جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله کوتاهي است در مسئله علم باري تعالي مشتمل بر يک مقدمه ودو مقصد

جمال يا عزالدين حسن بن سليمان بن محمد بن خالد عاملي حلي شاگرد شهيد يكم و زنده در 757 و 802 در اين دفتر مسئله رجعت و بازگشت مردگان را در همين جهان آن چنانكه در خبرهاي شيعي آمده است روشن نموده حديثهائي از نگارشهاي پيشينيان از ياران خويش كه بدانها ميتوان ارج نهاد (اصحابنا المعول عليها) در آن آورده است. در آغاز اين دفتر حديثهائي آمده كه بايستي در برابر پيشوايان ديني خاموش ماند و سخنان آنها را پذيرفت و آنچه از گفته هاي آنان دشوار و گران مي نمايد بخود آنها برگرداند نه اينكه در آنها شك كرد. نام حلي در حاشيه هاي نسخه ما (گ 1ب و 46ب) برده شده است. افندي نگارنده رياض العلماء چنانكه در اعيان الشيعه (21/439) و ذريعه (1/91 و 3/124) آمده است عبارتي را از اين دفتر دانسته و در آن آورد كه مايه اشتباه شده است با اينكه در اين دفتر نيست و در منتخب البصائر حلي است كه از آن گفتگو خواهد شد. نسخه اي از «الرجعه و الرد علي اهل البدعه» چنانكه در ذريعه بنام همين حلي ياد شده در مدرسه فاضل خان مشهد هست و بتاريخ 1085 ميباشد مگر اينكه آن جز اين نسخه ما است (فهرست آنجا ص 65) (محمد تقي دانش پژوه) پدر ابن بابويه يكي از بزرگان حديث و اخبار است كه ابن باويه بسيار از او نقل مي كند اين مرد كتابي در رجعة نگاشت و مؤلف اين كتاب از آن كتاب و كسان ديگر كه درين زمينه صاحبنظر بودند مطالب كتاب خود را فراهم آورد درين كتاب ابتداء مسأله روح القدس مي آيد و اينكه روح القدس با رسول خدا و ائمه اطهار همراه است (بنقل هاي متعدد از ائمه دين) بعد مسدله رجعة در زمان قائم عليه السلام طرح ميشود كه رجوع افرادي چند بزمان آنحضرت است و سپس مسائل چند مذهبي مي آيد. (عبدالله انوار) كتاب، در اثبات رجعت و مختصري نيز در خلقت و رد قدريه است. احاديث آن منقول است از كتاب «مختصر البصائر»، تأليف سعد بن عبدالله قمي و كتاب «خرائج و جرائح» راوندي و كتاب ابن بطريق و «بصائر الدرجات» محمد بن حسن صفار و غررالحكم آمدي و كتاب أبو جعفر محمد بن علي شلمغاني و كتاب المشيخه تأليف حسن بن محبوب و كتاب «تأويل ما نزل من القرآن»، تأليف ابن حجام محمد بن عباس بن مروان و كتاب «غيبت نعماني» و كتاب «التنزيل و التحريف» علي بن فضال كوفي و «احتجاج» طبرسي و كتاب «الغارات» تأليفي ابو ابراهيم بن محمد بن سعيد بن هلال ثقفي و كتاب «بشاره» رضي الدين بن طاووس و «علل الشرايع» و «امالي» طوسي و تفسير علي بن ابراهيم قمي. علامه مجلسي در «بحار الانوار» از اين كتاب نقل نموده است. (مهدي ولايي) آغاز كتاب: والحمدلله رب العالمين نقلت من كتاب مختصر البصائر تأليف سعيد بن عبدالله بن ابي خلف القمي رحمه الله عن محمد بن خالد البرقي عن محمد بن سنان او غيره عن بشير الدهان عن حمران بن اعين عن جعيد الهمداني و كان جعيد ممن خرج مع الحسين بن علي عليهما السلم فقتل بكر بلا قال قلت للحسين بن علي عليهما السلم انجام كتاب: فهذه الامور هي من الفواحش داخلة في جملتها و لكنها اعظم الفواحش لانه ذكرها باسمائها و الحمدلله رب العالمين [الذريعة 10/163؛ مرعشي 4/282 و 12/323؛ 17/232 و 13/362؛ مدرسه فيضيه 2/79؛ كتابخانه ملي 9/444 و 12/530؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1530؛ مجلس شورا 9/378 و 14/96و 16/330و 1/564/29؛ دانشگاه تهران 5/1318 و 8/598؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 277؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1084؛ دانشگاه 5/1318؛ كشف الحجب 263؛ فهرست آستان قدس 5/252؛ مرعشي 2/138؛ ملي 10/549؛ دانشگاه تهران 5/1055؛ موسسه آية الله بروجردي 2/325؛ كتابخانه ملك 8/453؛ آستان قدس 26/275؛ نشريه 11/226؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/501؛ اهدائي رهبر 2 اخبار/1 18؛ عكسي دائرة المعارف 2/135؛ اعلام 1/553 حسن حلي؛ طبقات 9/33به تفصيل؛ مرعشي - اشكوري 2/138 ش 533؛ اعيان الشيعه 21/439؛ عكسي دائرة المعارف 2/135؛ رايانه آستان قدس؛ الثراث العربي المخطوط 6/73-74؛ مجلس 16/330، ش5424؛ ذريعه 10/163؛ ملك 8/453؛ (ناشناخته) دانشگاه تهران 5/1055 (در آن جا نسخه اي از اين كتاب به اشتباه تأليف حسن بن سليمان حلي دانسته شده است. آغاز و انجام و محتويات درج شده در آن فهرست دقيقاً مطابق است با نسخه اي ش 5424 مجلس و نسخه حاضر و همچنين نسخه اي كه در 1318-1319 همان جلد 5فهرست دانشكاه معرفي شده) و ج8، ص598؛ آستان قدس، ج26. ص275-276؛ فهرستگان حديث 4/84-85. ]

