جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با هدف ارائة الگوی پرورش تفکر کودک بر مبنای معرفت‌شناسی اسلامی در برنامة آموزش فلسفه برای کودکان انجام پذیرفت. روش پژوهش کیفی و بر حسب تحلیل محتوا بود. ابزار گردآوری داده، مرور سیستماتیک ادبیات و مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود. به‌منظور تعیین روایی پرسش‌نامه‌ از روایی محتوایی و سازه، و برای محاسبۀ پایایی نیز از ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد، که نتایج بیانگر روا و پایا بودن ابزار بود. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، تحلیل مضمون شامل مضامین پایه، سازمان‌دهنده و فراگیر با نرم‌افزار مکس کیودا بود. یافته‌ها نشان دادند که پرورش تفکر کودک در آموزش فلسفه برای کودکان بر مبنای معرفت‌شناسی اسلامی شامل 159 شاخص، 32 مؤلفه و 7 بعدِ «اخلاقی شدن کودک و فهم مباحث ارزشی»، «ایجاد تفکر عقلی، استدلالی و منطقی»، «دیدگاه شهودی و فلسفی»، «ارتقای درک سیاسی و اقتصادی»، «ارتقای درک معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی»، «تأدیب و تربیت کودک» و «درک خداشناسی» بود؛ همچنین شامل ایجاد فضای آزاد برای بحث و انتقاد، تشویق به پرسش و تفکر عمیق، ارائة مسائل فلسفة اسلامی به زبان ساده، ترغیب به تفکر انتقادی و درک چندگانه، و توجه به توسعة قدرت تفکر انتزاعی بود.

استنباط مراحل تربیت اخلاقی از متون دینی یکی از بخش‌های مهم تربیت اخلاقی در معارف اسلامی به‌شمار می‌آید و نیازمند قواعد و ضوابط خاص خود است. از طرفی نیز ملاک ترتیب منطقی، یکی از ملاکات در تدوین و استنباط مراحل تربیت اخلاقی شمرده می‌شود. حال سؤال این است که برای استنباط مراحل تربیت اخلاقی با ملاک ترتیب منطقی از دیدگاه علامه مصباح یزدی، به‌عنوان یک نظریه‌پرداز عرصة اخلاق، چه قواعدی وجود دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای درصدد پاسخ به سؤال یادشده برآمده است و پس از تتبع لازم در آثار علامه مصباح‌یزدی و بهره‌گیری از استدلال‌های عقلی، این نتیجه حاصل شد که قواعد استنباط مراحل تربیت اخلاقی با ملاک ترتیب منطقی عبارت‌اند از: 1. ترتّب منطقی انجام رفتار ارزشی بر رفع موانع؛ 2. ترتیب منطقی بین بینش‌ها، گرایش‌ها و کنش‌ها؛ 3. ترتّب منطقی ارزشمندی افعال اخلاقی بر ایمان؛ 4. ترتّب منطقی تربیت روح بر تربیت جسم؛ 5. ترتّب منطقی خودسازی بر خودشناسی.

«مبانی نظری تحول بنیادین» به‌دلیل اهمیت و جایگاه بلندی که در تدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و ازهمین‌رو به‌سبب نقش مؤثری که در سامان دادن و اصلاح نظام تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران دارد، لازم است پیوسته مورد بررسی و نقد و بازخوانی قرار گیرد. این مقاله تعریف و اهداف تربیت را که در این سند تحت عنوان چیستی تربیت و چرایی تربیت مطرح شده‌اند، بررسی کرده و برخی کاستی‌های نیازمند بازخوانی و اصلاح را یادآور شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، نقد درونی و بیرونی است. مهم‌ترین کاستی‌ها در بخش چیستی تربیت عبارت‌اند از: ابهام و اشکال در روش‌شناسی؛ ابهام و تداخل در مفاهیم کلیدی؛ و ابهام در مفهوم هویت؛ و در بخش چرایی تربیت، مهم‌ترین کاستی‌ها عبارت‌اند از: انتخاب عنوان‌های نامناسب؛ ابهام در هدف غایی؛ روشن نبودن هدف کلی؛ ضابطه‌مند نبودن بیان اهداف واسطی؛ بیان نشدن مستندها و ادلة اهداف واسطی؛ روشن نبودن رابطة اهداف میانی با هدف کلی؛ و عدم جامعیت اهداف میانی.

