جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثیرالدین ابهری در دورۀ دوم پژوهش‌های منطقی خود که شامل چندین رساله و کتاب است تنها منطق‌دان سینوی است که یکی از دو مهم‌ترین نوآوری ابن‌سینا یعنی قیاس اقترانی شرطی را عقیم و نامعتبر اعلام کرده است. بیان ابهری و دلایل او برای عقیم بودن قیاس اقترانی شرطی در این رساله‌ها و کتاب‌ها متعدد است و ریشه در اقسام گوناگون شرطی متصل لزومی و شرایط صدق و تطورات و تحولات آنها در این رساله‌ها و کتاب‌ها دارد. مهم‌ترین دلیل ابهری در انکار قیاس اقترانی شرطی توجه به فرض‌های گوناگون است که در روند اثبات این قیاس‌ها باید به کار گرفته شود. در این مقاله، با بررسی اختلاف‌ها و تحولات یاد شده به تجزیه و تحلیل دلیل اصلی ابهری می‌پردازیم. گزارش دیدگاه‌های منطق‌دانان پسین دربارۀ مدعا و دلایل ابهری و نیز داوری نهایی میان همۀ آنها موضوعی است که پژوهش دیگری را می‌طلبد.

مخطوط فاضل احمد پاشا 1618ـ‌کهدر کتابخانۀ کوپریلی استانبول نگاه داشته می‌شود ـ دربردارندۀ چهار رساله از اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656ـ؟597 ه‍.ق.) به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة‌الحقائق است که هر یک مشتمل است بر منطق، فیزیک، و متافیزیک. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخۀ اصل برای خود رونویسی کرده و ابهری به خط خویش بر آغاز همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید، تقدیم و تحقیق بخش منطق زبدة‌الحقائق است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در زبدة‌الحقائق، برخلاف آثار بعدی‌اش تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم.

فاقد چکیده

قاضي كمال‌الدين ميبدي و صدرالمتألهين شيرازي هر دو بر طبيعيات و الهيات هدايةالحكمه‌ ‌ابهري شرح نگاشته‌اند و در اغلب موارد به نقد و نظر نسبت به ديدگاههاي موجود در باب مسائل مطرح شده پرداخته‌اند. از جملة اين مسائل، مسئلة صادر نخستين است كه ميبدي با تكيه بر «جهات اعتباريه (سلوب و اضافات) بعنوان منشأ صدور كثرات از واجب تعالي» و نيز «صدور افعال از نفس بدون واسطة بدن»، بر صادر نخستين بودن «عقل» اشكال نموده و معتقد است نفس نيز ميتواند بلاواسطه از مبدا اول صادر شود. ملاصدرا در ردّ مبادي استدلال ميبدي ميگويد: اوّلاً، «تحقق سلوب همچون تحقق اضافات در صدق قضاياي سالبه متأخر از تحقق واجب تعالي است» و ثانياً، «نفس تا زماني كه نفس است با قوه و ضعف همراه است و در افعال و تصرفات خويش نيازمند به بدن است». اين بيان ملاصدرا در باب عدم صلاحيت نفس براي صادر نخستين بودن، بيش از آنكه با رويكرد و مباني حكمت مشائي در باب نفس، يعني «روحانيةالحدوث و روحانيةالبقاء» بودن آن هماهنگ باشد، با رويكرد و مباني حكمت متعاليه، «جسمانية الحدوث و روحانيةالبقاء» بودن نفس، هماهنگ است.

