جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اين نوشتار، كتاب دفاعٌ عنِ الكافى، تأليف ثامر هاشم حبيب العميدى، از انتشارات مركز الغدير للدراسات الإسلامية قم (۱۴۱۵ ق) به صورت اجمالى معرفى گرديده است. نگارنده كتاب سعى كرده است تا تهاجم هاى گسترده به كتاب شريف الكافى در طول تاريخ را پاسخ گويد و شبهات و اشكالات وارده بر آن را نيز مطرح و رد نمايد. العميدى، ضمن بيان جايگاه ويژه كتاب الكافى به برجستگى هاى مهم اين كتاب و نگارنده آن يعنى شيخى كلينى رحمه الله پرداخته و به بررسى اصطلاحات و مفاهيم عقلى مهم اين كتاب، در باب امامت و خلافت مى پردازد. وى همچنين ادّعاهاى علماى اهل سنّت در مورد تناقض و ضعف سند روايات مربوط به مهدويت در كتاب الكافى را مطرح و پاسخ مى گويد. در فرازهايى ديگر از كتاب، العميدى، به مباحث مربوط به بداء، تقيه، قضا و قدر، تحريف قرآن و تهمت هاى وارده از اهل سنّت را در اين زمينه ها مطرح مى كند و دلايل جاهلانه آنان را پاسخ مى گويد. وى براى پاسخ به اين ادّعاها از منابع مهم شيعى و اهل سنّت، بهره گرفته است. كتاب ارزشمند الكافى، تأليف أبو جعفر محمّد بن يعقوب بن اسحاق الكلينى الرازى (م ۳۲۰ق )از مهم ترين منابع شيعه و متقن ترين آنها بعد از قرآن، از وجهه و اعتبار خاصى در ميان علما و دانشمندان و همچنين عامه شيعيان، برخوردار است. اين اعتبار و ارزش، مديون دقّت و تتبّع شيخ كلينى، در ميان منابع دست اوّل شيعه و گزينش آنها به بهترين شيوه، و گردآورى و تنظيم و سازماندهى آنها در اين مجموعه گران قدر است. از آن جا كه هر آنچه پر اهميت باشد و از محوريت بيشترى برخوردار باشد، بالطبع، از طعن و هجمه بيشترى نيز بهره مند خواهد شد و اين هجمه ها، آن گاه فزونى خواهند يافت كه كتاب، محور و معرّف مذهب و عقايد مذهبى فرقه اى دينى باشد، لذا از هر وسيله اى، در آسيب زدن و بى اهميت ساختن آن، كوتاهى نخواهد شد. كتاب ارزشمند الكافى نيز از اين گروه از كتب است. اين كتاب، بسيار مورد تهاجم و حمله قرارگرفته است و نويسنده دانشور و گران قدرى چون ثامر هاشم حبيب العميدى، در دفاع از الكافى و پاسخگويى به شبهات و اشكالات وارد بر آن، دست به قلم برده و قسمتى از عمر خود را صرف تحقيق و تفحص در اين زمينه كرده است. ايشان قبل از دفاع عن الكافى، با بررسى در الكافى، كتاب الشيخ الكلينى البغدادى و كتابه الكافى ـ الفروع را تأليف كرده اند كه البته اين تأليف، محصول پايان نامه ايشان در دوره كارشناسى ارشد بوده است. ۱ ايشان با برخوردارى از اين پشتوانه علمى و پژوهشى در الكافى، دست به نگارش كتاب دفاع عن الكافى زده است. ما نيز در اين نوشتار، بر آنيم تا معناى توصيفى اى از اين كتاب، ارائه دهيم. كتاب دفاع عن الكافى در دو جلد نگارش يافته است كه جلد اوّل آن، ۷۶۸ صفحه و جلد دوم آن، ۷۸۹ صفحه است. جلد