نسبتی ناروا ابن سینا را قایل به تجرد خیال می داند. به عقیده نگارنده، رازی، خود نخستین فیلسوف مسلمانی است که بر تجرد خیال دلیل آورده است. سهروردی و ابن عربی، به رغم پافشاری بر عالم مثال، تجرد قوه خیال را منکرند. شیخ اشراق گویا نخستین فیلسوفی است که به تفصیل از احکام عالم مثال و به تعبیر وی اشباح مجرده سخن به میان آورده است. ابن عربی نیز در توصیف عالم مثال، بیش و کم موفق است؛ هر چند حضور برهان در کلمات وی اندک است. صدرالمتا لهین بر خلاف جمهور از یکسو مراتب تجرد نفس را از هم بازشناخت و از سوی دیگر، «تجرد برزخی» مثال منفصل را به اثبات رساند. از متاخران، سبزواری و از نوصدرائیان، علامه طباطبایی و دیگران، مطلق «تجرد برزخی» را پذیرفته اند. پاره ای از نتایج و آثار قول به «تجرد برزخی» عبارتند از:1- بقای نفوس غیر بالغ به مرتبه تجرد عقلانی 2- تجرد نفوس حیوانات تام الوجود 3- تصحیح معاد جسمانی و احوال اخروی 4- حشر نفوس حیوانات و...

در ارتباط با مساله ی «وحی» می توان چنین ادعا نمود که تبیین ماهیت و شناخت حقیقت آن برای انسان چندان امکان پذیر نبوده و تعاریف ارائه شده پیرامون آن، عمدتا تعاریفی شرح الاسمی است. در مجموع، تاکنون چند دیدگاه عمده در توصیف و تشریح «وحی نبوی» مطرح شده است. عده ای نظریه ی «تجربه ی دینی» را بر «وحی» منطبق نموده اند و سرشت «وحی نبوی» را «تجربه ی دینی» انبیاء می دانند. دیدگاه دیگر «وحی گزاره ای» و گونه ای از انتقال حقایق و اطلاعاتی است که از زبان طبیعی استقلال دارند و خداوند آنها را بر پیامبر عرضه کرده است. مطابق دیدگاهی دیگر، «وحی» مجموعه ای از «افعال گفتاری» خداست؛ به این معنا که در ساحت «وحی»، ارتباطی زبانی میان خدا و پیامبر برقرار می شود . دیدگاهی که بیشتر مورد بحث ماست، دیدگاه «تجربه ی دینی» است که به نوعی، بر مواجهه ی پیامبر با خدا تاکید می کند. در این دیدگاه، هیچ کلام یا گزاره ای القاء نمی شود؛ بلکه پیام «وحی»، تفسیر و گزارش پیامبر از تجربه ی شخصی خویش است. ارزش معرفتی نظریه ی «تجربه ی دینی» از جانب اندیشمندان مسلمان، به شدت مورد مناقشه قرار گرفته است؛ زیرا تجربه ی دینی، از آنجا که احساسی شخصی و مواجهه ای درونی است، لزوما نمی تواند حقیقتی بیرون از شخص تجربه گر را اثبات نماید. با این تلقی، پیام «وحی» ساحتی بشری می یابد؛ زیرا کلمات «وحی» که بر زبان پیامبر جاری می گردد، حاصل مشاهدات شخص پیامبر و عباراتی منطبق با زبان و ادبیات خاص اوست. با چنین نگاهی، کلام نبی از شائبه ی دخل و تصرف یا کمبود و نقصان، مصون نخواهد ماند. به علاوه، بر این اساس که چنین مواجهه ای از طریق مفاهیم و استدلالهای عقلی به دست نیامده است؛ به همین خاطر در مقام تبیین، عیناً قابل انتقال به دیگران نخواهد بود. انتقال، صرفا از طریق مفاهیم عقلی صورت می گیرد و اگر این دریافت، دریافتی شخصی باشد، دست بشر از ساحت الوهی کوتاه خواهد شد. دراین صورت ارسال انبیاء که هدف آن سعادت و هدایت انسانهاست، کاری عبث و نقض غرض خواهد بود. بنابراین، دیدگاه «تجربه ی دینی» از جهاتی نمی تواند کاملاًً با «وحی نبوی» قابل انطباق باشد و بنا به اعتباری، اعم از «وحی نبوی» خواهد بود.