اثیرالدین المفضل بن عمر بن المفضل الأبهری (597-663 هـ .ق) فیلسوف، منطق‌دان، متکلم وریاضی‌دان مشهور ایرانی است که از جمله دانشمندان پرآوازه قرن هفتم به شمار می‌آید. از وی که استاد افرادی همچون کاتبی قزوینی (م. 675 هـ .ق) وابن خلکان (م. 681 هـ .ق) وبه روایتی شاگرد فخر رازی (م. 606 هـ .ق) می‌باشد، آثار فراوانی به جای مانده است. یکی از این آثار کتاب زبده الأسرار است. ابهری در این أثر به ترتیب به بحث از منطق، طبیعیات و سپس الهیات می‌پردازد. در این رساله او همچنان به تفکر مشایی پای‌بند است؛ مبانی، بحث‌ها وحتی در سرفصل‌هایی که ارایه می‌کند متأثر از مشائیان است، به همین جهت می‌توان او را شارحی چیره دست در بسط و شرح اندیشه مشائی دانست. ابهری در بخش منطق این کتاب، مطلقه متوسطه وممکنه متوسطه را مطرح کرده وسپس ادعا می‌کند این دو قضیه از جمله نوآوری‌های اوست وپیش از او کسی این دو قضیه را مطرح نکرده است. شاید بتوان گفت مهم‌ترین نکته‌ای که این رساله -به‌ویژه در مبحث الهیات- مشتمل بر آن است، اکثر براهین اقامه شده در آن به صورت برهان سبر وتقسیم است، گویا ابهری این رساله را به عنوان متن درسی نگاشته است. آنچه مسلّم است، این‌که تصحیح این رساله می‌تواند در فهم هرچه بهتر اندیشه‌های مشاء تأثیر گذار باشد. اهمیت شخصیتی همچون ابهری را می‌توان از شروحی که به‌وسیله حسین بن معین الدین میبیدی و ملاصدرا بر هدایه اثیریه او نوشته‌ شده دریافت. علاوه بر اینکه کتابهای او از جمله هدایه و ایساغوجی سالیان متمادی به عنوان متن درسی تدریس می‌شده است. در این پژوهش علاوه بر تصحیح کتاب، تحقیقی درباره نام دقیق ابهری، محل ولادت، تاریخ وفات وانتساب او به شاگردی فخر، صورت گرفته است. تصحیح این اثر با استفاده از دو نسخه وبه شیوه اجتهادی صورت گرفته است.

چکیده اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656ـ597) دانشمند بزرگ ایرانی است که نوشته‌های ارزشمند فراوانی از خود بر جای گذاشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، کهدر کتابخانۀ کوپریلی استانبول نگاه داشته می‌شود، دربردارندۀ چهار رساله از اوست، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، کتاب المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک مشتمل است بر منطق، فیزیک، و متافیزیک. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخۀ اصل برای خود رونویسی کرده و ابهری به خط خویش بر آغاز همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق بیان الأسرار است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در بیان الأسرار، بر خلاف آثار بعدی‌اش تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم.

معمای مجهول مطلق دارای دو صورت متمایز است. صورت نخست آن منشا یونانی دارد و نزد مسلمانان با تقریرهای تقویت شده مورد بحث قرار گرفته است. این صورت از معما اکتساب معرفت جدید از معلومات پیشین را ممتنع می داند. فخر رازی در انگار تصورت کسب شده،از همین صورت معما بهره می جوید. صورت دوم معما را اساساً دانشمندان مسلمان ارایه نموده اند و مساله تصدیق را به امتناع سوق می دهد. قطب رازی در شرح مطالع صورت دوم معما را با دو تقریر ارایه نموده و راه های مختلف را آزموده است. راه حل وی اساسا همان راه حل خونجی و ارموی است مبنی بر تمایز میان اعتبار حقیقیه و خارجیه. و راه حل دوم و سوم نیز به ترتیب از سمرقندی و طوسی است. این مطالعه میزان تاثیرپذیری قطب الدین رازی از اندیشه های پیشینیان و نیز تحول معمای مجهول مطلق را در قرون متاخر نشان می دهد.

در میان آثار منسوب به ابن‌سینا رساله‫ای با نام عیون‫الحکمة، متفاوت با عیونِ معروف وی که فخررازی بر آن شرح نوشته، وجود دارد که تنها در باب منطق و به سبک منطق دو بخشی نگاشته شده است. در تحلیل این رساله، موارد فراوانی دیده می‌شود که می‫توان به‌واسطه آنها صحّت انتساب این رساله به شیخ را مورد انکار قرار داد. مجازی انگاری، دلالت تضمّن و التزام، موصوف و صفت خواندن موضوع و محمول، تعریف قضیّه به‌صورت «قولٌ محتملٌ للتّصدیق و التّکذیب»، استفاده مکرّر از واژه عرفیه و مشروطه، تقسیم قضایای موجهه با در نظرگرفتن جهتِ امکانِ خاص به‌عنوان کیفیتِ بالقوّة نسبتِ میان موضوع و محمول، تقسیم قضایای موجّهة مرکّبه به دو قسم تک‌سلبی و دوسلبی و همچنین بررسی شکل چهارم قیاس اقترانی و مختلطات آن، از جمله این موارد است‫. هرچند تقسیم قضیه، به شیوه‫ آثار قبل از قرن هفتم است و قضیّه طبیعیّه در آن لحاظ نشده؛ اما شواهد دیگر، زمانِ نگارش رساله را در حدود قرن هفتم تایید می کند.

اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعة. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخه‌ی اصل استنساخ کرده و ابهری به خط خود بر صدر همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق تلخیص الحقائق است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در تلخیص الحقائق، فاقد نوآوری‌های بعدی او و تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم. اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعه.