جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این فهرست از کتاب قواعد کلی فلسفه اسلامی تالیف استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی استخراج شده است.

کتاب گفتگومحور: این کتاب، در ادامه سلسله گفتگوهای کریم فیضی با دکتر دینانی است. از کریم فیضی کتاب هایی مانند: هستی و مستی، شعاع شمس، کیمیای عشق، سرشت و سرنوشت، حافظ معنوی (دوجلد) و .. منتشر شده که همگی حاصل گفتگوهایی درباره حکماء و شعرای اسلامی و ایرانی است. اما این بار سوالات جنبه قرآنی به خود گرفته و برای اولین بار، کتابی مستقل با موضوع تفسیر قرآن از دکتر دینانی منتشر شد. قرآن، کتاب الله، کلام الله و وحی الله است. به این منظومه نورانی «عقل الله» بودن قرآن را هم باید افزود. اگر نور و انوار بازتابیده در قرآن کریم راهمراه روایات درخشانی همچون «اول ما خلق الله العقل» و «اول ما خلق الله نوری» و «العقل ما عبد به الرحمن» بازخوانی کنیم، حقیقت عقل الله بودن قرآن،خود را به وضوح و بساطت نمایان خواهد کرد. بخشی از سخنان دکتر دینانی در مقدمه کتاب «قرآن عقل الله»: راقم این سطور، هرگز به خود اجازه نداده است که به حوزه تفسیر قرآن کریم وارد شود و در این باب به اظهارنظر بپردازد. دوست عزیز و مهربانم جناب آقای کریم فیضی پیش از این درباره بسیاری از مسائل ادبی و عرفانی با من سخن می گفت و به طرح پرسش می پرداخت هم، درباره تفسیر کمتر اظهارنظر می کرد اما همین دوست مهربان که سال ها قبل از این درباره جهان خیام نیشابوری و عطار و مولوی و شیخ محمود شبستری و بیش از همه حافظ شیرازی به طرح پرسش میپرداخت و با یکدیگر سخن می گفتیم، ناگهان تغییر موضع داد و به قرآن رسید و پس از طرح مسائلی که پیشتر آنها را مطرح نکرده بود، از معنی و تفسیر سوره ها و آیاتی از قرآن کریم – که آنها را انتخاب کرده بود – پرسش به عمل آورد. این تغییر موضع و تحول بی سابقه را از این دوست مهربان به فال نیک گرفتم و با مسرت، از پرسش های او استقبال کردم و با خود اندیشیدم که شاید فیض الهی از طریق جناب آقای فیضی به واسطه طرح پرسش های قرآنی نصیبم گشته است. از علت این تغییر موضع دادن جناب آقای فیضی آگاهی ندارم و نمی دانم که چرا او از پرسش کردن درباره آثار ادبا و عرفا و حکما صرف نظر کرد و با اصرار هر چه بیشتر، به طرح پرسش های تفسیری پرداخت. شاید خودش بیش از هر شخص دیگری از این امر آگاهی داشته باشد، ولی هرچه باشد این تغییر موضع نیکو بود و مقدمه ای شد که با عنایت پروردگار حکیم، مطالبی در مورد تفسیر برخی از آیات قرآن کریم بر رشته تحریر درآید. آنچه در اینجا صادقانه باید یادآور شویم، این است که آنچه درباره تفسیر آیات قرآن کریم گفته شده و بنابراین است که به فضل الهی انتشار یابد، بالبداهه بوده و بدون آمادگی قبلی و مراجعه به منابع مطرح گشته است. شاید اگر با آمادگی قبلی و مراجعه به منابع مختلف و متعدد این مطالب به رشته تحریر در می آمد، صورت دیگری پیدا می کرد، اما کتمان نباید کرد که بالبداهه سخن گفتن نیز جایگاه خود را دارد و کسی نمیتواند ادعا کند که آنچه بالبداهه گفته می شود، دارای اعتبار نیست.

