جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عفت و عفاف یکی از ارزش های اخلاقی است که همواره در متون دینی مورد تأکید قرار گرفته و نقش بسزایی در سلامت فرد و اجتماع دارد که سعادت و کمال و یا انحطاط یک فرد یا جامعه در گرو آن میباشد. از این رو، راه تحصیل و دستیابی عفت و به دنبال آن، چگونگی حفظ آن، از جمله مواردی است که در بحث عفت مورد اهمیت است و بیتردید در متون دینی علاوه بر تأکید بر عفت به عنوان یک ارزش اخلاقی، راهکارهایی نیز برای گسترش و نهادینه شدن آن در فرد و جامعه ارائه گردیده است.این نوشتار به روش کتابخانه ای و مطالعه اسنادی، به بخشی از این راهکارها پرداخته و مورد تبیین و بررسی قرار داده است.

عفاف حالتی درونی است که انسان را از حرام و گناه باز می‌دارد و او را به مراتب والای انسانیت رهنمون می-گرداند علاوه بر نقش ممتاز عفاف در سلوک فردی انسان به سوی مقصد آفرینش، آنچه می‌تواند یک جامعه را از خطر سقوط اخلاقی و سلط? فرهنگی بیگانگان مصون نگه دارد، ترویج و اشاع? فرهنگ عفاف و تبیین ابعاد گوناگون آن می‌باشد. به همین جهت، پرداختن به بحث عفاف وکارکرد آن در رشد و تعالی اخلاقی انسان، از اهمیت و ضرورت ویژه‌ای برخوردار است. با عنایت به اینکه در آیات قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) به مقول? عفاف و ابعاد گوناگون آن اشاره شده، این پژوهش در صدد است به روش تحلیلی ـ توصیفی، کارکرد عفاف را در رشد و تعالی اخلاقی انسان از منظر قرآن و حدیث مورد بحث و بررسی قرار دهد. «عفاف» در آموزه‌های اسلامی از جایگاه بسیاروالاییبرخوردار است و همواره از آن به عنوان قوی‌ترین نیروی تعدیل غرایز و شهوات انسانی یاد می‌شود. سجایای بلند اخلاقی و روحانی انسانی ایجاب می‌کند تا ضرورت و اهمیت رعایت عفاف برای رشد وتکامل اخلاقی، در فضایی آکنده از نور و پاکی و حیا جلوه کند و اعتلاء بخش آدمی باشد. آنچه که أغلب از مفهوم«عفاف» به ذهن متبادر می‌شود، استعمال این واژ? در معنای خاص مانند، عفت جنسی و یا حوز? خاصی از شهوت می‌باشد که این طریق استعمال از قبیل استعمال کل در جزء آن است. در حالیکه درکاربردهای قرآنی، عفاف دامن? وسیع و گسترده‌ای از رفتار وکردار انسان را در برمی-گیرد. و رعایت آن اختصاص به جنس خاصی ندارد.از ابعاد مختلف عفاف می‌توان، عفاف در کردار، گفتار و اندیشه را بازشمرد. چشم‌پوشی از نگاه حرام، پوشش مناسب، اعتدال در زینت و آرایش، میانه‌روی در خوراک و عفت در فقر و غنا از ابعاد مختلف عفاف در کردار بوده و پرهیز از کلام لغو و اندیش? حرام، عفت در گفتار و اندیشه را تشکیل می‌دهد. و هم? این‌ها نیاز بشر در مسیر کمال است که در این پژوهش بدان پرداخته شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که عفاف از بزرگترین فضایل انسانی است و قرار گرفتن در سیر الی الله و مسیر تقوا بدون آراسته بودن به صفت بازدارند? عفاف ممکن نخواهد بود. بنابراین رعایت این اصول موجبات رشد و تعالی اخلاقی انسان را فراهم نموده و انسان را به قل? رفیع فضایل الهی و انسانی رهنمون خواهد ساخت.