هدف این پژوهش واکاوی چالش‌های تربیت دینی و اعتباربخشی آن در نظام آموزشگاهی است. روش پژوهش آمیخته است. در بخش کیفی جامعۀ تحقیق کارشناسان خبره از قبیل سرگروه‌های آموزشی درس دین و زندگی دورۀ دوم متوسطه، کارشناسان مسئول قرآن و عترت، مدیران و معاونان مدارس بودند که به‌طور هدفمند انتخاب و از طریق مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته دیدگاه‌های آنها مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های حاصله حاکی از این است که ضعف سیاست‌گذاری تربیتی، کارآمد نبودن جو تربیت اخلاقی و عاطفی، آرمان‌گرایانه بودن و انعطاف‌ناپذیری اهداف، عدم تناسب با نیاز، فعال و کاربردی نبودن برنامه‌های تربیتی، ضعف روش‌های تبیینی و اجرایی، ضعف ویژگی شخصیتی، دانش تخصصی، باورهای دینی، دانش و تعهد حرفه‌ای معلمان، و عدم مدیریت فضای مجازی از چالش‌های تربیت دینی است. جهت اعتباربخشی به یافته‌های حاصله، با استفاده از پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته، دیدگاه‌های دبیران دین و زندگی دورۀ دوم متوسطه 5 استان کشور مورد مطالعه و بخش اعظم مؤلفه‌های احصاشده مورد تأیید قرار گرفت.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایجاد تحولی در دانشگاه‌ها احساس نیاز می‌شد. با وجود اجرای سیاست‌های متنوع، تاکنون این تحول در دانشگاه‌ها به‌وجود نیامده است و دانشگاه‌های کشور همان مسیر ترسیم‌شدۀ جهانی را کم‌وبیش پیموده‌اند. گواه آن نیز رتبه‌بندی‌های جهانی است که به‌طور تلویحی نشان می‌دهند، نه‌تنها ساختار دانشگاه، بلکه فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی در آن نیز در راستای معیارهای جهانی است. در مقابل، بی‌تأثیر بودن دانشگاه‌ها در رفع مشکلات جامعه ایرادی است که حتی از طرف دانشگاهیان بر وضعیت فعلی دانشگاه وارد می‌شود؛ حتی برخی افراد از آن به بحران دانشگاه یاد می‌کنند. در این مقاله با استفاده از تعریف موسّع «علم» در فرهنگ اسلامی، که شامل علوم مدرن هم می‌شود، ایدۀ «دانشگاه تربیت‌محور» را ارائه خواهیم کرد که می‌تواند دانشگاه‌های ما را، با توجه به شرایط کنونی آنها و با کمترین تغییرات در وضعیت فعلی‌شان، متحول کند. ایدۀ دانشگاه تربیت‌محور بر مبنای نظریه‌های سامانه‌های پیچیده در این نوشتار معرفی می‌شود.

هدف پژوهش حاضر مطالعة انگاره‌های معلمان و والدین از چالش‌های آموزش قرآن پایة اول ابتدایی در سال تحصیلی 1401ـ1402، و رویکرد آن کیفی و به‌روش (پدیدار‌شناسی) بود. گروه هدف شامل والدین و معلمان شهر یزد بود که با روش نمونه‌گیری هدفمند ملاک‌محور، هفده معلم و چهار نفر از والدین دانش‌آموزان در پژوهش مشارکت داشتند. نمونه‌گیری تا مرحلة اشباع نظری داده‌ها ادامه یافت. ابزار پژوهش مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته بود. داده‌ها به‌روش هفت‌مرحله‌ای کلایزی تجزیه و تحلیل شدند. در روند کدگذاری اولیه، تعداد 212 کد زنده به‌دست آمد که در فرایند فروکاهی به 103 کد تبدیل شدند و درنهایت چالش‌های احصاشده در قالب چهار مضمون اصلی و نوزده مضمون فرعی طبقه‌بندی شدند. چالش‌های مربوط به طراحی و تدوین کتاب قرآن با هشت مضمون فرعی، نواقص در اجرای برنامة درسی قرآن با پنج مضمون فرعی، چالش‌های حاصل از ماهیت مادة درسی قرآن با سه مضمون فرعی، و چالش‌های اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی با سه مضمون فرعی احصا شدند. درنتیجه رفع چالش‌های مربوط به گسترش فرهنگ قرآنی در جامعه، نیازمند مشارکت سایر نهادهای فرهنگی و هم‌افزایی دیگر دستگاه‌های حکومتی است.