از محسوس تا معقول روایتی است که دکتر ابراهیمی دینانی با گره زدن و هم افق دانستن محسوس و معقول، ظاهر و باطن، و مطلق و مقید می کوشد تا از دریای عظیم و خروشان هستی شناسی و آگاهی مطلق، انسان مدرن امروز را به اصل خویش نزدیک تر کند. او در بیان گره خوردگی از محسوس تا معقول می نویسد: «عقل به همان اندازه که ادراکات دیگرِ انسان را با یکدیگر متّحد و هماهنگ می‌سازد، جهانِ مُدرَک و معلوم را نیز منسجم و منظم می‌بیند و از همین طریق است که جهانِ محسوس، همان جهانی است که معقول شناخته می‌شود و جهان معقول نیز در چهره یک جهان محسوس قابل مشاهده می‌گردد. جهان محسوس، اگر معقول نباشد، در مغاکِ تفرقه و پراکندگی فرو می‌رود و جهان معقول اگر در چهره یک جهان محسوس به ظهور نرسد، جامعیتِ خود را از دست می‌دهد و ناتمام خواهد بود. نزولِ معقول به محسوس و صعودِ محسوس به معقول، وسعت و عظمتِ عالَم را آشکار می‌سازد و در آشکار شدنِ عظمتِ عالَم است که انسان به وسعتِ هستیِ خود آگاه می‌شود. عقل جز به معقول نمی‌بیند و حسّ جز به مشاهده محسوس نمی‌پردازد؛ ولی کدام محسوسی است که از حیطه گسترده معقول بیرون باشد؟» /// بخشی از مقدمه کتاب از محسوس تا معقول: در میان موجوداتِ جهان، موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان تاکنون دیده نشده است. شاید در آینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به منصّه ظهور و بروز نرسد. اگرخواسته باشیم بر اساس استحکام منطقی سخن بگوییم، می‌توانیم ادّعا کنیم که به طور قطع و یقین درآینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به وجود نخواهد آمد. زیرا آنچه در آینده موجود می‌شود، اگر قابلِ ادراک و شناخته شدن باشد، معلومِ انسان خواهد بود و چیزی که معلوم واقع می‌شود،انسانِ عالِم، بر آن احاطه خواهد داشت. امّا اگر به هیچ وجه مورد تعلّقِ ادراک واقع نشود، سخن نیز از آن برنمی‌آید و آنچه سخن‌گفتن درباره آن امکان‌پذیر نیست، ناچار قابل مقایسه و سنجش با موجودات دیگر نیز خواهد بود. شگفت‌انگیز بودنِ انسان، یک سخنِ دور از ذهن و خارج از واقعیت نیست. زیرا خود معنیِ«شگفتی»یکی از ویژگی‌های انسان است که حقیقت و هویّتِ آن چندان روشن نیست و کمتر کسی می تواند یک تعریف جامع و مانع برای ماهیّتِ آن ارائه دهد و از حقیقتِ آن ابهام‌زدایی کند. کسانی چنین می‌اندیشند که«شگفتی» منشأ پدیدۀ «خندیدن» در انسان است و حالت خنده از خصلت‌های پدیده شگفتی به شمارمی‌آید، ولی ابهامی که در ذات و ماهیّتِ «خندیدن» دیده می‌شود، به هیچ وجه کمتر از ابهامی نیست که در ذات و ماهیّتِ «شگفتی» تحقّق دارد. اگر بپذیریم که حالتِ خندیدن از حالتِ پیدایشِ«شگفتی» درانسان ناشی می‌شود، ناچار باید بپذیرم که اگر ابهامی در ماهیّت خنده دیده می‌شود، از ابهامی که در حالت «شگفتی» وجود دارد، پدید می‌آید. در مورد ماهیّتِ خنده، بحث و بررسی‌های بسیار به عمل آمده و کتاب‌هایی نیز در این باب به رشته نگارش درآمده است، ولی هنوز نمی‌توان ادّعا کرد که ماهیّتِ خنده بدرستی روشن و آشکار شده است. این سخن در مورد ماهیّت تعجّب و شگفتی نیز صادق است و هنوز معلوم نیست که درباره این پدیده نفسانی چگونه می‌توان بروشنی سخن گفت. اکنون با توجّه به اینکه پدیده شگفتی از خواصّ و خصلت‌های انسان شناخته می‌شود، به آسانی می‌توان گفت، حقیقتِ انسان ـ که شگفتی از خواص و خصلت‌های او به شمار می‌آید ـ از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است. معنیِ این سخن، آن است که وقتی انسان در اثر روبروشدن با برخی از وقایع و حوادث یا موجودات خارق‌العاده در شگفتی فرومی‌رود، می‌تواند از وجودِ خودش – که از خصلتِ شگفتی برخوردار می‌شود – نیز شگفتی پیدا کند و بدرستی دریابد که بدون وجودِ او، شگفتی هرگز تحقّق نمی‌پذیرد. به دیگر سخن: شگفتی، چیزی نیست که وجود عینی داشته باشد و یک موجود خارجی شناخته شود، بلکه ـ همان گونه که یادآور شدیم ـ ، شگفتی از خواص و خصلت‌های انسان است و در شرایطی ویژه و در اثر روبرو شدن با برخی از امور خاص به وجود می‌آید. اکنون در اینجا این پرسش پیش می‌آید که چرا انسان از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است و علّتِ شگفت‌انگیز بودنِ او در چیست؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت: چیزی نیست که در جهان، موجب تعجّب و شگفتی شود مگر اینکه نمونه‌ای از آن چیز در انسان تحقّق دارد و البتّه معلوم است که وقتی نمونه‌ای از هر شیءِ شگفت‌انگیز درانسان تحقّق داشته باشد، انسان همه امور شگفت انگیز را در خود دارد و به همین دلیل از هر موجود دیگری در جهان شگفت‌انگیزتر شناخته می‌شود. به این ترتیب، اگر شخص بتواند خودش را بشناسد، به همه شگفتی‌های جهان نیز آشنایی پیدا می‌کند.