جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌مسكويه، خواجه نصیر و حکیم جعفر کشفی اگرچه هر سه دیدگاه علم‌النفسی و روانشناختی نسبتاً مشابهی دارند، به نظریة حد وسط ارسطو قائل هستند و فضايل چهارگانه حکمت، شجاعت، عفت و عدالت را اصلیترین فضايل اخلاقی بشمار می‌آورند، اما با یکدیگر اختلاف نظر نیز دارند. این مقاله ضمن تبیین دقیق اشتراکات، نقاط افتراق و اختلاف هر یک از سه حکیم در باب فضايل چهارگانه را بدقت مورد واکاوی قرار داده است. از همین روی، پس از تفکیک فضايل به اصلی و فرعی، فهرست و تعریف فضايل فرعی از نگاه هر یک از حکیمان مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفت. یافته‌های نوشتار حاضر گویای آنست که بیشترین قرابت و اشتراک نظر ابن‌مسكويه، خواجه نصیر و کشفی مربوط به فضیلت حکمت و فضايل فرعی آن میگردد ولی در زمینة شجاعت، عفت و عدالت اشتراک و اختلاف نظر نسبتاً قابل توجهی میان آنها ديده ميشود. مثلاً در زمینه فضیلت عفت، میان آراء ابن‌مسكويه و خواجه نصیر اختلاف نظر اندکی دیده میشود اما حکیم کشفی، هم فهرست فضايل فرعی متفاوتی از دیگر حکیمان دارد و هم بیشتر عفت را در پیوند با خویشتنداری اقتصادی و جنسی طرح ميكند. فهرست و تعریف فضايل فرعی ذیل عدالت از منظر خواجه نصیر و کشفی نیز اگرچه کاملاً مشابه یکدیگر است، اما فهرست فضايل فرعی عدالت از نگاه ابن‌مسكويه سیزده مورد افزون بر فهرست دو حکیم دیگر دارد.

یکی از اقسام اخلاق هنجاری، اخلاق فضیلت محور است که ریشه در یونان باستان دارد. از نخستین کسانی که در محیط اسلامی مباحث اخلاق فضیلت محور را مطرح کرده، ابوعلی احمدبن محمد مسکویه رازی است. در این پژوهش کوشیده ایم نخست به بررسی آرای ایشان در باب فضیلت و سعادت بپردازیم و آن گاه تأثیرپذیری وی از فلاسفة یونان را بررسی کنیم. حاصل این پژوهش نشان می دهد که ابن مسکویه به رغم تأثیری که از متفکران یونانی پذیرفته، با توجه به فرهنگ اسلامی اخلاق فضیلت، شریعت مداری را پایه ریزی کرده که تا زمان ما نیز مورد استفاده پژوهشگران حوزة اخلاق است.

مسکویه رازی بیش از نیمی از عمر خود را در دستگاه حکومت آل‌بویه گذراند. او دغدغۀ شکوفایی تمدّن اسلامی را داشت. مسئلۀ او چیستی و چگونگی تحقق جامعۀ متمدّن است و در قالب پنج گام، فرایند تحقق جامعۀ متمدن را در آثار خود به تصویر کشیده است: در گام نخست، تعاون و مشارکت اجتماعی را بنیادی‌ترین مفهوم برای یک جامعۀ متمدن دانسته و بر اساس این مفهوم پایه، از امکان‌ناپذیریِ تحقق سعادت در بیرون از اجتماع سخن می‌گوید؛ در گام دوم، زیربنای این مفهوم را در نیازهای طبیعی انسان جست‌وجو می‌کند و زمینه‌ای برای طرح نظریۀ اخلاقیِ قانون طبیعی آماده می‌کند؛ در گام سوم، از دو عامل دین و خرد جمعی برای فعلیت بخشیدن به خصلتِ طبیعی تعاون، سخن گفته و با تبیین کارکردهای دین، تأثیر آموزه‌های دینی بر تقویت مؤانست و مشارکت و در نتیجه، همبستگیِ اجتماعی را تبیین کرده است؛ در گام چهارم، غایات نهایی و میانی را برای تعاون اجتماعی مشخص کرده است؛ و در گام پنجم، برای تحقق این غایات، ساختار حکومت عادلانه و سازوکار نظارت بر حکومت برای رساندن جامعه به غایت نهایی را در قالب قوانین دین و پرسشگری‌های آزاداندیشانِ خیرخواه پیشنهاد می‌کند. این مقاله با روش تحلیلی و استنادی، ضمن تبیین این پنج گام، به فرایند تحقق جامعۀ متمدن و نسبت آن با اخلاق در نگرش مسکویه رازی پرداخته و به تناسب بحث، تمایز رهیافت اخلاقی وی با ارسطو را تبیین کرده است.

