جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

منظومه ايست در كلام به بحرالفيه ابن مالك و به روش آن (بخط ناظم). (محمد شيرواني) [كتابخانه وزيري 3/877]

از مهدي بن اسدالله كه در 1297 هـ. ق. تصنيف كرده است. «قصيده اي» در 4 برگ، ماده تاريخي درباره تولد فاطمه سلطان (1319) فرزند كاتب نسخه (اسماعيل بن ابراهيم جندقي متخلص به تاراج) و اوراقي در دعا. (فاضل هاشمي) پيرامون ركن رابع و اينكه حجت ظاهر بايد يكي باشد (وحدت ناطق) و ديگران پيرو تا اينكه اختلاف در ميان امت واقع نگردد، بروش شيخي ها و براي اثبات عقايد آنان و بيشتر ادله مؤلف از حاج كريم خان كرماني گرفته شده است، و غره ماه شوال 1297 پايان يافته است. اين كتاب مشتمل بر دو باب و يك خاتمه مي باشد بدين تفصيل: باب اول: در ذكر فرمايشاتي كه صريح در مطلب است. باب دوم: در اثبات مطلب بكتاب و سنت. خاتمه: در اموري چند كه معرفت آنها لازم است. (سيد احمد اشكوري) در 2 «باب» و هر يك «فصل» هايي و در پايان 1 «خاتمه» و اين نيز در چند «فصل» است. در غره شوال 1297ق/1880م به پايان برده است. نام كتاب در ديباچه و نام نگارنده و تاريخ در انجام آمده است. در اثبات انديشه هاي گروه شيخيان در زمينه ركن رابع و وحدت ناطق. بر پايه آيت و حديث و نقل از كتاب هاي مشايخ، از آن ميان «ارشاد العوام» حاج محمد كريم خان قاجار. در 2 «باب» و 1 «خاتمه» : باب 1. فرمايشاتي كه صريح در مطلب است، 2. در اثبات آن به كتاب و سنت. خاتمه در اموري چند كه لازم اند گفته آيند. (احمد منزوي) [فهرست آستان قدس 17/390؛ مرعشي 14/356؛ دائرة المعارف بزرگ 1/267 و 1/268؛ فهرستواره منزوي 9/448؛ رايانه استان قدس]

