جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: ساختمان معرفتی نظریۀ اجتماعی- سیاسی «جامعۀ باز» کارل پوپر(1902-1994 م) به عنوان اتوپیا و الگوی جامع نظری اصلاح‌طلبان غربگرا، بر روش ابطال‌گرایی در فلسفۀ علم او بنا شده است. پژوهش حاضر در پی ابطال عقلی این روش بود. روش: این پژوهش بین رشتۀ فلسفۀ سیاسی و معرفت‌شناسی فلسفی و به روش کتابخانه‌ای و توصیفی- انتقادی انجام شد. یافته‌ها: روش ابطال‌گرایی پوپر به عنوان ملاک علمیت همۀ نظریه‌های تجربی و سیاسی- اجتماعی‌اش، ارتباط مستقیم با تمام مؤلفه‌های نظریۀ جامعۀ باز(= لیبرال دموکراسی منفی) دارد؛ مؤلفه‌هایی چون: خردورزی انتقادی، نفی مرجعیت‌طلبی و تمامیت‌خواهی و تأکید بر تساهل و مدارا و نیز پلورالیسم معرفتی و دینی؛ با ابطال منطقی این روش نظریۀ جامعۀ باز نیز مخدوش شده است. نتیجه‌گیری: روش اثبات‌گرایی عقلی و کشفی و تجربی مبتنی بر امکان و بلکه ضرورت کسب معرفت یقینی که مورد تأکید فیلسوفان سیاسی و اجتماعی مسلمان است، به ادلّۀ عقلی بر روش ابطال‌گرایی پوپری تفوّق دارد.

ترجمه ماشینی : کاهش ارزش کلی اندیشه علمی نقطه همگرایی تقریباً همه گرایش‌های فلسفه پسا پوزیتیویستی و پست مدرن است. با این حال، پایین آوردن روش شناسی علمی و شیوه های علمی تفکر به طور کلی، همراه با آرمان های علمی حقیقت عینی، پیشرفت و توسعه، موضوعی پنهان در فلسفه پست مدرن نیست: این فلسفه به چنین نقدی شکوفا می شود و آشکارا نارضایتی خود را از آن اعلام می کند. شیوه های علمی تفکر و معیارهای استدلال. اما استراتژی اتخاذ شده توسط حداقل برخی از روندهای پسا پوزیتیویستی، تا حدودی گمراه کننده است. این روندها به بهانه تخریب مفهوم پوزیتیویستی از علم، به علم حمله می کنند. آنها با معرفی خود به عنوان قهرمانان و ناجیان واقعی علم و دشمنان پوزیتیویسم، تلاش می کنند همان پیش فرضی را که دانش علمی بر آن استوار است، از بین ببرند. کارل پوپر را می توان مبتکر یکی از این گرایش ها در فلسفه علم پسا پوزیتیویستی دانست. او در پی اثبات عدم امکان توجیه در دانش علمی از طریق و بر اساس انتقاد خود از استقرا بود. این پایان نامه کوششی اندک برای تثبیت این واقعیت است که توجیه صدق نظریات علمی امری پیش پا افتاده نیست که بتوان آن را بدون تأمل جدی رد کرد. تلاش شده است نشان داده شود که انتقاد پوپر از استقرا و کنار گذاشتن توجیه‌گرایی از قلمرو علم، بی‌پایه است

متفکّران متقدّم «موضوع» هر دانش را از سایر شاخصه‌های آن برتر می‌دانستند امّا با آغاز دوران رنسانس و با ظهور دکارت، «روش» علوم در رتبۀ اوّل قرار گرفت و به تدریج، نظرات جدیدی دربارۀ روش‌ تفکّر مطرح شد. اهمِّ آن رویکردها، ابتدا در قالب دو مکتب «عقل‌گرایی» و «تجربه‌گرایی» نشو و نما یافت و در ادامه با انقلاب کپرنیکی کانت در معرفت‌شناسی، وارد مرحلۀ تازه‌ای گردید. اندک‌اندک «فلسفۀ علم» به عنوان شاخه‌ای از فلسفه‌های مضاعف در محافل آکادمیک راه‌اندازی شد و در پی آن، دو مکتب «علم‌گرایی» و «پوزیتیویسم منطقی» شهرت خاصی یافتند. از آنجا که دستاورد اینان، به گونه‌ای مستلزم ایده‌ی «نسبیت‌گرایی» در علم بود، برخی فیلسوفان نظام‌ساز برای دفاع از «عینیت