این کتاب مجموعه ای از 5 رساله از افراد مختلف می باشد و احیای نسخه خطی است. به مقدمه کتاب رجوع کنید.

کرامت انسان در اندیشه متفکرِ انسان‌گرای اسلامی، برای تعیین معیار کرامت‌مندی انسان و به تبعه آن تعیین حق انسان، مسئله‌ای است که با تحلیل آن می‌توان نگاهی متفاوت به حقوق بشر در عصر کنونی انداخت. حقوق بشر در دوران مدرن از مسائلی است که بیش از حوزه عمل در حوزه نظر نزاع میان گفتمان‌ها را ایجاد کرده است. کرامت انسان آن ویژگی خاصی است که انسانِ به‌ماهو انسان را موجودی متفاوت از سایر موجودات، مستحق حقوق و زندگی با شرافت می‌کند. در این معنا مفهوم«کرامت/dignity» ارتباط مستقیمی با مفهوم«حق/right» پیدا می‌کند. اگر این معنا از کرامت را در نظر بگیرم و سپس به تاریخِ فکرِ بشر رجوع کنیم می‌توان دلایلی را برای کرامتمندی انسان در نزد اندیشمندان یافت. فیلسوف انسانگرای سده چهارم هجری نگاه متفاوتی به این مسئله دارد لذا ما در این پژوهش با رویکرد متن- مفسرمحورگادامری با این سوال به سراغ متون ابن مسکویه می‌رویم: «ملاک کرامتمندی انسان در اندیشه ابن مسکویه چیست و این ملاک چه نسبتی با حق انسان پیدا می‌کند؟» مسکویه از انسانِ عقلانی، اخلاقی و اجتماعی سخن می‌گوید و به همین اساس، نسبت تلازم میان کرامت و حقِ انسان ایجاد می‌کند.

این مقاله به اخلاق دینی- عرفانی امام محمد غزالی و فیض کاشانی در احیاء علوم‌الدین و المحجه البیضاء به صورت تحلیلی و تطبیقی و به روش کتابخانه‌ای و اسنادی پرداخته، ضمن روشن نمودن مفهوم «دین» و «اخلاق» نزد فیض و غزالی، چهار نوع وابستگی دین و اخلاق را که عبارت‌انداز: وابستگی «معرف‌شناسانه»، «زبان‌شناسانه»، «وجودشناسانه» و «روان‌شناسانه» در این دو اثر استنباط و استخراج و تبیین کرده است و سرانجام رویکردهای اخلاقی حاکم بر این دو متن را ذیل سه عنوان «اخلاق فلسفی»، «اخلاق نقلی» و «اخلاق عرفانی» به بحث گذاشته و اشتراک و تمایز فیض و غزالی در اخلاق فضیلت گرای عرفانی و نیز شیوة تهذیب احیاء علوم‌الدین‌ را روشن ساخته است. آخرت‌اندیشی و باطن‌بینی افعال انسانی از آموزه‌های مهم فیض و غزالی در اخلاق عرفانی است.

