جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اسلام و مسيحيت، مفاهيم و اصطلاحات کتاب مقدسي و الهياتي مشابهي وجود دارد که انطباق معنايي آنها نيازمند بررسي است. اصطلاح لوگوس در مسيحيت و تعبير کلمه در قرآن، از جمله اصطلاحاتي‌اند که با توجه به پيشينۀ فلسفي و کاربرد الهياتي لوگوس، در ابتدا به نظر مي‌رسد معناي مشترکي ندارند؛ در حالي‌که با رجوع به متون اوليۀ هر دو دين مي‌توان نشان داد قرابت معنايي دارند؛ هرچند ممکن است دقيقاً بر هم منطبق نباشند. اين بررسي تطبيقي به ما کمک خواهد کرد به فهم بيشتري از متون مقدس هر دو دين دست پيدا کنيم. هم در قرآن و هم در عهد جديد، ارتباط وثيقي بين «الکلمه» و «روح‌القدس» يا «الروح» وجود دارد. «روح‌القدس» رابطه‌اي دوسويه بين عالم امر الهي و عالم خلق برقرار مي‌کند. کليۀ مقدرات خلقت، در عالم امر الهي مدوّن مي‌شوند که همگي در قالب «الکلمه» هستند و «الروح» قادر است که از يک حوزۀ کيهاني گذر کند و در حوزۀ کيهاني ديگر به‌واسطۀ کارگزاران (فرشتگان و ساير وسايط) عمل نمايد.

هر کدام از سه مکتب عرفانی قبالا، گنوس و تصوف در بستر فرهنگی و اجتماعی یکی از ادیان بزرگ الاهی (یهود، مسیح و اسلام) نضج یافته و به منصّه ظهور رسید. در این میان مکتبی چون گنوس از مسیحیت کمترین تأثیر را پذیرفت. تصوف به شدت تحت تأثیر مبانی شریعت اسلامی واقع شد هرچند برخی آموزه‌های صوفیه در قالب طریقت، خارج از محدودة شریعت تلقی ‌شد، ولی در کل تعالیم آن در مدار توحید باقی ماند؛ قبالا نیز در عین تکوین در بستر دین یهود، از مبانی و آموزه‌های گنوسی و تصوف متأثر شد. تصوف، قبّالا و گنوسی به دلیل تأثیرگذاری متقابل در یکدیگر و یا تأثیر یک سویۀ برخی از آنها بر دیگری و نیز اشتراک و یا قرابت در برخی از مبانی و آبشخورهای اندیشه، در عین داشتن وجوه تمایز و اختلاف چشم گیر، می‌توانند موضوع یک بحث تطبیقی واقع شوند. این پژوهش مبتنی بر فرضیۀ وجود تعامل و ارتباط میان تصوف، قبالا و گنوسی، در صدد تبیین وجوه تعامل و جنبه‌های ارتباط دوسویه یا چندسویه میان آنها است. برای نیل به این هدف، بررسی تطبیقی مؤلفه های اصلی اندیشه عرفانی آنها نظیرِ خداشناسی و غایات عرفانی، انسان شناسی و جایگاه انسان در نظام معرفتی، خیر و شر، ابلیس و ارتباط آن با نظام احسن، عقل، وحدت و کثرت، مراتب سلوک، استفاده از زبان رمزی و وجوه تمایز و اشتراک در نمادها و رمزها، میزان تأثیرپذیری از ادیان الاهی (یهود، اسلام و مسیحیت) و آیین‌ها و اندیشه‌های بشری (مانوی، نوافلاطونی و...)، وجهۀ همت نگارنده خواهد بود. مبنای بحث تطبیقی در این نوشتار، مکتب تطبیقی آمریکایی است که مقولات فرهنگی و ادبی را به مثابة یک کلیت، فراسوی مرزها می‌بیند و بدون اصالت قائل شدن به رابطة تاریخی، روابط فرهنگی و ادبی را فارغ از قید اثبات‌گرایی بررسی می‌کند. هرچند امروزه مطالعات تطبیقی، آن مفهوم محدود و سنتی را ندارد و در رشته‌های مختلف به قرائت‌های موازی آثار و مقولات فرهنگی اطلاق می‌شود. براساس یافته‌های تحقیق، قبالائیان در کاربرد سمبول‌ها و نمادهای عرفانی از جمله نماد برجسته قبّالا یعنی سفیروت (درخت زندگی)، تحت تأثیر کارکرد نمادین درخت عرفانی متصوفه و آثاری چون مقامات القلوب شیخ ابوالحسن نوری و شجرة الکون ابن عربی قرار داشتند. در مکتب گنوسی یهودی یا عرفان مرکبه، تشابه ساختار منازل سلوک عرفانی در قالب هفت هخالوت با هفت وادی عرفانی تصوف، مخصوصاً در سرمنزل نهایی یعنی قصر عرش، از نکات مشترک آموزه‌های هر دو آیین به‌دست آمد. وجه اشتراک عمدة گنوسی، قبالا و تصوف در نوع تلقی از صادر اول در قالب آنتروپوس، آدام قدمون، حقیقت محمدیه با تأکید بر روایت تورات و حدیث منقول اسلامیِ آفرینش انسان منطبق بر صورت الاهی است. هرچند به بیراهه رفتن گنوسیان یهودی (عرفای مرکبه) و غیریهودی در تفسیر روایت مزبور، آن‌ها را به ثنویت کشاند اما در تصوف و قبالا، تمایز بین خالق و مخلوق و در کل روح یکتاپرستی حفظ ‌شد. از دیگر یافته‌های تحقیق، می‌توان به نظریة وحدت وجود قبالای نبوی ابراهیم ابوالعافیه و نسخة مشابه آن در تصوف اسلامی اشاره کرد در این باب، علی‌رغم تفاوت‌های بنیادین، موارد مشابه زیادی نیز به‌دست آمد. نیز، طرح موضوع «تبعید و غربت روح» در تصوف و گنوسی از تأثیرپذیری متصوفه از آیین گنوسی حکایت دارد. هر چند، گنوسیان نیز در این زمینه از آبشخور فلسفة یونانی متأثر اند. طرح این ایده منجر به استفاده گنوسیان و متصوفه از زبان رمز و اشارت شده و پیدایش داستان‌های رمزی را در پی داشته است.