اوّل، شامل آشنايى مختصرى با الكافى و نويسنده اش و بحثى مقدماتى درباره امامت و خلافت است كه اين مبحث، حدود يكصدوهفتاد صفحه از كتاب را به خود اختصاص داده است. پس از آن، باب هاى كتاب شروع مى شود كه شامل دو باب است: باب اوّل آن، در چهار فصل و باب دوم، در سه فصل ـ كه شرح و توضيح فصول و ابواب، در ادامه خواهد آمد ـ. در ابتداى كتاب، العميدى، به بيان جايگاه كتاب الكافى در ميان شيعيان دوازده امامى مى پردازد و امتيازات ويژه الكافى را بر مى شمرد كه از آن جمله اند: برجستگى و شاخص بودن مؤلّف آن كه ضمن اين ويژگى، دوران غيبت صغرا و نوّاب اربعه را درك كرده است و اين، خود بيانگر فاصله زمانى كم با مصادر اوّليه روايات است. ويژگى ديگر، آن كه كتاب الكافى، اوّلين كتابى است كه در آن، روايات به اين گستردگى در كنار هم گرد آمده اند. اهتمام مؤلّف، به ذكر اسناد احاديث، از ديگر عوامل اهميت و اعتبار اين كتاب است. نويسنده، ويژگى بارز ديگر را استفاده فراوان از شواهد قرآنى، خصوصا در بخش اصول آن مى داند. در اين فصل، ستايش هاى بزرگان از الكافى و مؤلّف آن نيز ذكر شده است. نويسنده در ادامه مى گويد: بيان اين ويژگى ها نه به معناى صحّت همه احاديث در الكافى است و البته از انصاف هم به دور است كه به خاطر برخى از احاديث ضعيف در الكافى، آن را وسيله اى براى هجمه و طعن در كل كتاب، در دست گرفت. در ادامه، شرح حال مختصرى از زندگى ثقة الاسلام كلينى و اساتيد او ارائه مى دهد و سپس وارد مباحث مقدماتى، درباره امامت و خلافت مى شود. ابتدا به بررسى اصطلاحات امام، خلافت و خليفه مى پردازد و وجوب تعيين امام را مى آورد. در ادامه، ادلّه تعيين امام و صفات امام و وجوب شرط عصمت و تعريف عصمت را مطرح مى كند. در اين قسمت، دلايل عقلى بر عصمت امام را موضوع قرار مى دهد و سه «دليل عقلى» براى عصمت امام و چند آيه نيز به عنوان «دليل نقلى» ذكر مى كند كه از آن جمله است: آيه ۲۴ سوره يوسف، آيه ۱۲۴ سوره بقره، و آيه تطهير كه درباره اين آيه، اندكى بحث و بررسى كرده اند و ادّعايى كه شأن نزول آيه مذكور را در حقّ زنان پيامبر مى داند، پاسخ مى دهد. پس از آن، ادلّه نص و تعيين را شرح مى دهد كه ادلّه نقلى آن را به دو قسمت قرآن و سنّت تقسيم مى كند و براى هر كدام، شواهدى را ذكر مى كند. در ادامه، احاديث شريف «ثقلين»، «منزلت» و «دار» را به همراه دلالت هاى آنها بيان مى كند. بعد از آن، باب اوّل و فصل اوّل كتاب، با تحليلى بر انديشه مهدويت آغاز مى شود و اوّلين موضوع پس از تحليل مقدماتى، مستشرقان و مهدويت است. نويسنده در اين بخش، نظريات مستشرقانى چون: گلدزيهر و فلوتن را مطرح مى كند كه معتقد بوده اند پيدايش انديشه مهدويت، نتيجه ظلم عباسيان بر شيعيان است. در ادامه، نظر آن دسته از اهل سنّت را كه مهدويت را افسانه مى پندارند و مى گويند: «اسباب و پيدايش اين انديشه در سه گزينه زير خلاصه مى شود: يك. جهل و عقب ماندگى شديد مسلمانان؛ دو. تقليد كردن از يهود و نصارى؛ سه. فشارهاى سياسى و فقدان عدالت اجتماعى»، مطرح مى كند و به همه اين شبهه ها و ايرادات، پاسخ مى دهد. در فصل دوم، احتجاجات اهل سنّت در ردّ احاديث مهدويت را مطرح مى كند. آن احتجاجات، از اين قبيل است: ۱. تضعيف احاديث مهدويت توسط ابن خلدون؛ ۲. ناقد احاديث مهدويت بودن صحيحين؛ ۳. اختلاف و تعارض احاديث مهدويت. نويسنده به همه اين احتجاجات، پاسخ هايى بر اساس كتب روايى شيعه و اهل سنّت، عرضه مى دارد. دليل و خرده ديگر مستشرقان و اهل سنّت درباره مهدويت، عدم معقوليت احاديث مهدى عليه السلام است كه ثامر هاشم، اين شبهه را با طرح مسائلى چون تفاوت بين محال عقلى و محال عادى و ارائه نمونه هاى تاريخى دال بر امكان اين حقيقت، پاسخ مى دهد. در فصل سوم، مؤلّف، نام تعدادى از علما و دانشمندان اهل سنّت را كه قائل به تواتر احاديث مهدويت هستند، با ذكر منبع، آورده است. تا اين جاى كتاب، به كلّيت و اصل مهدويت وخدشه و ردّ آن از سوى عامه و مستشرقان پرداخته بود؛ ولى در آخرين فصل از اين باب، موضع گيرى هايى كه با محوريت مهدويت در الكافى است، مطرح مى شود و در صدد پاسخگويى و رفع ابهام بر مى آيد. از جمله ادعاهايى كه بر كتاب الكافى شده است آن كه: ضعف احاديث مهدويت، به كتاب هاى جَفر و الكافى مرتبط است. نويسنده با سيزده پاسخ قاطع، اين ادّعا را از بنيان رد مى كند و بطلان آنها را به خوبى اثبات مى كند. در ادامه، ادعاهايى چون: «تناقض در احاديث مهدويت در الكافى»، و بى اعتبار خواندن احاديثى چون «أنّ الأرض لا تخلو من حجّة» و«من مات ولم يعرف إمام زمانه...» و «حكم المهدى كحكم داوود» را ذكر مى كند و با استفاده از منابع شيعه و اهل سنّت و گزارش هاى تاريخى، به همه اين ادّعاها پاسخ هايى محكم مى دهد. نويسنده، با استفاده از چند روايت در برابر بهتانى كه به روايات مهدويت وارد مى كنند و مى گويند: «احاديثى كه در شأن امام مهدى عليه السلام در الكافى آمده، دين رسول خدا را از بين برده است و به دين يهود باز مى گردد». اين گونه پاسخ مى دهد: قائلان به اين عقيده، جاهل هستند؛ چرا كه نسخ، حكمى است كه بعد از منسوخ مى آيد، نه همراه آن واگر دو دليل با هم باشند، نسخى صورت نگرفته است. اسلام، چون بعد از يهود آمده است، پس اسلام، ناسخ آن است، نه يهوديت ناسخ اسلام آن. نويسنده، پاسخ منكران ولادت امام عليه السلام را با تقسيم بندى دلايل، به ادلّه قبل از ولادت امام و ادلّه بعد از ولادت امام و نقل هاى تاريخى اى كه شواهد خوبى براى ولادت امام هستند، با بحثى تقريبا جامع و مفصّل ادامه مى دهد وحتى از اعترافات اهل سنّت نيز يارى مى جويد. مبحث سرداب و انكار طول عمر امام مهدى (عج) و تمسخر كردن علامات ظهور