حکمت عملی یکی از شاخه‌های فلسفه است که همیشه در تقسیم‌بندی‌های فلسفه به این شاخه اشاره شده است، ولی آن‌چنان‌که شایسته باشد به این علم نپرداخته‌اند. در جوامع امروزی کمرنگ بودن این شاخه از علم آشکار و واضح است. اخلاق گمشدۀ جوامع امروزی است و در ملتها و دولتها جای این علم خالی شده و باید در این زمینه ابتدا تحقیق و تفحص کرد و سپس نتایج به دست آمده را به صورت عملی اجرا کرد. اخلاق یک علم عملی است و در نتیجۀ تعادل به دست می‌آید. در دین مبین اسلام و دستورات اخلاقی بزرگان، همواره به تعادل توصیه شده است. پرهیز از هرگونه افراط و تفریط، اخلاقِ متعادل را برای ما به ارمغان می‌آورد. در میان فلاسفه‌ی‌ مسلمان ابن مسکویه از افرادی است که به موضوع حکمت عملی به صورت کامل پرداخته است و به رعایت حد وسط و پرهیز از افراط و تفریط تأکید کرده است و در این زمینه کتاب "تهذیب الأخلاق" را نوشته است. پس از او خواجه نصیرالدین طوسی این موضوع را مورد بررسی قرار داده و کتاب "اخلاق ناصری" را تحت تأثیر کتاب "تهذیب الأخلاق" ابن مسکویه نوشته است. در این دو کتاب فضایل اصلی را حکمت، عفت، شجاعت و عدالت معرفی می‌کنندکه حد وسط هستند و در دو سوی هر کدام رذایلی قرار گرفته که نتیجۀ افراط یا تفریط است. هر کدام از فضایل و رذایل دارای اقسامی هستندکه به آنها در طی فصول پرداخته‌ایم.در این پایان نامه روش تحلیلی و توصیفی است و از کتاب، مقاله، پایان نامه و هم چنین دائره المعارف‌ها استفاده شده است. و به توضیح موضوع و مفاهیم پرداختیم تا موضوع حکمت عملی از نگاه ابن مسکویه و خواجه نصیر روشن شود. و در پایان نتیجه گرفتیم که آنچه باعث تمایز انسان از سایر موجودات می شود، قوۀ نطق و تمییز و همچنین اراده و اختیار اوست. انسان با رعایت حد وسط و پرهیزاز افراط و تفریط می تواند به اخلاق نیکو و خلق شریف دست یابد و مسیر سعادت و تکامل را بپیماید. و در سایه اعتدال به درجات و کمال بالای انسانی برسد.

عدالت و محبت از مفاهیم مهمی هستند که ذهن بسیاری از فلاسفه از جمله ارسطو و ابن‌مسکویه را به خود مشغول کرده‌اند. ارسطو و ابن‌مسکویه از جمله فلاسفه ای هستند که تأملات ژرفی درباره‌ی عدالت و محبت داشته‌اند به همین دلیل نگارنده در این پژوهش حاضر تلاش کرده است که به عدالت و محبت و رابطه‌ی بین آن‌ها از نگاه این دو فیلسوف بپردازد. هر چند که ابن‌مسکویه در بعضی از موارد از ارسطو تأثیر پذیرفته است، اما خود ابن‌مسکویه در این مسائل نگرش دینیش را دخیل کرده است. ارسطو دوستی را ذیل عدالت نمی‌داند بلکه آن را به عنوان مجموعه فضایل می‌داند .در صورتی که ابن‌مسکویه دوستی را ذیل عدالت و همچنین آن را از فروعات عدالت می‌داند. اما در کل هر دو فیلسوف در رابطه‌ی بین عدالت و محبت، محبت را اصل می‌دانند و معتقد هستند که با وجود داشتن محبت دیگر نیازی به عدالت نمی‌باشد.