«تاریخچه یهود» و بررسی نحوه «تعامل پیامبر اسلام با یهودیان» در دوره‌های گوناگون است که مفصلا مورد بررسی قرار گرفته است. نگارنده ابتدا به منظور تبیین ارتباط ابراهیم و اسماعیل(ع) با اهل مکه و بنای کعبه به بیان مطالبی پیرامون آن‌ها و پیامبر(ص) پرداخته و ضمن آن علت تلاش یهودیان در انتساب دین خود به ابراهیم(ع) را روشن نموده است. وی قبل از بحث از چگونگی حضور یهودیان در جزیره عربی، منشا یهودیت را مورد بررسی قرار داده تا در صحت انتساب آنچه به عنوان یهودیت شناخته شده به آیین موسی بن عمران تامل نموده و در ادامه به حضور این قوم در مکه، یمن و مدینه پرداخته است. در ادامه چگونگی تعامل رسول خدا با یهودیان ساکن در محیط تبلیغی وی در دو مرحله بررسی شده که مرحله اول از زمان هجرت تا غزوه بنی قینقاع و مرحله دوم از زمان این غزوه تا صلح خیبر را شامل می‌گردد و در ضمن آن کینه‌توزی و جنگ‌افروزی‌های آنان با پیامبر(ص) و آثار آن تشریح گردیده است. در انتها نیز به «تغییر مشی یهود» در تعامل با پیامبر(ص)، علل این تغییر و اخراج یهودیان از جزیرة العرب پرداخته شده و اخلاق یهود در قرآن را در اواخر هجرت به تصویر کشیده است.

تحقیقی درباره خداشناسی و شرح شگفتی‏های آفرینش است. بخش اول شامل پاره‏ای از مطالب «کتاب‏های مقدس» یهودیت و مسیحیت در بیان خصوصیات خداوند می‏باشد که نویسنده به نقد آنها و بیان نظر قرآن در خصوص انحرافات موجود در اندیشه مسیحیان و یهودیان پرداخته است. بخش دوم که حجم بیشتر کتاب را تشکیل می‏دهد به بیان «شگفتی‏های جهان آفرینش» اختصاص دارد. نویسنده در این بخش به نقل شگفتی‏های بدن انسان، جهان حیوانات و حشرات، گیاهان و افلاک پرداخته و در هر بخش پاره‏ای از یافته‏های علمی که حاکی از نظم طبیعت و قدرت الهی است را نقل می‏کند.

در این مجموعه، مطالبی درباره‌ی تورات و آیین یهودیت گردآوری شده است. عناوین کتاب عبارت‌اند از: "همه انبیا پیام‌آور یک آیین هستند"، "تاریخچه‌ی یهود و تورات"، "تاریخچه‌ی نگارش تورات و تحریف آن"، "سخنان موهن و ضد و نقیض در تورات"، "سخنان سخیف و ضد و نقیض در مورد خدا"، "انبیا از دیدگاه تورات"، "مکتب جنایت و کشتار"، "عدم پایبندی یهود به احکام تورات"، "تورات بازیچه‌ی دست یهود"، "یهود قومی نژادپرست"، "یهود در تورات" و "شناسنامه یهود در قران و تورات".

نویسنده دراین اثرـ ضمن بررسی کتب تلمود وآثارعرفانی وفلسفی دین یهودـ نشان می که چگونه باوجوداندیشه های مادی وانحصارطلبی های قوم یهود،آرمان رهایی وآزادی به واسطه ظهور((مسیحا))درآیین یهودمنعکس شده است .کتاب بااین موضوعات نظام یافته است:((مسیحادرکتب مقدس))،((مسیحاپس ازجلای بابل))،((مسیحادرتلمود))،((مسیحاوطلوع عقلانیت))،((مسیحادرعرفان قبالا))،((مسیحاوتاملات قبالایی))و((مسیحادرجنبش اصلاحی صهیونیزم)) .