رساله اي مختصر در بيان علم الهي و دلايل اثبات و رد آراء مخالفين آ‌ن كه به سبك و اسلوب متكلمين اماميه نگاشته شده است. (طيار مراغي) [امام صادق چالوس ص 229]

پاسخ پرسشي است از سيد غلام حسين مولوي پيرامون علم الهي و اينكه آيا به محال و معدوم تعلق مي گيرد، با نقل گفته هاي بزرگان فلاسفه و بعضي از احاديث اهل بيت عليهم السلام. بتاريخ يكشنبه بيست و سوم جمادي الثاني 1309 تأليف اين كتاب بپايان رسيده است. . اين كتاب داراي پنج مقدمه است در: معني علم، و اينكه صفت حقيقي است كه اضافه ميشود، و تقسيمات علم، و علم باري شامل جميع معلومات است، و علم الهي حدوثي نيست. (سيد احمد اشكوري) [مرعشي 16/187؛ عكسي مركز احياء 1/209 و 2/363؛ التراث العربي 4/79]

مطالبي درباره رجعت درتحت عناوين پنجگانه <المطلع> آورده است. تاريخ تأليف اين کتاب سال 1137ق دررامهرمز مي باشد

رساله اي است در علم الهي و در حقيقت، پاسخ از پرسشي است در اين خصوص. (سيد محمود مرعشي محمد حسين اميني) [مرعشي 44/329]

