جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«استنتاج بر پایۀ بهترین تبیین» یکی از روش‌های استدلال در علم است. بر اساس این روش، دانشمند در صدد است با توجه به داده‌‌هایی که از یک حادثه در اختیار دارد و مجموعه فرضیات محتمل، «بهترین تبیین» را انتخاب کند. سوئین‌برن ـ فیلسوف دین معاصر ـ تلاش کرده است از این روش بر اثبات وجود خداوند استدلال کند. وی در مواجهه با رخدادهای مختلفی همچون «وجود عالم»، «نظم عالم»، «معجزات انبیا»، «تجارب دینی» و مانند آن، بهترین تبیین را برای این امور، «وجود خداوند» می‌‌داند و تلاش می‌‌کند این مطلب را به اثبات برساند. از آن‌جا که این روش از دیدگاه این فیلسوف یکی از مهم‌ترین روش‌های تبیین معقول بودن اعتقاد و باور به گزارۀ وجود خداوند است، در این پژوهش در صدد آن هستیم تا در ابتدا به روش توصیفی ـ تحلیلی استدلال مزبور را تقریر کنیم و پس از آن بر اساس مبانی فلسفه اسلامی، ارزیابی مناسبی را از این روش استدلالی ارائه دهیم.

در این کتاب از برهان‌های فلسفی‌ای که در طول تاریخ فلسفه و کلام غرب برای اثبات وجود خدا اقامه شده، بحث می‌شود. این کتاب شامل نُه فصل می‌باشد.

"این اثر می کوشد براهین اثبات وجود خدا را به روشی نسبتا جدید مورد بررسی قرار دهد. این روش تحت تأثير هندسه اقلیدسی مزایایی دارد که به دقت برهان های فلسفی کمک می نماید. از مزایای این روش می توان به این موارد اشاره نمود: 1.. همه مقدماتی که استنتاج های درون برهان بر آنها استوارند مشخص می شوند. ۲. همه اصطلاحاتی که در یک برهان مورد استفاده قرار می گیرند، در صورتی که قبلا تعریف نشده باشند، پیش از برهان تعریف می شود. ٣. همه استنتاج‌هایی که باید ترتیب داده شود تا از مقامات و تعاریف مذکور به نتیجه مطلوب نائل شود به صراحت ذکر می شود. 4- استنتاج ها تا جایی که مقدور است بسیط‌ترین استنتاج های ممکن است. 5- همانند روش قیاسی، هر گزاره‌ای غیر از اصول، با استنتاج‌های منطقی، از اصول استنتاج می شود و ... اصولی که در این اثر معرفی و بررسی شده اند تا ابتدای این براهین را ایضاح نمایند، عبارتند از: اصل امتناع تناقض، اصل علیت، اصل وجود و واقعیت و اصل وجود ممكن بالذات. نویسنده این اثر ضمن بیان خصایص این روش در بررسی مسائل فلسفی می کوشد در یک مدخل و پنج فصل به بررسی براهین اثبات وجود خدا بپردازد. مدخل این اثر به بررسی دو پرسش می پردازد: ۱. آیا مبحث مربوط به اثبات وجود خدا و صفات و افعال او مبحثی فلسفی است که فیلسوف به اقتضای وظیفه فلسفی‌اش به آن می پردازد یا مبحثی غیر فلسفی است که فیلسوفان متدین به موجب ایمانشان آن را در فلسفه مطرح کرده اند؟ ۲. آیا خدایی که فیلسوفان اثبات یا رد می کنند همان خدایی است که دین مطرح می کند و ایمان به او را خواستار است؛ به عبارت دیگر آیا خدای فلسفه همان خدای دین است؟ نویسنده می کوشد برای پاسخ گفتن به این پرسش ها دلالت واژه خدا در میان فلاسفه را دریابد. نویسنده طی بحثی مفصل در مورد تلقی های فلاسفه از خدا تحت عناوینی چون واجب بالذات، شیء غيرمعلول، علت نخستین، موجود مستقل، فاعل مطلق، موجود بی‌نهایت و نیز ترسیم دیدگاه قرآنی در این باب به این نکته منتقل می شود که اولا: خدای فلسفه موجودی غیر مخلوق است و ثانيا: از دیدگاه قرآن، موجود غیرمخلوق فقط الله است و از این مقدمات این نتیجه حاصل می شود که از دیدگاه قرآنی خدای فلسفه همان الله است. "