و تفسير آيه ۳۳ سوره رعد، بخش پايانى باب اوّل در جلد اول كتاب دفاع عن الكافى است. باب دوم كتاب، اصل «تقيّه» است؛ اصلى كه شيعه را از نابودى و اضمحلال، نجات داده و به خاطر اهمّيت و اعتبار آن در حفظ و بقاى شيعه، در دوران هاى سخت و فشار و خفقان هاى شديد، مورد تهاجم قرار گرفته است، تا آن جا كه حتّى آن را مساوى «نفاق» مى دانند. به همين دليل، نويسنده كتاب، در ابتداى فصل اوّل در باب دوم، بحثى مفصّل درباره ارتباط تقيّه و نفاق دارند و تفاوت مهم نفاق و تقيّه را بدين صورت، مطرح مى كند: «نفاق، حالتى است با رضايت و اظهار ايمان در زبان و پنهان داشتن كفر و نفاق، كه اين حالت، بسيار نفرت انگيز است؛ ولى تقيّه، پايدارى بر حق و ايمان است، در حالى كه خلاف آن اظهار مى شود و اين اظهار، به خاطر پاسدارى از دين و جان و آبرو و مال است». موضوع فصل دوم، ائمّه و تقيّه است كه در آن، شبهات اين مسئله را يك به يك، با پاسخ هاى مستدل و منطقى، رد مى كند، مانند اين شبهه كه: «با توجّه به اين كه مذهب شيعه و ائمّه، تقيّه را جايز و بلكه واجب مى دانسته اند، پس حقيقت احكام و فتواى آنها دقيق و مشخص نيست؛ چرا كه ممكن است يك فتوا از سر تقيّه، صادر شده باشد و حقيقت آن فتوا، آن گونه كه گفته نباشد». شبهه ديگر آن كه: «شيعه و ائمّه آنها، تقيّه را مطرح كرده اند كه با آن، اختلافات و تناقضات ميان احاديث خود را توجيه كنند». در جواب اين اتّهام، ضمن دادن پاسخ هاى قرآنى و عقلى، به تحليل اختلافات در اقوال اهل بيت عليهم السلام پرداخته، اقسام اختلاف در كلام را ـ كه اختلاف تنوّعى و تضادى است ـ ذيل همين موضوع مطرح مى كند و اين اختلاف ها را در احاديث الكافى، به طور كامل نفى مى كند. در فصل سوم و آخرين فصل از آخرين باب جلد اوّل، به شرح و توضيح تعدادى از احاديث تقيّه مى پردازد كه از لابه لاى آنها حقّانيت و استوارى احاديث تقيّه، به اثبات مى رسد. در قسمت پايانى اين فصل، به بررسى احاديث «كتمان» مى پردازد كه اين فصل نيز به نوبه خود، از اهمّيت علمى بالايى برخوردار است.

كتاب روایات الیمانی از نجم الدین طبسی، 24 روايت كه درباره «يماني» وارد شده مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. شالوده اصلی مباحث مطرح شده در این کتاب بررسی صحت و سقم روایات مربوط به یمانی می باشد. بر پایه یافته های این تحقیق، غایت روایاتی که در این زمینه در دست بوده که تعداد آن ها به 24 عدد یعنی به حد استفاضه می رسد، این است که قیام یمانی امری مسلّم و حرکتی شایسته و در جهت یاری رسانی به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ ولی سایر ویژگی ها و مسایلی که برای او گفته شده از جمله نام های مختلف، اهل یمن بودن، از بنی هاشم بودن، محل قیام، زمان قیام، چگونگی شهادت و لزوم تبعیت دیگران از او، اموری قطعی نیستند.

