جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مؤلف شاگرد ميرداماد است که در سال 1017 هـ.ق. از او اجازه دريافت داشته است. يادداشتهائي است عالمانه و تحقيقي که فوائد بسياري دارا ميباشد. (فاضل) از سيد احمد بن زين العابدين عاملي علوي مولف رياض القدس. (احمد منزوي) آغاز كتاب: بسمله احمدالله علي جزيل آلائه حمدا يملاء قلوب ارباب التجريد واشکره علي جميل نعمائه شکرا يتلألأ في تباشير صبح اصحاب عقول ... المصنف بعد حمد واجب الوجود اشار الي ان الواجب علي مصنف کل کتاب ... [کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1277]

رساله ايست فلسفي در معرفت مبدء و معاد. مؤلف خود در ديباچه ميگويد «اين كلمه اي چند است در معرفت مبدء و معاد» و در نسخه شماره 1918 كتابخانه مجلس نام آن «رساله در مبدأ و معاد» ياد شده . اما در پايان نسخه اي از اين رساله كه در كتابخانه ملك است (شماره 5685) نوشته شده «تمام شد كلمات عشره ....» . در ذريعه نيز با همين نام اخير وارد شده . در نسخه ديگري كه در كتابخانه مجلس با شماره 6/639 موجود و از اين نسخه حاضر تازه تر است نيز همين نام آمده و فهرست نگار نيز آنرا با همين نام «كلمات عشره» معرفي كرده است . در ذريعه مؤلف اين رساله شناسانده نشده اما در ذيل نسخه مجلس كه از نسخه ملك كهنه تر است (نسخه ملك مورخ 998 است و نسخه ما در اوايل قرن 10 نوشته شده) تصريح شده كه رساله از اثيرالدين ابهري است و نويسنده فهرست رساله هاي اين دفتر (در پشت برگ نخست دفتر) نيز اين رساله را از اثيرالدين ابهري دانسته است . از اثيرالدين ، اشعار فارسي و مراسله اي بفارسي با خواجه نصير طوسي نقل شده اما از اثر ديگري بنام كلمات عشره يا مبدأ و معاد تاكنون ذكري نديده ام . شيوه فارسي رساله نيز كهنه است و خصائص فارسي عصر اثيرالدين در آن مشهود است ، خاصه آنكه كاتب نسخه ما رسم الخط نسخه اصلي را بيشتر حفظ كرده است اين رساله داراي ده كلمه است و در هر كلمه مسائلي درباره مبدأ و معاد ياد شده و فهرست آنها بطور خلاصه از اينقرار است : كلمه اول-تقسيم وجود و موجود . كلمه دوم-مقولات كلمه سوم-افلاك و مراتب آنها كلمه چهارم-فلك اعظم و لوح و قلم و وجود حركت و حيوة در افلاك كلمه پنجم-عناصر اربعه كلمه ششم-قواي انسان كلمه هفتم-مراتب عقل كلمه هشتم-خير و شر و قضاء الهي . كلمه نهم-قواي نفساني انسان و ترتيب وجودي آنها . كلمه دهم-حال نفس پس از مارقت از بدن و معني بهشت و دوزخ. در پايان هر يك از «كلمات» در زير عنوان «سر» برخي از اسرار و رموز عرفاني و اخلاقي يا فلسفي دقيق و متناسب با موضوع سخن در آن كلمه ياد گرديده . مؤلف از فيلسوفان ديگر ياد نكرده و باستدلال نيز كمتر پرداخته است. يا آغاز و انجام، رساله ايست به فارسي از اثيرالدين ابهري (الذريعة 19/50) در دو بخش: بخش 1: در پنج فصل . بخش 2: در پنج فصل . در نسخه ها به چند تن نسبت داده شده: شهاب الدين سهروردي، اثيرالدين ابهري، مير سيد علي همداني و خواجه نصير طوسي. و ممكن است چند كتاب در «مبدأ و معاد» در 10 كلمه باشد. اين يكي ده كلمه كوتاه است و هر كلمه داراي چند « سر - سر » در اثبات مبدأ و معني معاد كه به التماس دوستي نگاشته شده است: 1- تقسيم وجود و موجود، 