جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، آثار حجمی فلزی دوران اولیه اسلامی ایران طی زمامداری حکومت های طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه و همچنین غزنویان مورد بررسی قرار می گیرد. که با توجه به فرهنگ ساسانی و اسلامی، بتدریج در هم آمیخته و شکل گرفته، و در دوره سلجوقیان و نمودی مشخص یافته است. رواج اشکال و احجام متنوع آثار هنری خصوصا در برخی صنایع دستی و همچنین احیا از تکنیک های صنعتی و هنری دوران گذشته، به صورتی نو همواره با پالایش و دگرگونی هایش سامان یافته و با هیاتی اسلامی در این دوران مشاهده می گردد. که در این جا به بررسی نوع، چگونگی اشکال، احجام، تزیینات و همچنین کاربرد نمادین آن ها پرداخته می شود.

هنر کتاب آرایی به مجموعه هنرهایی اطلاق می شود که در ساخت، تزیین و تهیه نسخ خطی به کار می روند. این هنر در جهان سابقه ای دیرینه دارد. در هر برهه زمانی از تاریخ، هنر کتاب آرایی به گونه ای تحت تاثیر منع و تاییدات دینی و آیینی قرار گرفته است. هنر کتاب آرایی در دوره ایلخانی شاهد تحولات و تغییرات بسیاری بوده است. و به عنوان، دوره تاثیرگذاری در روند تزیینات کتب و نسخه برداری آن ها محسوب می شود و نقطه عطفی برای شروع و پیشرفت تذهیب به شیوه ایرانی می باشد. از جمله میراثی که از گذشته در تذهیب این دوره به ودیعت نهاده شده، استفاده از قطع عمودی در کتب و سادگی و بی پیرایگی در تذهیب، است که روز به روز به انسجام و پختگی آن افزوده گردید. نمونه از قرآن های موجود از این دوره، ویژگی های تذهیب دوره ایلخانی را به وضوح نشان می دهد. نقش ستاره چند گوش، فرم های هندسی، جدول کشی های مرکب، ترنج ها و شمسه های کوچک حاشیه همه و همه از جمله عناصر تذهیب در این دوره اند. این دوره زمانی مقارن با دوره دوم گوتیک و عصر طلایی آن در اروپا می باشد که شامل سده های سیزدهم و چهاردهم / هفتم و هشتم می باشد. سبک گوتیک از خاستگاه خود یعنی فرانسه به سراسر اروپا گسترش یافته و به شیوه های مختلف، در کشورهای گوناگون رواج یافت. استفاده از حروف سرآغاز منقوش یا مصور در هم بافته شده، ظرافت تغزلی در پیکره ها، کاربرد رنگ های درخشان و علاقه به ریزه کاری و تزیین، از جمله ویژگی هایی است که در آراستن انجیل های این دوره از آن استفاده شده است. از جمله انجیل های مصور این دو سده می توان انجیل فقرا، انجیل شاه عباس، کتاب مزامیر و مکاشفات یوحنا را نام برد.