خليل بن محمد زمان قزويني (قرن 12-هـ) معاصر و شاگرد سيد امير ابراهيم بن محمد معصوم حسيني قزويني (م-1149) اين رساله را در تفسير علم باري به اشياء در 1149 نوشته است. وي در ديباچه توضيح داده كه يكي از معاصران از سيد استاد ماهر امير محمد ابراهيم قزويني درباره علم باري سؤال كرد و مضمون سؤال اين است كه احاطه علم ازل بزمانيات كه مستلزم حصول همه معلومات زماني است در ازل در علم باري تعالي با ادله امتناع ما لايتناهي و نيز بعضي ادله نقلي كه مخالف ابن اين مطلب است چگونه سازگار ميگردد و چگونه علم ياري را توجيه ميتوان كرد كه موجب اين تناقض نشود. (قزويني سؤال را بالفاظها آورده). امير سيد ابراهيم به اين ايراد پاسخ داد (وي پاسخ را نيز عيناً نقل كرده) و در اين پاسخ از رساله علم خواجه نصير ياد كرده و گواه آورد ... مولي خليل قزويني كه پاسخ استاد خود را درست نميداند و براي علم باري توجهي ديگر دارد كه بعقيده خود او مطابق ادله عقل و نقل است و هم خرده بر او نتوان گرفت. وي ميگويد «علم باري تعالي همچون قدرت از صفات فعل است و قبل از ايجاد باري تعالي را التفاتي به اشياء نيست. البته باري هميشه داراي علم ذاتي هست بدين معني كه هرگاه بخواهد خلق ميكند و ميداند بنابراين ديگر براي تقسيم علم به اجمالي و تفصيلي نيز جاي نميماند. وي اين رساله را در اين باب نوشته و در اثبات گفته خود داد سخن داده است. قزويني پس از نوشتن اين رساله، چون با انكار و اعتراض معاصران خود روبرو شد نسخه اي از اين رساله را بنزد مولي رفيع قزويني و نسخه اي ديگر بنزد استاد ديگرش صدرالدين (ظاهراً همانكه رساله صدريه را در 1100 نوشته) و از آنان خواسته است تا درباره اين رساله نظر بدهند، صدرالدين محمد ولي رفيعاً هر دو در پاسخ نظر او را بچند وجه رد كردند. وي جوابهاي آنانرا در يك رساله ديگر آورده و دلائلي كه در منع نظر او نوشته بودند در آن رساله نقل كرده و پاسخ گفته و بار ديگر خواسته تا استادان مزبور پاسخهاي او را مورد دقت قرار دهند. آن رساله ديگر نيز بخط خود مؤلف در همين دفتر موجود است و آنرا معرفي خواهيم كرد. صاحب ذريعه رساله اي در علم الهي به مولي خليل بن حاج بابا ملقب به زركش نسبت داده و گفته اند «شاگردش شيخ عبدالنبي قزويني در تتمه امل الامل از اين رساله ياد كند و گويد وي رساله هاي در حكمت دارد كه مورد پسند معاصران او واقع نشده است». نام و نسب او را صاحب ذريعه بدينگونه ضبط كرده اند «حاج خليل بن حاج بابا قزويني معروف بزركش» در ذريعه و اعيان الشيعه و مستدرك الوسائل رساله اي در اثبات حدوث اراده باري تعالي از خليل بن حاج باباي زركش ياد شود. در ذيل نسخه حاضر كه سراسر بخط مؤلف است وي نام خود را خليل بن محمد زمان قزويني ياد كرده» در هر حال مؤلف اين رساله همان خليل قزويني است كه شاگرد امير سيد ابراهيم بوده و تا اواسط قرن 12-هـ ميزيسته است. آغاز كتاب: بعد الحمد و الصلوة فقد سائل بعض المعاصرين السيد السند و الايد المؤيد الامير المتبحر و الاستاد الماهر قدرة السادات و الفضلاء و نخبة الفقهاء و العلماء استاد الكل في الكل امير محمد ابراهيم الحسيني متعنا الله ببقائه في مسئلة علم القديم تعالي شأنه ... فكتب الاستاد دام ظله العالي. . انجام كتاب: فلا يجوزان يحمل اسم الشي علي فاعله بهو هو لاعلي سبيل الاجمال و لاعلي سبيل التفصيل فلايكون علم الفاعل بذانه علما بمعلولاته و ذلك آخر ما اردنا ايراده في جواب هذاالسؤال و الحمدلله علي كل حال ... و قد كان هذاالجواب بيد مؤلفه خليل بن محمد زمان القزويني عفي عنها و غفر ذنوبهما. [مجلس شورا 9/531؛ ذريعه 15: معجم المؤلفين 4/127 اعيان الشيعه 111: 3-112 مستدرك الوسائل 213: 3 بروكلمان ذيل 581: 2]