پژوهش حاضر بررسی تجرد خیال اعم از خیال متصل (قوه خیال ) و خیال منفصل (عالم مثال ) از دیدگاه سه مکتب مشاآ، اشراق و حکمت متعالیه است که با روش کتابخانه ای صورت گرفته است . براساس این تحقیق در معنی نخست که خیال متصل نامیده می شود اعتقاد مشائین بر مادی بودن خیال است . ابن سینا علیرغم اینکه در کتاب مباحثات بر خلاف اصول مشائی برهان بر تجرد این قوه آورده است ، در سایر کتب فلسفی خود از قبیل شفا و اشارات با التزام به اصول مشائی معتقد به مادی بودن آن است . اشراقین نیز قوه خیال را امری مادی و جسمانی دانسته اند ولی صدرالمتالهین شیرازی بر این عقیده است که خیال امری مجرد و غیر مادی است . در معنی دوم که خیال منفصل نامیده شده است مشائین به کلی منکر چنین عالمی در بین مراتب هستی هستند ولی شیخ اشراق و صدرالمتالهین قائل به وجود چنین مرتبه ای از هستی می باشند. پس از آنها نیز عرفایی چون محی الدین بن عربی و شیخ داود قیصری معتقد به وجود چنین عالمی هستند. معتقدین به وجود خیال منفصل آنرا مرتبه ای از هستی می دانند که نه مادی است و نه مجرد بلکه بر این اعتقادند که این مرتبه از عالم هستی مجرد است به تجرد برزخی ولی حکمائی چون میرمحمد باقر استرآبادی و حکیم ملا عبدالرزاق لاهیجی منکر وجود چنین عالمی هستند

هنگام مرگ ، انسان چشم به عالمی می گشاید و به ادراک حقایقی نائل می شود که چه بسا عمری از آن غفلت داشته است. گویی از خواب سنگین چندین ده ساله برخاسته و اینک خود را با واقعیات عظیمی رو به رو می بیند. از جمله حقایق مسلم عالم برزخ که آیات و روایات برآن دلالت می کند آن است که اعمال خیر و شر انسان ها در آنجا به صورت تجسم یافته ظهور پیدا می کند و اموات از وجود آن ها بهره مند گشته یا معذب می شوند اعمال انسان در حیات دنیا بر اساس احکام خاص دنیا دارای ماهیت و صورت عینی بخصوص می باشدو همین اعمال در نظام برزخی از ماهیت دیگر عینی یا صورت عینی به خصوص می باشد و همین اعمال در نظام برزخی از ماهیت دیگر عینی یا صورت دیگری برخوردار است. انسان خواه توجه به عالم آخرت و نتیجه اعمالش در آن جهان داشته باشد و خواه توجه نداشته باشد هیچ تأثیری در واقعیت ندارد.او محصول پنهان کاری ها و همچنین رفتارش را مشاهده خواهد کرد. در آخرت و در عالم برزخ انسان عین عمل نیک و بد خودرا خواهد دید، نه سزا و پاداش و کیفر آنها را . ایمان به اصل تجسم اعمال اثر فوق العاده ای از نظر مسائل تربیتی در انسان می گذارد و او را به نیکی ها علاقمند و در برابر زشتی ها سخت گیر و محتاط و در اموری که نیاز به فداکاری دارد دست و دل باز می کند. مسأله تجسم اعمال معنای وسیعتری دارد و به این مطلب نظر دارد که هر انسانی به هر شکل و صورتی که محشور شود ، اعمال خوب و بدش را به کیفیتی که اکنون برای ما مجهول است در کنار خود حاضر و مشهود می یابد. عمل انسان از قسم اعراض نیست که فانی شود، بلکه از سنخ جواهر است. به عبارت دیگر ، در اثر کارکردن مقداری از ماده بدن ما به انرژی تبدیل می شود و از بدن خارج می شود و اگر چیزی نخوریم و جای آن را پر نکنیم بدن ما به تدریج ضعیف می شود، زیرا کار، بدن ما را تراشیده و از بین می برد. همان نیرو ها در جهان می مانند و از بین نمی روند ، خداوند آن ها را در قیامت و برزخ به شکل نعمت ها و عذاب هایی درآورده و به ما تحویل می شود. گذشته از تجسم اعمال ، عقاید و افکار و یا روابط نیز در آخرت عینیت پیدا می کنند. روابط مسلکی و مرامی پیروی از خطوط سیاسی و اجتماعی و اعتقادی رهبر، در قیامت تجسم یافته و مانند رشته ای در گردن پیوان افتاده و به سوی سرنوشت ابدی آن ها را می کشاند و با رهبر محشور می شوند.