در فرهنگ اسلامی مسجد نه تنها به عنوان عبادتگاه بلکه به صورت مجمع و محل رسیدگی بسیاری از اختلافات و نیز برگزاری برخی مراسم، همواره مورد توجه و احترام بوده است. بنابراین هنرمندان و صنعتگران همواره بر این بوده اند تا با نکته سنجی و کاردانی خویش به ایجاد تقویت، استحکام و زیبایی فضای معنوی آن کمک نمایند. در واقع مسجد مجموعه ای از هنرهای گوناگون است که بر روی هم، فضا و مکان خاصی را پدید آورده است. در معماری مسجد به تزیین آن توجه خاص شده است و می توان گفت که مسجد اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی می باشد. یکی از ارکان تزیین مساجد استفاده از نقوش هندسی در مفهوم نمادین و فلسفی آن به منظور تاثیرگذاری روانی بر عابد و تقویت حس وحدانیت در فضای مسجد است. اشکال پیچیده هندسی با تکرار تناسبات وابسته به یک نقش نوعی احساس نظم و هماهنگی می آفریند. در معماری مسجد کتیبه نیز جایگاه ویژ ه ای دارد. کتیبه ها علاوه بر این که محل زیبایی و وحدت خط و نقش هستند، استادی و مهارت هنرمندان خطاط و کتیبه نگار را در بهره گیری مناسب از این دو عنصر در کنار هم نشان می دهند و ابزاری برای پیام رسانی و منعکس کننده کلام خدا، سخنان اولیا و ادعیه اسلامی نیز می باشد. از این رو، کتیبه ها را می توان به سه نوع کتیبه های قرآنی، کتیبه هایی با مضامین دعایی و کتیبه هایی با مضامین حدیثی تقسیم کرد.آن چه در این مقاله به آن پرداخته می شود، علاوه بر بررسی این دو شاخصه مهم معماری اسلامی در مساجد، مساله استحاله آن ها در فضای مساجد امروزی است که بر مبنای اصول نوین معماری پایه ریزی می شوند. امروزه مساجد کمتر معرف برتری ارزش های معنوی است و جایگاه معنوی و کاربرد سنتی آن به عنوان مکانی مقدس به تدریج در کنار کاربردهای اجتماعی و سیاسی آن قرار می گیرد. بدین گونه این دگرگونی در بنای اصلی مسجد که بر مبنای معماری سنتی شامل گنبد، مناره، محراب و منبر و غیره بوده است، نوعی تحریف و تغییر به وجود آورده و به دنبال آن، تغییر کاربرد و کارکرد عناصر تزیینی را در پی داشته است.

مقوله مکان و فضا در هر دو حوزه فلسفه و معماری به عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده و بخش مهمی از ادبیات این دو وجه اندیشه انسانی را به خود اختصاص داده است؛ بنابراین در این راستا، نوع نگاه اهل فلسفه و معماران - چه آن هایی که در امر تولید معماری نقش داشته اند و چه افرادی که بیشتر در طریق نظر قرار گرفته اند - قابل توجه می باشد. بررسی، تجزیه و تحلیل این نقطه نظرات می تواند در ارتقا مباحث نظری معماری و در نتیجه کیفیت تولیدات آن موثر باشد.نگرش فلسفی به حقیقت فضا و معنای آن، یعنی اثر معماری، در مباحث فلسفی، از سوی معماران نگاه واحدی را با اهل فلسفه در نگرش به معماری، ابداع و ایجاد می نماید که تاکنون به آن توجه نشده است. از سوی دیگر، فلاسفه در صدد ورود به ماهیت معماری، تلاش نموده اند برداشت خود را از مکان و فضا در اختیار معماران قرار دهند. مقاله حاضر به معرفی و بررسی دیدگاه های بعضی از صاحب نظران پرداخته و تعاریف، مفاهیم و راهبردهای ارایه شده را مورد تحلیل قرار داده است.

زنان ایرانی از هر قوم و تباری، نقش به سزایی را در حفظ، انتقال و گسترش فرهنگ گذشتگان از نسلی به نسل دیگر بر عهده دارند. لالایی، از منابع پرارزش مطالعه فرهنگ عامه (فولکلور) در بین همه ملت هاست که زنان کرد با انتخاب برگزیده اشعار و ملودی در قالب لالایی به ایفای این نقش می پردازند و میراث فرهنگی، مذهبی و موسیقایی قوم کرد را به فرزندانشان منتقل می کنند. این مقاله به شرح مختصری از انواع لالایی های موجود در این قوم می پردازد که علاوه بر تعلیم و تربیت کودکان، در انتقال مفاهیم بنیادی و ارزش های فرهنگی، مذهبی و تاریخی این قوم موثر است.

