جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر از اتخاذ رویکرد مبتنی بر«شأن انسانی» در سیاست‌گذاری در جهت مبارزه با فقر کودکان در کشورهای اسلامی مانند جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کند. چنین رویکردی، مفاهیم و ارزش‌های اسلامی درباره عدالت اجتماعی را با نقاط قوتِ رویکرد حقوق بشری از جمله تحلیل داده‌ها و تدوین سیاست‌ها با محوریت کودک و توجه به عوامل تعیین کننده در رابطه با فقر کودکان تلفیق می کند. انجام پژوهش بیشتر درباره رویکردهای مبتنی بر شأن انسانی در رابطه با فقر کودکان در ادیان و فرهنگ‌های دیگر در ارتقا درک متقابل و ایجاد ائتلاف میان سازمان‌های مذهبی و غیرمذهبی فعال در زمینه کودکان مفید خواهد بود.

واژة قانون طبیعی به‌رغم تکراری بودنش در دوره‎های مختلف، حامل معانی و مفاهیم متفاوتی بوده است. معنای نوین قانون طبیعی در قرون هفدهم و هجدهم میلادی در بسترسازی جوامع دموکراتیک نقش بسزایی داشته و با مقوله حقوق انتخابات مرتبط است. لذا قدرت اندیشه قانون طبیعی از این روست که در تبیین ایجاد دولت‎های مدرن و ایفای نقش جدید سیاسی مردم اهمیت بسیاری داشته است. بنابراین رد پای عمیقی از آن در قانون اساسی اغلب کشورهای دموکراتیک و همچنین در بعضی از حقوق موضوعه از جمله حقوق انتخاباتی دیده می‎شود. در واقع حقوق انتخابات دموکراتیک در جوامع مدرن بر مبنای حقوق طبیعی بشر که مدرنیزه شده بود، تحقق یافت و در بسیاری از قوانین اساسی تضمین گردید. بسیاری از مقولات حقوق بشری چون آزادی، برابری، حق مشارکت سیاسی در توجیه حقوق انتخابات دموکراتیک به کار گرفته شد و به نوعی منجر به بقا و پویایی این مفاهیم در ادبیات و نظم حقوقی عصر مدرن گردید.

جماعت‌گرایان ناقد لیبرالیسم هستند و طیفی از جناح چپ غیرلیبرال (همانند السدیر مک‌اینتایر) تا جناح جماعت‌گرای لیبرال (همانند مایکل والزر) را در بر می‌گیرند. آن‌ها با تأکید بر مفاهیمی مثل «خود»، «سنت» و «خاص‌گرایی» (در مقابل جهانشمول‌گرایی) با لیبرالیسم مرزبندی می‌کنند. یکی از مهم‌ترین نقدهای ایشان در حوزه اخلاق و حقوق بشر آن است که این دو حوزه باید به وسیله فرهنگ و سنت غنی و فربه شوند. به همین دلیل است که اخلاق و حقوق بشر لیبرالی را نحیف می‌دانند. به نظر می‌رسد رویکرد دینی و به خصوص رویکرد اسلامی، در این نقدها با جماعت‌گرایان نقاط اشتراک زیادی داشته باشند.

مقاله حاضر مفاهیم مختلف فقر کودکان، تعاریف دیگر برای کودکانی که در فقر به سر می‌برند و تلاش‌های لازم برای نحوه اندازه‌گیری فقر را بررسی و ارائه می‌نماید. در این مقاله به این سؤالات پرداخته خواهد شد: کودکانی که در فقر به سر می‌برند چه کسانی هستند؟ آیا موضوع کودکانی که در فقر زندگی می‌کنند در استراتژی‌های ضد فقر گنجانده شده است؟ آیا دولت‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی و سازمان‌های بین المللی سیاست‌هایی به منظور کاهش فقر کودکان شناسایی و اتخاذ کرده‌اند؟ آیا شرایط دخترانی که در فقر به سر می‌برند نیز مورد توجه قرار گرفته است؟ به طور کلی، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که در مباحث مربوط به فقر، فقدان توجه به کودکان به چشم می‌خورد. آشکار نبودن فقر کودکان تاثیرات منفی برای استراتژی‌های ضد فقر که بندرت در طرح و اجرای خود برای کودکان نقش محوری در نظر می‌گیرند درپی دارد. در مقاله حاضر، بررسی می‌شود که فقدان مفهوم سازی و گفت‌و‌گو در ارتباط با موضوعات خاص مربوط به فقر کودکان عواقب بسیاری برای سیاست‌گذاری به همراه دارد.

امروزه بی‌اخلاقی‌ها و رواج ظلم و فساد از یک طرف و نارضایتی مردمان جهان مبنی بر عدم دستیابی به حقوق طبیعیشان از طرف دیگر، نشانگر وجود مشکلات خاصی در مبانی حقوق بشر و رو به ضعف رفتنِ ارزش‌های اخلاقی است. این مقاله در پی آن است تا روند رو به ضعف ارزش‌های اخلاقی و حقوق‌بشر در مقام عمل را در فرآیند جهانی شدن و خصوصاً تجارت جهانی که امروزه بر تمام فرهنگ‌ها تأثیرات خاص خود را گذاشته است، نشان دهد. بدین منظور در بخش اوّل ضمن بررسی مفهوم حقوق بشر، به جایگاه ارزش‌های اخلاقی در مبانی فکری اعلامیه حقوق بشر پرداخته است. در بخش دوّم ضمن تبیین تجارت جهانی، روند رو به ضعف ارزش‌های اخلاقی را در اقتصاد سرمایه‌داری نشان داده و در نهایت در بخش سوّم ضمن تبیین مبانی حقوق بشر، علل تضعیف ارزش‌های اخلاقی و رعایت نشدن حقوق بشر در مقام عمل را در مشکل‌دار بودن مبانی نظری اعلامیه جهانی حقوق بشر از جمله تکیه بر جهان‌بینی سکولاریستی و اندیشه‌های اومانیستی دانسته است.

نسبتی ناخواسته میان نظریه جهاد شهید مرتضی مطهری و جان رالز و مشابهت برخی دغدغه‌های اجتماعی آن‌ها بهانه‌ای است برای کنجکاوی در امکان تشابه یا افتراق نظریه این دو در باب مشروعیت جنگ و توسل ابتدایی به زور. در این بررسی به نظر می‌رسد جهاد بشردوستانه آن گونه که از نامش پیداست سنخیتی با مداخله بشردوستانه دارد؛ با این تفاوت که اولی از منظری ایدئولوژیک و الهی تجویز می‌شود و دومی از منظر لیبرالیسم اخلاقی؛ گر چه هر دو تقریباً مدعای یکسانی دارند. آیا این تشابه علی الظاهر ناخودآگاه در میان موارد تجویز جهاد در نظریه جهاد شهید مطهری به عنوان یک فقیه فلسفه‌گرای مسلمان و توجیه جنگ برای مقابله با نقض حقوق بشر در «قانون مردمان» به عنوان مکمل نظریه عدالت جان رالز، به عنوان یک فیلسوف لیبرال کانت‌گرا نقطه‌ای مشترک و پیوندی وثیق محسوب می‌شود؟

سید جمال الدین اسدآبادی عالم دینی و مصلح اجتماعی سدۀ اخیر جهان اسلام است که دغدغۀ اصلاح و حل مشکلات و نابسامانی‌های جامعۀ اسلامی را داشت. مبنای وی برای درمان و برون رفت از انحطاط جوامع اسلامی، حضور مؤثر آموزه‌های قرآنی در تمام شئون اجتماعی و «بازگشت به قرآن» بود و با این رویکرد دستورهای زندگی سعادتمند دنیوی و اخروی بشر را از قرآن استنباط کرد. از این رو گرایش وی در تفسیر قرآن «گرایش اجتماعی» بود که از آیات قرآن پیامی برای آسایش و پیشرفت زندگی انسان معاصر به ارمغان آورد. آرمان اصلاحی سیدجمال تشکیل جامعۀ اسلامی بود که وحدت بر سراسر آن حاکم باشد. وی راه وصول به وحدت در جهان اسلام را در دو بخش کلی تحلیل نمود: 1) مقتضیات و عوامل ایجاد وحدت؛ 2) موانع پیش روی ایجاد وحدت. وی ‌با شیوه‌ای تحلیلی- استنادی به تفسیر آیات قرآن کریم و تبیین و بررسی این دو عامل اساسی می‌پرداخت.