وظیفة الانام فی زمن غیبة الامام علیه‌السّلام به زبان عربی اثر میرزا محمدتقی موسوی اصفهانی (۱۲۶۲- ۱۳۰۸ ق) می‌باشد.اثر به بیان پنجاه و چهار وظیفه برای شیعیان و محبین امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در دوران غیبت که باید بر آن‌ها مواظبت و عمل نمایند، پرداخته است.می‌توان گفت اثر، دستور العمل شیعیان در دوران غیبت می‌باشد. اثر در مرکز بررسی‌های تخصصی امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف نجف اشرف چاپ و منتشر شده است و هدف آن‌ها از این گونه اقدامات تعلیم فرهنگ مهدویت و قوت و شوکت مکتب تشیع و حفظ و حراست پیروان آن ذکر شده است. مولف اتمام نگارش خود را در پایان اثر،ربیع الثانی ۱۳۳۲ ق تبت نموده است. شناخت و معرفت امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، بنا بر دلائل عقلیه و نقلیه ضروری و واجب است و بدون آن هیچ عبادت و اطاعتی پذیرفته نیست و همچنین بر هر فرد با ایمان واجب است، وظایفی که ائمه هدی علیه‌السّلام خصوصا امام زمان علیه‌السّلام مقرر و تبیین نموده‌اند، انجام دهند و یکی از آن وظایف، سعی و کوشش در خدمت به آن بزرگواران، اطاعت و حمایت از امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به هر عنوان و با استفاده از هر وسیله مشروع می‌باشد. مولف در دو جزء با بهره گیری از منابع روایی و ادعیه به گوشه‌ای از وظایف مومنین در دوران غیبت که باید به آن اهتمام ورزند، سعی نموده تا به قسمتی از خدمت به آن حضرت اقدام و دست زده باشد. مولف علاوه بر ذکر این وظایف، در لابه لای این مباحث به نقل بعضی از زیارات و ادعیه، صفات، خصوصیات و نشانه‌های زمان ظهور آن حضرت و همچنین به ذکر بعضی از فوائد در خصوص دعا نمودن به آن حضرت، طی فصولی اشاره می‌کند. مولف در ابتدای جزء اول به بازشماری وظایف بیست و پنج گانه مومنین می‌پردازد. برخی از وظایف مهم این جزء عبارتند از: انتظار فرج ، تسلیم امر خدا بودن و ترک تعجیل در ظهور ایشان، انجام مستحبات به نیت امام علیه‌السّلام ،شناخت صفات امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و اراده بر یاری ایشان در هر حال، ناله و گریه نمودن بر فراق ایشان، اظهار و شوق به دیدن روی نورانی آن حضرت، قربانی دادن به نیت سلامتی آن حضرت، ذکر فضایل امام علیه‌السّلام و دعا برای تعجیل در ظهور و درخواست پیروزی و یاری رساندن به ایشان. دعاهای نقل شده، از ائمه علیه‌السّلام در خصوص آن حضرت بسیار است و مولف در فصل دوم، پنج دعا و در ادامه، زیارت آل یاسین را که در کتاب احتجاج مروی است که حضرت صاحب الزمان در توقیع شریف به سوی محمد بن عبدالله جعفر حمیری امر فرموده بود که هر گاه بخواهند مرا زیارت کنند و به سوی من توجه نمایند، پس اینچنین زیارت کنید و سپس دعای صغیر و نماز صاحب الامر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را می‌آورد. فصل بعدی در بیان بعضی از خواص و فوائد دعا نمودن به آن حضرت و طلب حضورش را از خداوند نمودن، می‌باشد که مولف چهارده فایده با استفاده از آیات و اخبار برای آن ذکر می‌کند؛ از جمله باعث طولانی شدن عمر، نوعی ادای حق آن حضرت، باعث دفع بلاها از شخص دعا کننده، دعا به آن حضرت اظهار محبت و دوستی به ایشان است و این اظهار محبت به ذریه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ادای مزد رسالت می‌باشد و باعث رسیدن شفاعت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌شود، در ادامه این فصل، مولف با نقل چهارده