نسخه ديباچه ندارد بهمين جهت مؤلف شناخته نشد. گمان برده شده است مؤلف ملا شمسا محمد گيلاني است. (مهدي ولايي) وي از شاگردان ملا صدراي شيرازي و از معاصران آقا حسين خوانساري بوده است. در ذزيعه و فهرست دانشگاه از اين رساله ياد شده است. وي علم حق را جز حصولي و حضوري و آنرا عليم جداگانه داند. مولف در اين رساله هيچ عنواني بكار نبرده بلكه از آغاز تا انجام رساله با يك روش در تحقيق علم واجب سخن گفته است. در پايان رساله روايتي در بطلان حدوث علم تعالي واجب از ثقة الاسلام كليني نقل كرده است. رساله اي است در اثبات علم الهي به صورت مستدل و فلسفي؛ در اين رساله علم حضوري و حصولي را نسبت به خداوند نفي مي كند و قسم سومي را اثبات مي نمايد. (سيد محمود مرعشي) تاريخ ختم تاليف به نقل از كتاب الذريعه (318/15): وي در اين رساله براي علم سه قسم ياد كرده حصولي و حضوري و قسمي ديگر (كه نامي براي آن ياد نكرده) و علم باري تعالي را از قبيل سوم و بمعني «ما يترتب عليه الانكشاف» دانسته و حقيقت را نيز همين ميداند. وي ميگويد علماء فلاسفه اين قسم سوم را نشناخته اند زيرا آنكه را شنيده و با آن آشنا بوده اند همان حصولي و يا حضوري و لذا قسم سوم از ذهن آنان دور افتاده و تمام اشكالات و مباحث معضله مسئله علم واجب از همين عدم تصور قسم ثالث براي علم ناشي شده. از جمله خطاهاي ناشي از اين نكته را اثبات علم تفصيلي و علم اجمال براي باري ميداند و گويد علم اجمالي علم ناقص است و اثبات آن براي واجب نارواست. شمساء در پايان رساله گويد «تحقيقي كه در باب علم كردم در حقيقت شرح حديثي است كه در كافي از صادق (ع) روايت است كه - كان الله و لا شيء غيره و لم يزل عالما بما يكون فعلمه به قبل كونه كعلمه به بعد كونه» نكارنده گمان دارد كه شمسا اصل سخن خود را از استاد خود مير داماد گرفته. زيرا مير در رساله مختصري كه در اين باب نوشته (و جزء رساله هاي همين دفتر خواهيم شناخت) براي علم معني ياد كند كه يكي از آنها «مبدأ انكشاف علوم» است و علم را بهمين معني از صفات باري و عين ذات او ميداند. ميرداماد در توضيح سخن خود چنين گويد: «فالاثر المترتب علي منشأ الانكشاف فينا مرتب في الواجب تعالي علي نفس ذاته فيكون ذاته بهذا الاعتبار علما و عالماً و علمه بهذا المعني لايكون عين معلوماته الممكنه المعلوله بل عين احد معلوماته و هو ذاته». درباره علم اجمالي حق ميگويد علم اجمالي حق علم كامل و كمالي بالفعل است و آنچنانكه توهم شده بالقوه نيست. شمسا رساله اي ديگر بر همين اساس كه در اين رساله تأسيس كرده نوشته و آنرا با سخنان ائمه (ع) سازگار ساخته همچنانكه در اين رساله باجمال آورده و ما بدان اشارت كرديم. رساله مزبور در دانشگاه با شماره 15/926 موجود است اما در ذريعه نيامده رساله حاضر نيز در مركزي دانشگاه با شماره 2/304 وجود دارد. در ذيل نسخه دانشگاه اضافه ايست از شمسا كه وي در آن بنام خود و نام رساله تصريح كرده و مؤسسه در 1048 در مكه از تأليف آن فراغت يافتم. شمسا در يكي از نسخه ها (ش: 3/1701) نيز از اين رساله با نام رساله برهانيه ياد كرده. رساله ويژه اي