اروپا یک صورت فلکی از دموکراسی­های لیبرال با این اعتقاد است که حوزه عمومی باید کاملا سکولار باقی بماند و استدلال­های مذهبی از قلمرو عقل عمومی خارج شوند. ما این نگرش را «اعتماد لیبرال» می­نامیم. در سال­های گذشته، اعتماد لیبرال تحت فشار قابل ملاحظه­ای از طریق موارد متعددی از قبیل حجاب، صلیب در کلاس و داستان کاریکاتورهای محمد [ص] قرار گرفته است. به نظر می­رسد اعتماد لیبرال نمی تواند استدلال قانع کننده­ای برای تصمیم گیری در مورد این مسائل ارائه دهد. توضیح عمده برای عدم وجود یک موقعیت لیبرال قانع کننده در شخصیت جزمی منعکس شده است که به جای بیان یک توجیه صحیح، فرض می­کند که دین، نمادهای دینی و نظریات دینی بهتر است از منظر دید خارج شوند. این وضعیت مصنوعی به جای حل مشکلات تنش­های بیشتری ایجاد می­کند و اکنون زمان بررسی این ضعف بنیادین در رشته­های اندیشه لیبرال است. این مشکل مسائل مختلف فلسفی را به وجود می­آورد. اول به یک چالش معرفت شناختی جدی اشاره می­کند، با این عنوان که وضعیت اعتقادات مذهبی در شکل گیری سیاست­های عمومی چیست؟ دوم یک مشکل سیاسی در رابطه بین نهادهای سیاسی و مذهبی در سیاست­های اروپا را مطرح می­کند. سوم، این مسئله اخلاقی بنیادین را به پرسش از عموم ارجاع می­دهد: چگونه باید زندگی کنیم؟ با این پرسش که چگونه می­توانیم بدون درگیر شدن در این دوره جامع، همان طرز حکومت یکسان را به اشتراک بگذاریم. این امربه این صورت است که باورهای مذهبی و دیگر اعتقادات را در کنار سایر انواع باورها، مهم می­شمارد.

واژه «امّی» که در قرآن و روایات اسلامی به کار رفته است، در هر مورد مفهوم خاصی دارد. در قرآن پیامبر اسلام دو بار به این صفت متصف شده است. علمای لغت و تفسیر «امّی» را به کسی می‌گفتند که خواندن و نوشتن نمی‌دانست، از این جهت اعتقاد بر این بود که پیامبر مانند توده مردم عرب خواندن و نوشتن نمی‌دانست. در بخش اول مقاله ابتدا مفهوم این واژه را ازکتب لغت بیان نموده و نظرهای مختلف درباره واژه «أمّی» را از قول علما و مفسران می‌آوریم. سپس امّی بودن پیامبر درآیات قرآن و از نظر تفسیر بررسی می‌شود. درمرحلة سوم اختلاف روایات کتاب بصائر الدرجات (که می‌گویند پیامبر به 72 یا 73 زبان خوانده و یا نوشته) با آیات قرآن در مورد أمّی بودن پیامبر بررسی می‌شود. این نوشتار سعی دارد بین این روایات و آیات قرآن جمع و نظر مختار را با دلایل انتخاب کند و در مرحلة آخر دلایل و شواهد روایی و تاریخی بر امّی بودن پیامبر آورده می‌شود.