2- مقولات، 3- افلاك و مراتب آن، 4- فلك اعظم و لوح و قلم و حركت و حيات در افلاك، 5- عناصر اربعه، 6- قواي انسان، 7- مراتب عقل، 8- خير و شر و قضاي الهي، 9- قواي نفساني انساني، 10- حال نفس پس از جدائي از بدن. در نسخه اي از آن بر فراز صفحه اول اين رساله اين عبارت آمده است « قيل من تصانيف استاد البشر» در دو قسم : 1-در هفت فصل 2-در پنج فصل (محمد تقي دانش پژوه) در ص ع و آغاز رساله از ابهري دانسته شده است ، اين رساله در دو بخش است : نخستين در هفت فصل ،‌ دومي در پنج فصل ،‌ و در «تحقيق مبدء آفرينش» س 2 ش 10 مورخ 1343 خ چاپ شده و نسخه هاي ديگري هم از آن هست مانند 34/2401 از سده 11 و 5/3238 مورخ 1241 و 6/4732 مورخ 962 دانشگاه و 8/281 مهدوي از سده 11 (نشريه 2/62) و 14/5138 مجلس مورخ 57-1024 و الهيات 1/242 ب (1/144) . و سپه 93/912 به نام ابرهي و 2/6747 (5/496) اين يكي جز دو رساله ديگري است به همين نام كه يكي در ده كلمه است ، هر يك داراي يك سر يا بيشتر كه در چهارده رساله چاپ دانشگاه به نام مبدء و معاد اثيرالدين ابهري ( ص 163-174) ديده مي شود ولي نمي دانيم كه از روي چه نسخه اي چاپ شده است ، ش 35/241 دانشگاه با عنوان « قيل من تصانيف استاد البشر» و 3/120 خويي در مجلس به نام كلمات عشره و منسوب به سيد علي همداني (7/236 و 322) و 15/37 مجاميع فارسي طلعت در قاهره مورخ 921 در 140ر-147ر 19 س (1/257 ش 1134) به نام شهاب الدين سهروردي و 13/1918 مجلس (9/605) از سده 9 و 10 به نام اثيرالدين ابهري و 28/5685 ملك مورخ 998 و 6/639 مجلس (2/409) . دومي در سه بخش است يكي در ده و دومي در سيزده سوم در چهار فصل است سپس يك خاتمه ( حقوق ش 57 در مورخ 975 ص 5 فهرست - سپهسالار ش 5/6556 فهرست 3/21 - مجلس ش 4/640 فهرست 2/405)‌ . اينها جز دو آغاز و انجام خواجه طوسي است ، يكي روش اسماعيليان و در بيست فصل دومي در چهار فصل حيوان و نبات و معدن و متفرقات و نوادر وآغاز و انجام ابو الحير محمد تقي بن محمد فارسي در اسطرلاب و جز آغاز و انجام محمد احمدي (فيلمها 1/414) و آغاز و انجام گمنام ديگر ( فيلمها 1/420) . چند آغاز و انجام يا مبدء و معاد ديگر هم هست : از احمد سهرندي و محمد باقر شرف الدين لاهوري و محمد علي شكيب شيرازي و سيد موسي بن فضل الله همداني و سيد شريف گرگاني و گمنام و عزيز نسفي و عبدالرزاق كاشي . (ذريعه 1/35 - فهرست نسخه هاي فارسي 721 و 830 و 839 و 1014 - فهرست فيلمها 1/729) (محمد تقي دانش پژوه) بروش مشايي محض درست مانند هدايه خود او. درآن از مشايخ و حكماي اشراق و محيي الدين اعرابي ورئيس (ابن سينا)ياد شده است . چنين است فهرست مطلبهاي آن . قسمت اول در معرفت مبدا فصل اول در برهان واجب الوجود فصل دوم در توحيد واجب الوجود فصل سوم در تنزيه واجب الوجود فصل چهارم در اثبات معلول فصل پنجم در كثرت عقول فصل ششم در اثبات نفوس فلكي قسم دوم در معاد : فصل اول در معاد جسماني فصل دوم در بطلان تناسخ فصل سيم در بيان آنكه نفس فاسد نشود بعد از خرابي بدن فصل چهارم در معاد روحاني فصل پنجم در كرامات و معجزات و وحي و الهام (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: شكر و سپاس و ستايش مر خداي را كه بر كشنده عقل و جان است و پديد آوردنده زمين و آسمان ]مجلس شورا 2/405[