است در علم حضرت باري تعالي و اينكه علم او - جل شانه - از نوع حضوري و حصولي كه خاص مردمان است، نيست؛ بلكه نوعي ديگر است كه عين ذات اوست و جواب اشكالاتي كه دربادي نظر، بر علم ازلي از حيث زمان وارد مي شود. از مؤلف حكيم، آثار گران قدر ديگري به نامهاي العقل به شماره و اثبات الواجب و رساله جامع و مفصل او به نام مسالك اليقين باشد كه بر نهج تفصيل، گسترش داده شده است. والله تعالي اعلم. ياد آوري مي شود مؤلف، اين رساله را در سال 1048ق به اتمام رسانده است. در الذريعة با عنوان العلم الإلهي نيز آمده است. (سيد محمود مرعشي) در حكمت. (احمد منزوي) در ذيل نسخه دانشگاه و نسخه شماره 3/1701 كتابخانه مجلس شوراي اسلامي نام اين رساله، برهانية ياد شده است. مؤلف در اين رساله با برهان اثبات مي كند كه علم خداوند نه حصولي است و نه حصولي است و نه حضوري، قسمي ديگر است. در اول رساله نيز بدين اشارت دارد. [ در اواسط رساله مي گويد: فظهر مما ذكرنا مشروحاً ان علم الواجب جل شانه بالاشياء لايصح ان يكون علماً حصوليا و لا علماً حضوريا بل لابد ان يكون علما ثالثا علي ما بيناه مفصلا و لما لم يكن هذا القسم من العلم مانوسا ... وقعت اوهام غير المحققين منهم. ] در ذيل نسخه دانشگاه نوشته ايست از مؤلف و در آنجاست كه اين رساله را در مكه به سال 1048 تأليف كرده است. (عبدالحسين حائري) دانشمند شمساي گيلاني در اين گفتار از دانائي خدا سخن رانده و آنرا هنگاميكه در مكه بسر ميبرده است بسال 1048 نگاشته است. (محمد تقي دانش پژوه) در الذريعة با 3 عنوان: «النورية الشمسية الجليلة في علم الواحب»، «رسالة في العلم الالهي» و «رسالة في علم الواجب تعالي» تكرار شده است. (سيد محمود مرعشي) رساله اي است در تحقيق علم واجب. مؤلف در اين رساله با استدلال ثابت مي کند که علم باري تعالي نه حضوري است و نه حصولي، بلکه عين ذات حق تعالي است. وي اين رساله را در مجاورت مکه به سال 1048 ق. تاليف کرده است. آغاز كتاب: العليم الحكيم، الحمدلله خالق الكل و هادي السبل و الصلوة و السلام علي افضل الرسل و الكل في الكل و آله المعصومين. من الخطا و الزلل في العلم و العمل اما بعد فيقول افقر خلق الله الغني محمد الشهير بشمساء الجيلاني رساله مفرد‌ة في اثبات ان علم الواجب. . بالاشياء قبل وجودها ... اعلم ان العالم بالغير قسمان احدهما العالم الذي يكون علمه زائد اعلي ذاته ... انجام كتاب: و لهذا حكم البرهان علي ان الاول من الصفات السلبيه بالنسبة الي حاجة غيره جل شأنه و الثاني من الصفات الثبوتيه الكماليه الثابته في مرتبة ذاته مع قطع النظر عن كل ماعدا ذاته تمت الرسالة بعون الملك الوهاب. [مرعشي 29/251 و 29/379 و 31/674 و 31/687؛ ريحانة الأدب 5/383؛ فهرست كتابخانه مجلس شوراي ملي، ج 1/9، ص236-237؛ طبقات أعلام الشيعة (قرن 11ق)، ص226؛ الذريعة 15/318 و 15/325 و 325؛ معجم المؤلفين 11/164؛ الهيات تهران ص 376؛ فهرست دانشگاه 3/307-308؛ مجلس شورا 9/236 و 10/956 و 9/580 و 23/185 و 20/121 و 20/281؛ دانشگاه 3/136 و 308: 3؛ نشريه 7/222 و 13/357 و 9/249؛ ميراث شهاب س9ش/2 37]