علم» و اعتباربخشی بدان در دوران مدرنیسم کوشیدند. از آن جمله، کارل پوپر فیلسوف برجستۀ علم و منطق‌دان نامی قرن بیستم است که با انگیزه‌ای مضاعف، ایده‌هایی نو و ماندگار ارائه نمود؛ امّا مراحل دست‌یابی او بدین نظرات، بر پیش‌فرض‌ها و روش‌شناسی خاصّی ابتنا داشت. پژوهش پیش رو عهده‌دار تبیین «برنامۀ پژوهشی متافیزیکی پوپر» و تبیین دستاوردهای اصلی اوست. در این راستا، تلاش شده که نسبت جهت‌های مختلف اندیشۀ او با تلقّی ویژه‌اش از مفهوم و نقش متافیزیک در معرفت انسان تبیین گردد. همچنین از آنجایی که تفکّر هر اندیشمندی از تبیین تاریخی اندیشه‌های منتهی به آرای او و دیالوگِ وی با اندیشه‌های مطرح در زمانه‌اش حاصل می‌شود، این پژوهش در حدّ امکان به معرّفی نظریات مرتبط و مقایسۀ آن با تفکّرات پوپر پرداخته است. پوپر برای گریز از نسبیت‌گرایی مبتنی بر زمینه‌مندی معرفت بر اهمیت متافیزیک به عنوان بخش مهمی از معرفت صحه می‌گذارد و معرفت را مشتمل بر علم آزمون پذیر و متافیزیک نقدپذیر عقلی معرفی می‌کند. نظریۀ «ابطال‌پذیری» وی برای شناخت علم و تمایز آن از شبه‌علم، بسی مورد توجّه اندیشمندان معاصر قرار گرفت. مطابق با دیدگاه پوپر، تنها نظریاتی علمی محسوب می‌شوند که خود را در معرض آزمایش و رد شدن قرار دهند. ثمرۀ مهم این پژوهش، درک وجه رئالیسم اندیشۀ پوپر و طرد هرگونه اتّهام نسبی‌انگاری به اوست. همچنین با توجّه به اندیشۀ سیاسی پوپر و دفاع از اندیشه‌های ضد توتالیتاریسمی وی، تلقّی خاصِّ او از جریان معرفتی و روش نقد عقلی بر ما روشن می‌شود؛ چرا که با اهمیت قائل شدن برای روش نقد عقلی است که امکان ابتلا به خطا و هرگونه جزم اندیشی، چه در حوزۀ معرفت و چه در عرصۀ سیاسی اجتماعی حاصل می‌گردد.

عقلانیت انتقادی به عنوان رهیافتی برای شیوه‌ی سلوک زیستی و مخصوصاً روشی در علم با نظر کارل پوپر طرح شد. اما آراء وی در زمینه طرد استقرا و موجه‌سازی با مخالفت سوزان هاک به عنوان فیلسوف منطق مواجه شده است. در این مقاله به ارزیابی هاک از آراء پوپر با عنوان نگاتیویسم منطقی خواهیم پرداخت و نشان می‌دهیم که هاک تمام تلاش خود را برای حفظ روش‌های موجه‌سازی با تعابیر و انحاء مختلفی، بیشتر زیر سایه‌ی استقرا، به کار می‌بندد. هم‌چنین نشان خواهیم داد که نقدهای هاک به پوپر به سبب تمایل وی به موجه‌سازی، دچار برخی خلط‌های روان‌شناختی و سمانتیکی با مباحث معرفت‌شناختی است. در پاسخ خواهیم دید که پوپر ارتباط عقلانیت با موجه‌سازی را نفی می‌کند و اساساً موجه‌سازی را ناممکن می‌داند و مدلی سه مرحله‌ای شامل طرح مسأله، یافتن راه‌حل‌های ابداعی برای مسأله پیش‌آمده و حذف برخی از آن‌ها را پیشنهاد می‌کند که در آن هیچ نیازی به موجه‌سازی و حمایت شواهد وجود ندارد. محصول اتخاذ چنین رهیافتی ارائه‌ی حدس‌ها و گمانه‌هایی خلاقانه خواهد بود که در عین پذیرش وجود حقیقتی ایده‌آل و واقعیتی خارج از ذهنمان، هیچ نسبتی از واقعیت یا صدق را برای فرضیه‌ها برقرار نمی‌کنیم و در نتیجه از مشکلات موجه‌سازی در امان خواهیم بود. به همین جهت همواره آمادگی برای نقادی راه‌حل‌های خود را داریم و درباره‌ی فرضیه‌ها و نظریه‌هایمان متواضعانه‌تر موضع‌گیری می‌کنیم.