در پایان نامه حاضر آیاتی که ملاصدرا در آثار فلسفی خود بویژه جلد نهم اسفار در بحث معاد به آنها استشهاد کرده، جمع آوری و تحلیل شده است. برخی از مهمترین موضوعات این پایان نامه به این قرار است: معاد موجودات، دلائل اثبات معاد، ماهیت مرگ، نفخ صور، صراط، نامه اعمال، میزان، اعراف، بهشت، طوبی، دوزخ، درخت زقوم و....

با توجه به موضوع پایان نامه، یعنی تبیین فلسفی رابطه انسان با خدا در حکمت اشراق پایان نامه حاضر در سه بخش تدوین یافت. فصل اول تحت عنوان کیات، به بررسی اجمالی حکمت اشراق و مسائلی که حکمت اشراق را از مشاء متمایز می سازد، پرداخته شد. در این فصل معنای لغوی و اصطلاحی اشراق، مؤسس آن، منابع و م آخذ و حکمای اشراقی، و بعضی ویژگی های اشراقی مانند بحث تشکیک خاصی، ادراک، علم خداوند و مورد توجه واقع شد. در فصل دوم به مبانی فلسفی رابطه انسان با خدا اشاره گردید. قواعدی چون قاعده الواحد، امکان اشرف، امکان فقری، فیض و تداوم آن و رابطة انوار قاهره و مدبره و انسان به عنوان موجودی مرکب از نفس و بدن، مورد بررسی قرار گرفت. و در فصل سوم به تبیین این رابطه پرداخته، ابتدا انواع رابطه را مطرح نموده و صفات نورالانوار و رابطة خدا با انسان را در قالب قهر، افاضة وجود، تدبیر و تکمیل و ربوبیت بررسی کرده و سپس به رابطة انسان با خدا در قالب عشق و توجه به خدا، دعا و توسل و استکمال، اشاره گردید.

با مطالعه در تاریخ فلسفه اخلاق چنین به نظر می رسد که عواطف و احساسات از جایگاه مشخص و معینی در فلسفة اخلاق برخوردار نبوده، به طوری که در اکثر موارد از آن به عنوان قوه ای ضد عقلانی و تهدیدی جدی برای زندگی اخلاقی یاد شده است؛ در مقابل، در پاره ای موارد، به عنوان مؤلفه اصلی و اساسی یک نظام اخلاقی مورد توجه قرار گرفته ودر مرکز زندگی اخلاقی واقع شده است. هدف از نگارش این رساله، بررسی نقش عواطف در حوزه های مختلف اخلاقی است. فصل اول شامل کلیاتی در باب معنای اخلاق، فلسفه اخلاق، نظامهای مختلف فرا اخلاق،نظریه های اخلاق هنجاری و بحثی تحت عنوان روانشناسی اخلاق است. و در نهایت معنا و جایگاه عواطف و احساسات و برخی واژه های مرتبط با آن، در اخلاق و روانشناسی مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل دوم به بررسی نقش عواطف در جنبه های مختلف اخلاق می پردازیم: برخی معنای اخلاقی را با ارجاع به عواطف و احساسات تعریف می کنند؛ دیگران ربط و تعلق عواطف و احساسات به چیزی را منشأ پیدایش اوصاف اخلاقی در آن می دانند؛ بسیاری تنها در حوزة معرفت اخلاقی، تعلق عواطف و احساسات را علامت و نشانة وجود وصف اخلاقی و دلیلی بر آن می دانند و در نهایت، برخی دیگر نقش انگیزشی عواطف را در اخلاق مورد توجه قرار داده اند. در پایان، به جمع بندی آراء مختلف در بارة نقش عواطف و نتیجه حاصل از این بحث خواهیم پرداخت.