حاشيه اي است با عناوين « قال الشارح » بر حاشيه قديم جلال الدين دواني بر بخش امور عامه شرح جديد تجريد العقائد كه از حواشي معروف و متداول در حوزه هاي درسي علوم ديني است. هنگاميكه از ميرزا جان باغنوي (م994ق.) به نقل قول مي پردازد با عنوان «قال بعض الفضلاء» ياد مي كند . و علاوه بر آن از علماي ديگر مانند «شيخ الاشعري»، «السيد الفاضل تقي الدين نسابه» با جمله دعائيه رفع الله تعالي شانه في الفضايل، شيخ رضي الدين، فاضل رومي، جلال الدين دواني ... به نقل قول مي پردازد.«اردلان» آغاز كتاب: الحمدالله رب العالمين و الصلوة و السلام علي نبينا محمد و آله اجمعين قال المصنف قدس سره الاطهر اما بعد حمد واجب الوجود علي نعمائه فيه ايماء الي كمال عنايته بالاختصار انجام كتاب: كان مراده بوحدة مفهوم العدم وحدته في جميع المعدومات و كذا في وحدة الوجود و محصله الاشتراك المعنوي بينهما [كتابخانه وزيري 3/1000 ؛ آيت الله جليلي 86؛ فارسنامه 2/149 منتظم ناصري ج 2 ؛ رياض العارفين ؛ فهرست آستان قدس 4/67 ؛ عكسي مركز احياء 2/81 ؛ مرعشي 33/333 الذريعة :‌6/96 ؛ كتابشناسي تجريد الاعتقاد، علي صدرائي، انتشارات كتابخانه بزرگ آيت الله العظمي مرعشي نجفي ؛ دانشگاه تهران 8/219 ؛ مدرسه صدر بازار 1/57 ؛ فهرست آستان قدس 1/100 و 1/91]

مؤلف آن را در عصر هشتم جمادي الثاني 1228ق در شيراز به پايان رسانده است. «صدرائي» آغاز كتاب: الحمد لوليه رب العالمين .. هذه تعليقات اتفقت مني علي حاشية العلامة المحقق الخفري علي بحث العلم... انجام كتاب: فانتظر و لا تيأس من روح الله، هذا و قد وقع الفراغ منها في شيراز

اين حاشيه دوم صدرالدين محمد بن ابراهيم حسيني دشتكي شيرازي است بر شرح جديد تجريد و محشي در مقدمه اين حاشيه ضمن اعتراض به جلال الدين دواني مي گويد از اين جهت به نوشتن اين حاشيه پرداخته است كه بعضي از طلاب مفتون بزرگي مقام نويسنده (جلال الدين دواني) مي شوند و به تجزيه و تحليل نوشته هايش نمي پردازند و در مقصد جواهر اين كتاب افادات فرزندش غياث الدين منصور را نيز مي آورد و كتاب را به نام سلطان بايزيد عثماني مصدر كرده است . «اردلان» شارح از دواني باعنوان«المتعرض» ياد مي كند و ازحواشي قبلي خود برشرح تجريد نيز ياد مي كند. بين ملاجلال دواني و سيد صدر دشتكي پنج حاشيه بر شرح تجريد قوشچي رد و بدل شده است . بدين ترتيب: 1-حاشيه دواني بر شرح تجريد موسوم به حاشيه قديم 2- حاشيه سيد صدر در رد حاشيه قديم دواني 3- پاسخ دواني از حاشيه سيد صدر، موسوم به حاشيه جديد 4- پاسخ صدر دشتكي از حاشيه جديد دواني، كه تجريدات غواشي ناميده است 5- پاسخ دواني از تجريدات غواشي كه به حاشيه اجد معروف است 6- صدرالدين دشتكي فرصت پاسخگويي از حاشيه اجد دواني را نيافت و وفات نمود. پس از وي فرزندش غياث الدين منصور دشتكي حاشيه اي در رد اعتراضات دواني بر پدرش، نگاشت. حاشيه حاضر، حاشيه دوم دشتكي است كه تجريدات غواشي نام دارد و دشتكي در آن از حاشيه ديگر خود ياد مي كند.