ترجمه ماشینی : این پایان نامه موردی فلسفی برای دیدگاه فعال و فعال آفریقایی در مطالعات علمی است. بعد آفریقا به طور عمده در یک حوزه تحقیقاتی فعال در حال افزایش علم و جامعه وجود ندارد، حوزه ای کاربردی که در آن فلسفه و سایر علایق رشته ای تلاقی می کنند. برای اینکه بتوانیم این کار را انجام دهیم نیاز به بازنگری در آنچه که سنت فکری آفریقایی را تشکیل می دهد، دارد. در واقع، یک جنبه اصلی از هویت آفریقایی که ارزش و اهمیت معرفتی آن بر اساس معیارهای ایده آل عقل و عقلانیت که با امتیاز دادن به سنت فکری غرب که توسط علم مدرن غربی مشخص شده است، تحقیر، نادیده گرفته و نادیده گرفته شده است. تلاش‌ها و مداخلات برای پیشبرد توسعه علم در زمینه آفریقا (نیجریه) در نتیجه بی‌توجهی زمینه‌ای که رویکرد رایج امروزی را مشخص می‌کند - مبتنی بر معرفت‌شناسی و روش‌شناسی توجیه‌گرا موفق نبوده است. بنابراین، من استدلال می‌کنم که یک مفهوم‌سازی غیرتوجیه‌گرایانه از عقل و عقلانیت - که قابل انتقاد تلقی می‌شود و نتایج مبادلات انتقادی را آنطور که در کارل پوپر ارائه شده جدی می‌گیرد - با وضعیت علمی در نیجریه مناسب‌تر است. این کاوش نه تنها به کاهش تنش‌های فرهنگی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند مبنای جدیدی برای تعامل بین سنت‌های دانش آفریقایی و غربی ایجاد کند. یکی از جذابیت‌های خاص در فلسفه پوپر - اما اغلب در ادبیات نادیده گرفته می‌شود - ارتباط قوی بین معرفت‌شناسی او از علم و اندیشه سیاسی او. با اشاره به اصول معرفتی کلیدی که از معرفت‌شناسی پوپر به سیاست او سرازیر می‌شوند، هدف من ارائه گزارشی قوی‌تر از مشکل پیشرفت علم در آفریقا نسبت به سایر رویکردها است. اینها را می‌توان «استعمارگر» توصیف کرد، و پاسخ را در تحمیل علم غربی و ارزش‌های آن، و «سنتی‌گرا» دانست که با حمایت از دانش و نظام‌های ارزشی بومی در برابر آن مقاومت می‌کنند. با قرار دادن روایت من بین این گزینه ها، فلسفه پوپر به عنوان چارچوبی به کار گرفته می شود که در آن گفتگو بین دو فرهنگ به ظاهر ناسازگار امکان پذیر می شود. تأکید پوپر بر فضایل معرفتی صراحت و فروتنی که با خطاپذیری و عقل گرایی انتقادی تأکید شده است، امکان توسعه مدل جدیدی از عقلانیت را فراهم می کند که نه مطلق است و نه نسبی، بلکه کثرت گرایانه است. بنابراین، اگرچه تمرکز اصلی بر توسعه فرهنگ علمی آفریقایی است، اما این تز نیازمند ارزیابی مجدد علوم غربی از گرایش ها و چشم انداز خود است.