حدیث از معصومین علیه‌السّلام در رابطه با غیبت آن حضرت می‌پردازد. فصل سوم، مولف با ذکر اخباری به این نکته متذکر می‌شوند که هر فرد باید بداند از برای ظهور حضرت صاحب الامر وقت معینی در اخبار بیان نشده است و در کمال الدین از حضرت امام صادق علیه‌السّلام روایت شده که فرمودند: کسانی که وقت برای ظهور آن حضرت معین می‌کند، دروغ می‌گویند. و در ادامه، عریضه‌ای که برای امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ارسال شده و در کتاب بحارالانوار آمده، از سوی مولف در اثر گنجانده شده است. جزء دوم با ذکر وظایف منتظران (۲۹ مورد دیگر) شروع می‌شود. برخی از وظایف مهم شمرده شده، در این جزء عبارتند از: علماء باید علم خود را ظاهر و به کسانی که جاهل یا نادان هستند، طریق جواب مخالفین را بیاموزند تا گمراه نشوند و اگر دچار حیرت و سرگردانی شده‌اند از آن نجات یابند، اظهار محبتی و دوستی به آن حضرت و دعا به یاران ایشان، نفرین بر دشمنان آن حضرت، درود و صلوات فرستادن بر انصار و یاران ایشان، به نیابت از آن حضرت حج به جا آوردن و طواف نمودن، تجدید بیعت و عهد نمودن با آن حضرت در هر وقت ممکن، و اگر شخصی وقت معینی برای ظهور آن حضرت ذکر نمود او را تکذیب و دروغ گو پندارند. از جمله مطالب مهم و لازم در دوران غیبت کبری بنا بر ادله عقلی و نقلی، دانستن صفات و خصوصیات، علائم و نشانه‌های وقت ظهور می‌باشد و مولف در فصل چهارم به ذکر بیست مورد از این موارد می‌پردازند. و در فصل پایانی اثر، مولف به نقل دعای عهد از کتاب زاد المعاد پرداخته است.

«الأمام المهدى عند اهل السنة» اثر مهدى فقيه ايمانى، به بررسى مجموعه‌ اى از كتب اهل سنت است كه در آنها به موضوع مهدويت اشاره شده است می پردازد. كتاب، با دو مقدمه از مؤلف آغاز شده و مطالب در دو جلد، در بردارنده شصت و هفت گفتار كوتاه، درباره حيات امام مهدى (عج)، اثبات مهدويت، ردّ مخالفين، روايات مربوط به مهدى (ع)، وجود واقعى امام و ظهور وى است كه از نگاشته‌ هاى علماى اهل سنت برگزيده شده است. جلد دوم كتاب سنن ابن ماجه را بررسى و به باب خروج المهدى اين كتاب اشاره كرده است. محمد بن يزيد بن ماجه ربعى قزوينى، يكى از أئمه حديث و عالم به آن بوده كه در طلب يافتن احاديث و شنيدن آنها، از زادگاه خويش قزوين، به بغداد، بصره، كوفه، مكه، شام و مصر مهاجرت كرده است. جلد دوم، با جزء دوم لوائح الانوار الاهية شمس‌ الدين محمد بن سالم سارينى آغاز شده است. وى كه فقيهى حنبلى است، از اهالى نابلس فلسطين بوده كه براى كسب علم به دمشق مهاجرت نمود و الدرر الموضوعات، غذاء الالباب، شرح منظومة الادب، تحجير الوفاء فى سيرة المصطفى، البحور الزاخرة فى علوم الآخرة و شرح ثلاثيات مسند احمد، از جمله تأليفات وى مى‌ باشد.

«حِلْیَةُ الأبْرار فی أحْوالِ مُحمّد (ص) و آلِه الأطْهار (ع)» تألیف عالم شیعی، سید هاشم بحرانی (م‏۱۱۰۷)، مجموعه‏‌ ای پنج جلدی است که به شرح حال و زندگانی رسول خدا (ص) و ائمه معصومین (ع) می‌‏ پردازد و آن را تدوین کرده است. بحرانی در این کتاب در ۱۳ منهج در ذیل ابواب مختلف به مناقب و فضائل اهل بیت می‌ پردازد. مؤلف در هر منهج، باب‏ های متعددی را به یک امام اختصاص داده و در قالب روایت، از ولادت تا شهادت امام را گزارش می‌ ‏کند. وی سلسله اسناد روایات را همان گونه که در مصادر اصلی وجود داشته، آورده و آنها را حذف نکرده است. جلد پنجم شامل منهج یازدهم تا سیزدهم به شرح حال امام هادی (ع) تا امام عصر (ع) در ۷۸ باب می‌‏ پردازد.