این رساله در دو بخش به نسبت میان مسأله شر و وجود خدا و همچنین ادلّه اثبات وجود خداوندمی پردازد. عموم انسانها همواره جویای علت وجود شرور و بدیها در جهان بوده و معمولاً شروررا نقصی برای جهان دانسته و گهگاه نیز از بروز آنها شکایت می کنند. فیلسوفان الحادی شر را بااوصاف الهی همچون قدرت مطلق خداوند ناسازگار دانسته و ظهور وجود شرور بی فایده ای مانند دوقلوهای بهم چسبیده را دلیلی بر عدم قدرت مطلق الهی و در نتیجه عدم وجود خداوندمی دانند. فیلسوفان الهی اگرچه راه حل های زیادی در مقابل مسأله شر ارائه داده و ناسازگاری مورد ادعای مخالفان را دفع کرده اند، اما در نظر نهایی خود معتقدند که بشر بخاطر علم محدودش نمی تواند پی به علت شرور ببرد. از این رو صدور حکم قطعی در مورد بی فایده بودن برخی شرور منطقاً امری نادرست می باشد. فیلسوفان همواره به تفکر فلسفی درباره وجود خداپرداخته اند که سه برهان کلاسیک وجودشناختی ، جهان شناختی و غایت شناختی نتیجه کوشش های عقلی آنان در طول تاریخ فلسفه بوده است . رسالة حاضر دارای دو بخش است . بخش اول تحت عنوان «تبیین و نقد و بررسی ادلّة ضد توحیدی » مشتمل بر دو فصل می باشد. در فصل نخست ، فصل «ادلّة ضد توحیدی » از کتاب فلسفة دین کیث یندل مورد تبیین قرار گرفته که در آن به مباحثی مانند: مسألة شر و نقدهای آن پرداخته شده است . در فصل دوم مطالب فصل گذشته مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار گرفته و به مباحثی همچون اقسام شرور، نقد مکی و پاسخ پلانتینگا در مسألة شر، راه حل های مسألة شر و مسألة شر در فلسفه اسلامی پرداخته شده است .بخش دوم این پایان نامه با عنوان «تبیین و نقد و بررسی ادلّة توحید» نیز شامل دو فصل می شود. درفصل اول ، فصل «ادلّة توحیدی » از کتاب مذکور که به مباحثی مانند برهان وجودی ، استدلال های آکوئیناس و برهان غایت شناختی پرداخته ، به طور خلاصه تبیین گردیده است . فصل دوم از بخش اخیر در راستای نقد و بررسی فصل پیشین به براهین اثبات خدا پرداخته و فهرست مفصّلی ازتقریرات متنوع برهان وجودشناختی و انتقادات مختلف بر آن همچنین ضمن تقریر برهان جهان شناختی اصل متن تمامی طرق پن گانه آکوئیناس به همراه بررسی آنها ارائه شده است .برهان غایت شناختی یا نظم به همراه تقریر و نقدهای رایج آن قسمت پایانی رساله را تشکیل می هد

در مورد مرزهای جدا کننده تجدد امثال و حرکت جوهری ابهاماتی وجود دارد. ملاصدرا در باب حرکت جوهری یا تحت تاثیر این قاعده عرفانی و یا بر اساس مبانی خود- علاوه بر تقریر دقیق فلسفی از حرکت جوهری- تقریر دیگری نیز از آن ارائه داده است که بر این قاعده عرفانی منطبق می شود. ما پس از روشن کردن تصور خود از هر دو قاعده, ویژگیهای این دو مساله در حیطه های تعاریف, مبانی, ادله, اشکالات و لوازم را مورد مطالعه تطبیقی قرار داده ایم. حرکت جوهری در دید دقیق فلسفی همان تقریر دوم می باشد. ابعاد تجدد امثال نیز اگر بناست که روشن شود باید از دید یک عارف به آن نگریست نه از دید یک فیلسوف. به هر روی این دو قاعده دارای برخی نقاط اشتراک و اختلاف می باشند اما در مجموع از یکدیگر متمایزند.

هدف پژوهش تبیین جایگاه قصاص و فلسفه آن درنظام کیفری اسلام است روش پژوهش بااستناد به منابع اصیل کتب فقهی و تفسیری و همچنین کتب حقوقی است ابزار اندازه گیری : تحلیل عقلی و بررسی تطبیقی آراآ فقها و حقوق دانان است طرح پژوهش : پژوهش متشکل از ۵ بخش شامل کلیات و قانون مجازات در حقوق کیفری ، قصاص در اسلام ، اسلام و فلسفه مجازات و مباحث مستحدثه و نوپیدا می باشد نتیجه کلی : مجازات قصاص از دیدگاه اسلام یک مجازات خصوصی است و مقابله به مثل و رعایت تساوی بین جرم و مجازات در جرایم قتل عمد بعنوان یک اصل پذیرفته شده است و براین اساس قصاص عادلانه ترین مجازتتی است که می توان برای جرایم علیه تمامیت جسمانی در نظر گرفت