خوشنویسی اسلامی تجلی گاه کلام خداوند است و تبدیل به یکی از تجسمات هنر مقدس گردیده است. اصول آن طی قرون متوالی تکامل و پالایش یافته و صورت آن امروزه از ویژگی های خاصی برخوردار گردیده که موجب تاثیرات عمیق بصری و روحی در دل و جان مومن می شود. در واقع می توان گفت این هنر تجسمی از کلام خداست. هر چند که منشا صوری این خط و حروف آن در شبه جزیره عربستان و بخش هایی از عراق عرب است، اما این هنر در دامان هنرمندان ایرانی به تکامل رسید و بالیده شد و ایرانیان مبدع بسیاری از زیباترین و ظریف ترین خطوط اسلامی شدند.از سویی دیگر ایرانیان مبدع هنر تذهیب اسلامی بودند، هنری که چون حریم و حصاری از گیاهان و گل های آسمانی باغ کلام خداوندی را احاطه کرد.این نوشتار تحقیقی است پیرامون نسخ خطی قرآنی متعلق به قرون هفتم / اول تا دوازدهم / ششم به ویژه نسخ ایرانی که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. این نسخ 4 عدد می باشند و در این مقاله به لحاظ نوع خطوط و نقوش تذهیب مورد بررسی قرار گرفته اند.

پس از روی کار آمدن خاندان صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، شیعیان پس از مدت ها به آزادی، ثبات و امنیت دست یافتند. در پرتو امنیتی که به واسطه حکومت شیعی ایجاد شده بود، فرهنگ و هنر رشد و نمو یافت و هنر اسلامی نیز در تمام ابعاد هنری گسترش پیدا کرد. نگارگری و نقاشی مذهبی به خدمت مصور کردن نسخ مربوط به اهل بیت در آمد و در این دوره نسخ مذهبی بسیاری مصور شدند. حدیقه الشهدا نیز نسخه ای بود که در این دوره متعاقب رشد و رونق هنرها مصور شد. این نسخه کتابی درباره شهادت طلبی خاندان حضرت علی (ع) است و از لحاظ سبک، به مکتب بغداد تعلق دارد. از حدیقه الشهدا نسخ بسیاری در موزه های مختلف موجود است. در این مقاله تصاویری از این نسخ انتخاب و با توجه به سبک و ویژگی های نگارگری آن بررسی گردیده است.

موضوع این مقاله معرفی و بررسی نسخه خطی خاوران نامه می باشد. این کتاب یک نسخه مذهبی - حماسی در وصف فضایل و رشادت های امام علی (ع) در قالب بیان حوادث و وقایع زندگی ایشان است. این نسخه در شهر شیراز و تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. ترکمانان سلسله ای بودند که مقارن با تیموریان بر غرب و جنوب ایران فرمانروایی می کردند. یکی از ویژگی های محتوای نگارگری این مقطع زمانی، گرایش نگارگران به مصور کردن نسخ ادبی در کنار نسخ مذهبی است. در این دوره مذهب گاه بنا به سیاست پادشاهان و گاه از روی خلوص آن ها، همواره فرصت تجلی و شکوفایی یافته است. هدف از ارایه این مقاله علاوه بر معرفی خاوران نامه و همچنین شناسایی بستری که منجر به مصورسازی آن شده است، بررسی ویژگی های سبکی و محتوایی آن به طور دقیق است، زیرا این نسخه یکی از مطرح ترین نسخی است که تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. خاوران نامه از نظر محتوا هم نسخه ای ادبی و هم مذهبی به شمار می آید، از این رو ابتدا زمینه های فرهنگی، اجتماعی و هنری آن دوران بررسی و سپس کلیتی از وضعیت نگارگری و نسخ خطی دوره ترکمانان ارایه می شود و در نهایت با معرفی این نسخه، نمونه هایی در راستای توصیف نگارگری و مضامین آن معرفی خواهد شد.