«اعلام الهدایة» عنوان چهارده جلد کتاب به زبان عربی درباره زندگی چهارده معصوم است که جمعی از محققان در معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام جمع‌ آوری و تهیه نموده‌ اند. «اعلام الهدایة» به این هدف تألیف شده است تا نقشی که ائمه (ع) با توجه به اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هر عصر ایفا كرده‌ اند به تصویر كشیده شود. مولف و همکاران در نگارش تاریخ اهل بیت تحت تأثیر آراء شهید صدر بوده اند و بر اساس نگاه شهید صدر به وجود مقاطعی در تاریخ زندگی اهل بیت (ع) توجه شده است. در هر جلد، ابتدا خلاصه‌ ای چند صفحه‌ ای از تاریخ زندگی هر معصوم و مهم‌ ترین فراز و فرودهای تاریخی زندگی ایشان ارائه می‌ شود. پس از آن، مخاطب در سه سطح مختلف که از اجمال به ‌تفصیل می‌ رود، فهم عمیق‌ تری از زندگی و سیره‌ آن امام و شرایط تاریخی آن مقطع پیدا می‌ کند. جلد چهاردهم مجموعه اعلام الهدایة کتاب «خاتم اوصیا، بقیة اللّه‏، حضرت امام مهدی (عج)» است و پنج فصل دارد. فصل اول درباره بشارت کتاب های مقدس آسمانی به ظهور منجی و غیبت ایشان در قرآن و روایات فریقین است. فصل دوم به رشد و پرورش امام مهدی (عج) و مراحل زندگی ایشان تا شهادت امام حسن عسکری (ع) اشاره دارد. فصل سوم به مباحث؛ غیبت صغری، علل غیبت صغری و اقدامات امام مهدی (عج) در عصر غیبت صغری می پردازد. فصل چهارم درباره غیبت کبری و علل آن، اقدامات امام مهدی (عج) و وظایف شیعیان در زمان غیبت کبری است. فصل پنجم در مورد علائم ظهور امام مهدی (عج)، سیره ایشان در عصر ظهور و روایاتی از امام مهدی (عج) می باشد.

«مِکیال المَکارِم فی فَوائد الدُّعاء لِلقائِم عليه السلام» معروف به «مکیال المکارم»، نوشته سید محمدتقی موسوی اصفهانی درباره امام زمان (عج) است. با اینکه نام کتاب درباره فوائد دعا برای امام زمان (عج) است اما بخش عمده آن به این موضوع اختصاص دارد و نویسنده به بحث‌ های دیگر درباره حضرت مهدی نیز پرداخته است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده است. مؤلف این کتاب را با هدف شکر نعمت وجود حضرت مهدی (عج) نوشته است. او در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از تألیف آن دستور امام زمان (عج) برای نگارش آن بیان می‌ کند. کتاب «مکیال المکارم» بر محور بیش از ۱۰۰۰ حدیث و دارای هشت بخش است. جلد اول اين كتاب، بخش يك تا پنجم را به خود اختصاص داده كه بشرح ذيل مي باشد: بخش اول: وجوب شناخت امام زمان (عج) از دیدگاه عقل و نقل. بخش دوم: درباره اثبات وجود حضرت مهدی (عج) به وسیله آیات و روایات. بخش سوم: بیان حقوق و توجهات آن حضرت نسبت به شیعیان. بخش چهارم: توضیح درجات و ویژگی‌ های آن حضرت به استناد آیات و روایات. بخش پنجم: بیان آثار دعا برای حضرت مهدی (عج). بنا به گفته سید محمد موسوی اصفهانی، فرزند مولف، پدرش قصد داشته است که خاتمه‌ ای بر این کتاب بیفزاید، که مرگ مهلت این کار را به او نداد.