زندگی و رفتار اجتماعی افراد و گروه ها بر اساس هنجارهایی شکل می گیرد که تعیین کنندة بایدها و نبایدهای رفتار اجتماعی و ترسیم کنندة الگوهای پذیرفته شده فرهنگی اند. یکی از مهم ترین هنجارهای ارتباطی در میان انسان ها از نگاه اسلام، عفاف و حجاب است. پرسش اصلی این مقاله بر ابعاد معنایی، نمادی و رفتاری عفاف با توجه به ارتباطات کلامی و غیرکلامی تمرکز دارد. با رویکردی توصیفی تحلیلی کوشیده ایم در پیوند میان آموزه های دین مبین اسلام دربارة عفاف با دانش ارتباطات، و تمرکز بر دو مبنای نظری کنش متقابل نمادین و نشانه شناسی، به فهمی عمیق تر از وجود عفاف در همه مراتب ارتباطی انسان به ویژه کلام، نگاه و رفتار دست یابیم. در نتیجه، ابعاد فقهی ارتباطی عفاف در آموزه های اسلامی کشف شد و تعریفی جدید از ارتباط عفیفانه به دست آمد. بدین ترتیب مبنایی نظری برای ارتباطات در فرهنگ اسلامی پیشنهاد داده ایم که سیاست گذاری های فرهنگی در موضوع عفاف را نیز تسهیل می کند.

قرآن کریم با رویکردی هنجارگرا به تربیت انسان ها پرداخته است و بر ضرورت اصلاح و تجدید نظر در رفتارها تأکید ورزیده است. در این راستا، برخی سازه ها از جایگاه بنیادینی برخوردارند. از آنجا که امروزه موضوعات با محوریّت خانواده به عنوان نهادی اثربخش در ارتقاء و بالندگی جامعه، کانون توجّه قرار گرفته است، واکاوی نظریّة کارآمد قرآن در این حوزه ضروری به نظر می رسد. پرسش اصلی این پژوهش آن است کهمطابق آموزه های قرآنی، افراد در کدام یک از رفتارهای خانوادگی به خویشتنداری فراخوانده شده اند؟ در این طرح، با گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای، به روش توصیفی و تحلیل محتوا، آیات مربوط به خانواده با محوریّت موضوع «خویشتنداری» رصد شده است. این نوشتار ضمن ارائه مفهوم خویشتنداری در روانشناسی و مفاهیم قرآنی، به تبیین جایگاه خویشتنداری در قالب رفتارهای خانوادگی می پردازد و در نهایت، به ثمرات اتّخاذ رویة خویشتندارانه در مناسبات خانوادگی اشاره می نماید. از رهگذر بررسی گزاره های قرآنی چنین به نظر می آید که «خویشتنداری» در طیف رفتارهای دینی، حقوقی و حریم خصوصی از جایگاه بنیادینی برخوردار می باشد. لذا می توان اذعان داشت که به موجب اتّخاذ رویة خویشتندارانه، حُسن معاشرت و تحکیم خانواده محقّق خواهد شد.

نویسنده مقاله حاضر، حجاب دینی را در فطرت و سرشت پاک آدمی و نهفته در درون جستجو کرده است و ریشه حجاب را حیاء و عفت دانسته است و از این سو هم عظمت و تقدس حجاب مشخص گردیده و هم لزوم آن و در واقع بی حجابی نه تنها به شخصیت دینی آسیب می زند حتی انسانیت را هم زیر سوال می برد.

براساس جهان بینی ادیان الاهی، انسان خلیفه خداوند و مرکز و محور جهان هستی است. وی عهده دار رسالت کسب معرفت، تهذیب نفس و اصلاح جامعه است. و حیات او در جهان آخرت نیز استمرار دارد. علاوه بر حفظ کرامت انسان، استعدادهای معنوی و عقلانی بشر در پرتو رهیافت های فطری و هدایت های وحیانی شکوفا میشود. حجاب و پوشش از جمله موضوعاتی است که رعایت آن موجب حفظ کرامت انسان است.برخی معتقدند پوشش و حجاب، صرفاً نتیجه تعامل فرهنگی بین فرهنگ هاست. در نتیجه ادیان الاهی در مورد چگونگی حضور زن در برابر نامحرم، قانونی خاص ندارند. از دیدگاه ایشان، آنچه امروز به صورت دستوری شرعی درآمده، مستندی شرعی ندارد. این مقاله با رویکرد نظری و اسنادی، به تحقیق درباره صحت و سقم این نظر پرداخته و مستندات دینی پوشش و حجاب را در سه دین زرتشت، یهود، مسیحیت تبیین و تشریح کرده است.