وحدت وجود از اصلي‌ترين تعاليم تصوف و عرفان اسلامي است. از نگاه عارفان مسلمان، موجود حقيقي تنها حق تعالي است و مخلوقات، ظهورات آن موجود حقيقي‌اند. ابن‌عربي در سدة هفتم هجري تبيين‌هاي دقيقي از اين نظريه ارائه مي‌کند. شيخ احمد سرهندي با ديدگاه ابن‌عربي مخالفت كرده است. انتقادات وي، به مسئلة عينيت حق با اشيا و برداشت ناشي از آن تحت‌ عنوان «همه اوست» و نيز به معيت و سريان حق در عالم و اتصاف حق به امور مذموم و پست است. در اين مقاله پس از اشاره به احوال و آثار سرهندي و وضعيت زمانة وي، انتقاداتش دربارة نظرية وحدت وجود را بررسي كرده‌ايم. در نهايت، برآنيم که سرهندي به‌واسطة پايبندي به مباني علم کلام، به عمق معناي تمايز احاطي موجود در کلام ابن‌عربي مبني بر تمايز حق از خلق پي نبرده و نظرية خلقت را جايگزين نظرية تجلي كرده و با باور به ضرورت تفکيک ميان اعتقادات دين اسلام و مکتب ودانتة هندوييسم، قائل به وحدت شهود شده است.

شکاف میان ذهن / جسم و معنا / ماده از معضلات فلسفه غرب است که در فلسفه یونان باستان شکل گرفته و تا فلسفه دوره روشنگری ادامه یافته است. متفکران پسامدرن معتقدند این دوگانگی و تضاد به وضوح در شئون مختلف تمدن مدرن خودنمایی می کند و دوگانگی من/ دیگری از همین جا نشأت گرفته است. از این رو باید به رفع این تضاد فلسفی میان ذهن / جسم، و معنا/ ماده اندیشید. در این مقاله پاسخ دوگانگی ذهن/ جسم در مبانی وحدت وجودی فلسفه صدرایی جستجو شده‌است. روش پژوهشگر در این مقاله تعاملی و گفتگویی است. وی تلاش می‌کند تا در یک فلسفه ورزی میان فرهنگی، با مراجعه به مبانی فلسفة صدرایی، راه حلی برای رفع معضل دوگانگی ماده/ معنا در فلسفة مدرن غربی جستجو کند. راه حل ملاصدرا به این معضل از دو جنبه استنتاج شده‌است؛ از جنبة وجود شناسانه، در رفع دوگانگی جسم / ذهن با وساطت عالم خیال ممکن است؛ از جنبة معرفت‌شناسانه، رفع دوگانگی جسم / ذهن با وساطت قوة خیال امکان‌پذیر است. همچنین ملاصدرا به وساطت نفس در برقراری وحدت میان جسم و ذهن پرداخته‌است.

مولف در این کتاب بر آن است براهین اثبات خدا و ایمان به او را از دیدگاه مشرب‌های مختلف فلسفی، کلامی و عرفانی مطرح سازد .وی با الهام از سخن نورانی امام صادق (ع) "الله شیء بحقیقة الشیئیة " از راه ملازمه ذهنی و طرق دیگر، بهترین راه را برای ایمان به خدا، عرفان شهودی و افاضی می‌داند" . مباحث مقدماتی"، "در اثبات واجب تعالی"، "اثبات واجب از طریق برهان ان "و "اثبات از طریق برهان صدیقین "عناوین فصل‌های کتاب به شمار می‌روند .

مكتب تفكيك يكي از جريانات منتقد عرفان و تصوف در دوران معاصر است. غالب انتقادات اين مكتب بر تصوف، ناظر به وحدت وجود است. اين نوشتار نقدهاي تفكيكيان بر وحدت وجود در دو محور دلايل شهودي و نقلي را بررسي كرده، نتيجه گرفته است كه نقد عالم تفكيكي بر وحدت وجود عارف، ناشي از عدم توجه كامل به سخن عارف می باشد.

یکی از مسائل الهیات فلسفی تبیین رابطه وجود خدا و مخلوقات است. نسبت سنخ وجودی خدا و ممکنات از جمله فروع این مسئله است. نظرات مختلفی مانند «وحدت شخصی وجود»، «وحدت تشکیکی وجود»، و «تباین وجودها» در این رابطه مطرح شده است. در میان دانشمندان اسلامی قاضی سعید قمی به تباین بین وجود خدا و ممکنات قائل بوده ­است. این نظریه از حیث روش­شناختی دارای مشکلاتی است که از جمله آن عدم هم­خوانی با برخی مبانی فلسفی وی مانند قاعدۀ «فاقد شیء نبودن معطی شیء»، قاعده «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» و «قرب و بعد نسبت به خدا» می­باشد. این مبانی بیشتر با نظریۀ هم­سنخی تطابق دارد، مگر اینکه قائل به تخصیص آن‌ها شویم. الهیات تنزیهی و عدم امکان شناخت خداوند نیز از لوازم و آثار نظریۀ تباین است. قاضی سعید به الهیات تنزیهی در مقام ذات خداوند قائل بوده، ولی در مقام واحدیت صفات را ثابت می­داند. او راه عقل را برای شناخت خدا بسته می‌داند، ولی معرفت شهودی با فنای فی الله را مسیر امکان شناخت خدا می­داند.