عبدالرحيم رضوي حسيني علوي در اين رساله از دانائي خداوند گفتگو نمود و در آن از كلمات مكنونه فيض (61الف) ياد كرد و از آيات و اخبار گواه آورد. (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله رب العالمين. . و بعد عبد سقيم. . و اذل سادات داعي دولت بهيه عبدالرحيم الرضوي الحسيني العلوي بعرض عالي ميرساند كه مسئله كيفيت علم خداوند. . باشيا از جمله مسائل ضروريه در مذهب نيست. انجام كتاب: زياد نوشتن مورث ملال ناظرين است و كفايت نمودم بهمين. . و قد تم بيد مؤلفه السقيم عبدالرحيم الرضوي الحسيني العلوي في مدة اربعة عشر ساعة. [دانشگاه تهران 3/225؛ فهرستواره منزوي 6/198]

پاسخ پرسشي است پيرامون اينكه آيا خداوند متعال بر آنچه مي داند پيامبر خود را بر آن آگاه نموده است يا نه، اگر آگاهست معني آيه «و ما ادري ما يفعل بي و لا بكم» چيست و اگر آگاه نيست پس اخبار آنحضر از گذشته و آينده چگونه بوده است. (سيد احمد اشكوري) [مرعشي 10/215]

بحثي نسبتاً مفصل از مبدأ و معاد و اصول عقايدي که از قرآن و احاديث استفاده کرده و شناخت آن بر هر مسلماني واجب است. درچهار مقصدشامل 50 مطلب و هر مطلب داراي فصولي و هر مقصد داراي ابوابي است، تأليف آن درسال 1042 پايان يافته است. عناوين مقاصد عبارت است از: المقصد الاول؛ في العلم بالله تعالي. المقصد الثاني؛ في العلم بالملائکة. المقصد الثالث؛ في العلم بالکتب والانبياء. المقصد الرابع؛ في العلم بالاخرة ويوم الجزاء. كلام شيعي است، در 1 «مقدمه» و 4 «مقصد» . «باب» ها و «فصل» هايي، در ديباچه از «عين اليقين في اصول الدين» (نك: هف) خود ياد مي كند: مقدمه در تعريف علم، با سربندهاي كوچكتر «وصل، فصل» مقصد 1- في العلم بالله، در 8 «باب» و «فصل» ها، 2- العلم بملائكته، نيز 8 «باب» . 3- العلم بالرسل، 16 «باب» 4- العلم باليوم الآخر 18- «باب» در دو مجلد چاپ شده است. (احمد منزوي) كتاب حاضر يكي از تأليفات عالم رباني عارف سبحاني حكيم مدقق و محقق و محدث و فقيه مشهور محمد بن شاه مرتضي ابن شاه محمود ملقب به محسن معروف به ملامحسن فيض كاشي است كه در قرن يازدهم هجري دوران سلطنت شاه عباس ثاني زندگي مي نموده اين كتاب علم اليقين في اصول الدين يكي از ده ها تاليف و تصانيف آن بزرگوار است كه در چندين باب از قبيل - درجات الايمان - در توحيد عزوجل - در تنزيه سبحانه - اسماء خداوند - باب الملائكة المقربين - باب ارواح البشريه - در صفات نبي و اصول معجزات - در تفاصيل الانبياء و الاوصياء - در غيبت امام زمان عليه السلام و علامات ظهور - در شفاعت - در صفات حوض كوثر - و همچنين مطالبي راجع به صراط و حشر و نشر و مجازات كلام شيعي ست. در 1 «مقدمه» و 14 «مقصد» و «باب» ها و «فصل» هايي: مقدمه در تعريف علم، با سربندهاي كوچكتر «وصل، فصل»، مقصد 1. في العلم بالله، در 8 «باب» و «فصل» ها، 2. العلم بالملائكة، نيز 8 «باب» . 3. العلم بالرسل 16 «باب»، ‌4. العلم باليوم الآخر 18 «باب» در 1042ق به انجام رسيده است. در 2 مجلد چاپ شده است. (احمد منزوي) آغاز كتاب: نحمدك اللهم يا مبدئ و يا معيد. و الحمد من نعمائك ... اما بعد، فيقول خادم العلوم الدينية و طالب المعارف اليقينية، محمد بن مرتضي المدعو بمحسن، هذا يا اخواني كتاب علم اليقين في اصول الدين ... انجام كتاب: هذا آخر الكلام في العلم باليوم الآخر و به تم كتاب علم اليقين. . و تاريخ الختام و ايام التصنيف يعرف من هذه الابيات: تم علم اليقين في عامين / غير ثلث كعدة الحرم صار تاريخ عامه الآخر / مصرع الصدر من ذه الكلم بدوه كان في الشهور الحرم / فكذا الختم صار في الحرم بحت يا ذا الذكاء بالشهرين / بخصوص لصاحب الفهم نفع الله طالبيه به و بما فيه ثبتت قدمي [الذريعة 15/326؛ مرعشي 2/150 و 17/169 و 27/147 و 12/317 و 34/157 و 34/485؛ مجلس 25/169؛ مشارعربي 633؛ آية الله فاضل خوانساري 2/7 و 2/119؛ امام صادق قزوين 1/183؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1342؛ مجلس شورا 13/63 و 10/989 و 25/169؛ دانشگاه تهران 3/309؛ ريحانة الادب 4/369؛ علم اليقين، انتشارات بيدار 1400 هـ، صفحات مختلف؛ معادن الحكمة، چاپ دوم جامعه مدرسين قم 1/42؛ فهرست هاي خودنوشت فيض 203؛ فهرست مروي 187؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/178و 1/268؛ مشار، عربي 642 كه نشاني 3 چاپ آن را داده؛ اعلام 2/1804 فيض كاشاني؛ طبقات 11/491 محسن كاشاني؛ فهرست سلطنتي 1/824؛ ذريعه 15/326؛ اعلام 2/1804؛ طبقات 11/491؛ مرعشي 2/150؛ مشار، عربي 642: كه نشاني 3 چاپ آن را داده است؛ نشريه 7/516؛ الفبائي آستان قدس ص 660؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 27؛ كتابخانه ارگاني بهبهاني ص 90؛ رايانه ملي ص 2760؛ عكسي مركز احياء 7/38؛ التراث العربي 4/84؛ فهرست عربي مشار 663؛ ذخائر التراث العربي 2/776؛ كشف الحجب 385؛ جنگ 1/497؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: المعارف = المعارف في اصول الدين فيض كاشاني، محمد بن شاه مرتضي (1006-1091)

يكي از دوستان غزالي به او مي گويد كه بعضي از علما منكر علم غيبي و لدني هستند و مي گويند علوم منحصر در علوم رسميه مي باشد، غزالي در پاسخ آنها اين رساله را در پنج فصل نگاشته است. (سيد محمود مرعشي) از غزالي دانسته شده. آغاز كتاب: الحمدلله الذي زين خواص عبيده بنور الولاية ... اما بعد اعانک الله ان واحدا من اصدقائنا حکي عن بعض العلماء انکر علم الغيب الذي نعتمد عليه انجام كتاب: و شرائط التفکر مختصرها في رسالة اخري اذ بيان التفکر کيفية و حقيقه امر مهم يحتاج الي زيادة شرح بعون الله تعالي و الان نختم هذه الرسالة فان في هذه الکلمات کفاية لاهلها و من لم يجعل الله له نوراً فماله من نور تم [مؤلفات الغزالي 417؛ مرعشي 29/183؛ ريحانة الأدب 4/239؛ كشف الظنون 1/887؛ كتابخانه ملك 7/477 و 9/239؛ فهرست سپهسالار 5/330؛ الهيات تهران ص 339؛ چهل ستون ص 387؛ فيلم دانشگاه 1/415 و 1/563؛ اصغر مهدوي 2/124؛ كتابخانه نوربخش 2/250شرح حديث هل رأيت رجلاً] شرح و حواشي: انتخاب تحقيق العلم اللدني (-)