« صدرائي/ حافظيان» ملا جلال دواني حاشيه جديد (=دوم) خود را بر شرح تجريد در پاسخ باعتراضات صدر دشتكي بر حاشيه قديم نگاشت، و صدر دشتكي به منظور پاسخ گفتن به پاسخ هاي دواني در حاشيه جديد، حاشيه اي ديگر بر شرح تجريد نگاشت و آن همين كتاب است. در فهرست آستان قدس (1/35) و ذريعه 60/117 اين كتاب به اشتباه تأليف صدرالدين دشتكي فرزند «منصور» دانسته شده و گويا اشتباه مؤلف ذريعه نيز ناشي از اشتباه فهرست مزبور است . صدرالدين در ديباچه اين حاشيه گويد : قد كنت اولا علي الشرح الجديد للتجريد ما سنح لي في اثناء المطالعه و او ان المباحثة و المناظرة . ثم لاح لي انه قد يقع ببعض اجلة الناس فيه اشتباه و التباس يحرف الكلم عن مواضعها ... و ان بعضا من ضعفاء الطلبه عن صوب الاستقامة تحول فنظر الي من يقول لجلالة شانه و لا ينظر الي ما يقول ... و بلغني ما كتب بعض من عظماء فضلاء الطلاب ... فحداني ذلك الي ان اكتب ثانياً حاشية محققة لما في الشرح و حواشيه بما لا مزيد عليه [نقل قسمتي از ديباچه از آن نظر است كه در برخي از فهرست ها اين حاشيه به اشتباه از صدرالمتالهين دانسته شده و در برخي ديگر با حاشيه نخست صدر اشتباه شده] . صدر دشتكي در دنبال سخنان بالا در ديباچه گويد كه : تدقيقات فرزند خود منصور را بخصوص در مبحث جواهر در اين حاشيه گنجانيده ام . دشتكي در همين حاشيه است كه مدعي اطباق اهل سنت بر افضليت ابوبكر شده (ص 3 نسخه مجلس). «عبدالحسين حائري» اين حاشيه تا پايان مقصد دوم است و گويند آنرا به سلطان بايزيد هديه كرده [حاجي خليفه نوشته است كه صدر دشتكي حاشيه اول خود را به سلطان بايزيد خان و مولي ابن المؤيد هديه ساخته] . وي در ديباچه گفته است كه «برخي از مطالب اين كتاب را از كتب قوم بخصوص شفا گرفته و بيشتر نام مآخذ را آورده و برخي از مطالب از ابتكارات خود او است» . «عبدالحسين حائري» اين حاشيه به حاشيه جديد شهرت دارد. آغاز كتاب: صدر کلام ارباب التجريد و ختم مقال اصحاب التوحيد حمد احد منه الابتداء و اليه الانتهاء و مشارکة الامثال و الاکفاء ثم الصلوة .. قوله اي علي آله و اصحابه الذين موصوفون بزيادة الكرم قال الشارح فيما كتب علي الحاشية قيل لم يرد به معينا بل ما يتناول متعددا ... و فيه نظر لان افعل التفضيل اذا اضيف فله معنيان... انجام كتاب: قوله و عند الآخرين، في نسبة هذا الكلام ايماء الي ضعفه فان الاختلاف الاعتبار بالجنس عند اختلافف الجهة غير بين و لا مبين و كذا قوله الاشياء المذكورة من الاعتبار غير بين و لا مبين ] وزيري 2/763؛ كتابخانه مجلس شورا 5/122-123و 5/493 و 7/93 و 10/1135؛ ذريعه 6/117؛ كشف الظنون : تجريد ؛ فهرست دانشگاه 3/232-234و ج 2313و 6/2191و 3/223 ؛ احوال و آثار خواجه نصير از مدرس رضوي 243؛ هدية العارفين 2/201؛ مجالس المؤمنين 100 ؛ فهرست آستان قدس 4/76و ج 1 ش 102 و 1/96 ؛ كتابخانه فاضليه ش 12و 8، فهرست مجلس ج 5-122، كشف الظنون : تجريد، الذريعة ج-117 . دانشگاه تهران 6/2191 و 15/4067 و 16/373 ؛ فهرست مروي 112 ؛ مدرسه فيضيه 1/84 ؛ گلپايگاني 3/1448 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 196[ شرح و حواشي: حاشية حاشية شرح التجريد (-) حاشية الأجد علي شرح تجريد الاعتقاد دواني، محمد بن اسعد (830-908) تجريدات الغواشي و تشييدات الحواشي = حاشية الحاشية الدوانية الاخيرة دشتكي شيرازي، منصور بن صدرالدين محمد (-948)