از فضایل اخلاقی مورد تاکید در اسلام «عفاف» است که در اصطلاح به نیروی درونی تعدیل کننده شهوات و غرایز انسان اطلاق می شود. توجه بسیار آیات و روایات نشان از اهمیت بی حد و حصر این مساله در اسلام دارد؛ چرا که بدون آن انسان در مسیر اعتدال قرار نگرفته و به سعادت حقیقی خود نایل نخواهد شد. گویش صحیح عفاف به فتح عین است و نباید آن را مترادف حجاب دانست؛ بلکه عفاف از ابعاد وسیعی برخوردار است که حجاب یکی از مصادیق آن می باشد و استعمال عفاف در معنای حجاب از قبیل استعمال لفظ کل در جزء آن است. همچنین عفاف صفت مشترک میان نوع انسان است لذا اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و میان مرد و زن مشترک است. ابعاد عفاف نیز جنبه های مختلف زندگی بشر را در برگرفته و انسان هم در کردار، هم در گفتار و هم افکار دعوت به رعایت عفاف و خویشتن داری شده است. اهمیت این امر موجب گردیده که قسمت عظیمی از دستورات اخلاقی اسلام بدان اختصاص داشته باشد.

پوشش زن از احکام مشترک میان همه ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است که هر کدام جداگانه اهمیت و جایگاه آن را مورد تاکید قرار داده اند؛ تنها تفاوت در حدود حجاب و گاه فلسفه آن می باشد. در آیین یهود، بر استفاده از پوشش سراسری برای اندام و پوشش سر تاکید شده است؛ البته در مورد دختران مجرد، موی سر به شرط سادگی می تواند مشخص باشد. به عبارت دیگر در یهودیت، رعایت حجاب متلازم با تاهل است؛ حال آن که در آیین مسیحیت، تجرد مقدس شمرده می شود، لذا رعایت پوشش کامل و پرهیز از آرایش و جلوه گری برای از بین بردن زمینه تحریک در جامعه، به صورت شدیدتری دنبال شده است؛ چرا که رهبانیت و ترک لذایذ دنیوی از اصول این دین بوده و فلسفه پوشش هم به همین امر برمی گردد. در اسلام رعایت حجاب به منظور حفظ پاکی و قداست زن و اجتماع مورد توجه خاص قرار گرفته و حدود آن با توجه به آیات و روایات، پوشاندن همه بدن به جز وجه و کفین معرفی شده است.

«حجاب» از مفاهیمی است که کثرت استعمال آن در مباحث مختلف، تبیین معنای دقیق آن را ایجاب می کند. این واژه در اصطلاح عرفان به معنای فاصله میان خالق و مخلوق است که سالک باید در رفع و ازاله آن به جد بکوشد تا به مقام لقاء اله نایل گردد. در علم فقه مراد از حجاب، پوشش خاص زنان است که همه بدن را به جز صورت و کف دو دست تا مچ شامل می شود. این واژه در آیات و روایات نیز به کار رفته، اما معنای لغوی آن (مانع و حایل) مراد بوده است. لذا استفاده از این لفظ در معنای پوشش زنان نسبتا جدید است. حجاب فقهی را نمی توان دقیقا مترادف واژه پوشش دانست؛ زیرا هر پوششی، حجاب نیست. همچنین عفاف به عنوان یک باید اخلاقی با حجاب به عنوان حکمی شرعی تفاوت هایی دارد. تبرج نیز در معنای آشکار نمودن زینت به قصد تحریک شهوت مردان، متضاد عفاف و از رذایل اخلاقی مورد نهی اسلام می باشد.

چکیده فارسی:با چینش آیات مربوط به «عفاف» و «حجاب» بر اساس روایات معتبر ترتیب نزول سور، روش قرآن در نهادینه سازی حجاب و عفاف در جامعه عصر نزول کشف می شود. قرآن کریم در اولین مراحل تعلیم خود در سوره های مکی به ایجاد نوعی بینش و معرفت بنیادی درباره این دو مفهوم و سپس به فرهنگ سازی به صورت گسترده و مستمر در نهادینه سازی حجاب و عفاف پرداخته است. پس از آن در سال های نزول قرآن در مدینه و هنگامی که افکار عمومی برای پذیرش قوانین آماده شد با روش قانون گذاری به تشریع قوانینی درباره چگونگی التزام مسلمانان به احکام مربوط به حجاب و عفاف پرداخت.با تحلیل روش های به کار رفته در قرآن کریم در این باره می توان به برخی از راهبردهایی که هر یک از نهادهای آموزشی، فرهنگی و قانون گذار جامعه با استمداد از آنها می توانند این دو رفتار را در جامعه نهادینه سازند پی برد.