جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم با ابزار استعاره مفهومی مفاهیم نامحسوس امور غیبی مانند مفهوم فرامادی حیات آخرت را با زبانی ملموس در قالب مفاهیم تجربی به بشریت عرضه کرده‌است. مطالعه استعاره‌های مفهومی قرآن در چارچوب زبان‌شناسی شناختی علاوه بر اینکه روشی برای فهم مفاهیم غیبی قرآنی مانند «آخرت» در سیمای مفاهیم تجربه شده مانند «مسابقه» است روشی نیز برای رسیدن به لایه‌های معنایی عمیق‌تر آیات مورد بحث درباره مفهوم ماورایی آخرت محسوب می شود و تداعی مفهوم ناملموس آخرت در ذهن در تصویر شفاف مسابقه دریچه‌ای دیگر از معارف درهم تنیده قرآنی را بر روی مخاطبان سعادت‌جو که به دنبال شناخت محسوس‌تر سرای ابدی هستند می‌گشاید. پژوهش حاضر علاوه بر این که با رویکرد توصیفی_تحلیلی‌ و بر اساس نظریه استعاره‌مفهومی لیکاف و جانسن به مفهوم‌سازی «آخرت» به‌عنوان حوزه مقصد در ساختار مفهوم شناخته‌‌شده «مسابقه» به‌عنوان حوزه مبدأ می‌پردازد؛ به صورت کمی و در قالب نمودار نگاشت این استعاره مفهومی را نیز ترسیم می‌نماید. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش استنباط نام‌نگاشت «آخرت مسابقه است» با تحلیل کانون‌های استعاری آیات مؤید این استعاره در قرآن کریم و شناسایی تناظرهای نظام‌مند میان حوزه ناشناخته «آخرت» و حوزه عینی و شناخته شده «مسابقه» می‌باشد؛ این نام‌نگاشت از الگوهای استعاری بسیار خلاقانه برای تصویرسازی حیات وصف‌ناپذیر آخرت می‌باشد.

از مبانی روش شناختی علم سلوک، معرفت سلوکی است. معرفت سلوکی، یک معرفت حضوری امکانی و غیر ذاتی است که هویت احاطی، غیر حاکی، اتحادی و عملی دارد و سنخ معلوماتش اعمال قلبی مانند احوال و منازل می‌باشد و دارای شاخصه‌های عامی مانند: بی-واسطگی مفهومی، اتحاد پذیری، تناسب ادراکی، ظهور ادراکی، خطا ناپذیری و تردید ناپذیری، انتقال ناپذیری و احساس برانگیزی. هم چنان که دارای شاخصه‌های خاصی مانند: در کنار شاخصه‌های عام، معرفت سلوکی دارای شاخصه‌های خاص است که عبارتند از: درونی (= فراحسی – وجدانی)، زمینه‌مندی (=غیر پیشنی – غیر تحلیلی )، تلفیقی (= شناختی – عملی – احساسی )، تکوینی (=چند وجهی – چند ضلعی ) و اشتداد پذیری (=تطور پذیری و تقلب پذیری ) است. بررسی عناصر موجود در تعریف معرفت سلوکی و تبیین هر یک از شاخصه‌های عام و خاص آن، هدف این نوشته است.

برهان دکارت بر اثبات اصالت نفس (به تقریر سوئینبرن) چنین است: 1) من جوهری هستم که می‌اندیشد. 2) این قابل تصوّر است که «من می‌اندیشم و بدنی ندارم». 3) این قابل تصوّر نیست که «من می‌اندیشم ولی وجود ندارم». نتیجه: من نَفْس‌ام، یعنی جوهری که ذاتِ آن اندیشیدن است. از آنجا که این استدلال تنها اثبات می‌کند که نفس شرط کافی برای وجود داشتن من است و نه شرط لازم، سوئینبرن تقریری نوین به این شرح از این استدلال ارائه می‌دهد که به باور او شرط لازم بودن وجود نفس را نیز ثابت می‌کند: 1) من جوهری هستم که می‌اندیشد. 2) این قابل تصوّر است که «درحالی که من می‌اندیشم، بدنم ناگهان نابود می‌شود». 3) این قابل تصوّر نیست که «من می‌اندیشم ولی وجود ندارم». 4) غیرقابل تصوّر است که جوهری بتواند همه اجزای خود را با هم از دست بدهد و در عین‌ِ حال همچنان وجود داشته باشد. نتیجه: من جوهری هستم که برای وجود داشتنِ آن، داشتنِ‌ نَفْس هم لازم است و هم کافی. این استدلال با اشکال‌ها و ابهام‌هایی مواجه است، لذا با الهام از آنچه ابن سینا درباۀ «انسان معلق در فضا» گفته، به گونه‌ای بازسازی شده است که از اشکال‌های یادشده مصون باشد.

فلسفه رشر دفاع از عقلانیت اهداف در برابر عقلانیت ابزاری است. رشر عدم توجه به جامعیت مفهوم عقلانیت را موجب درک ناقصی از عقلانیت می‌داند. عقلانیت عملی علاوه بر جنبه ابزاری، جنبه ارزش‌شناختی دارد که مناسب بودن اهداف را تعیین می‌کند و این دو مولفه به صورتی منسجم و هماهنگ درهم آمیخته‌اند. رشر شکاف بین واقعیت و ارزش را مهم می‌داند و برآن است که با گام کوتاه بدیهیات می‌توان از آن گذر کرد. با غیر منطقی دانستن نسبی‌گرایی و اثبات عقلانیت اهداف و اصول بنیادی عقلانیت به جهانی بودن عقلانیت اصرار می‌ورزد. وی با معرفی سلسله مراتب هنجاری برای انتخاب یک راه حل عقلانی در یک موقعیت معین، وابسته بودن تصمیم‌های عقلانی به محیط پیرامونی، نیز نسبیت عقلانیت در لایه‌های پایینی را می‌‌پذیرید. در پژوهش حاضر بعضی از ارکان نظریه رشر: بهینه‌سازی، مفهوم آدمیت، تعهد وجودی به درک نفس و رابطه واقعیت و ارزش مورد نقد قرار گرفته است.

علوم انسانی اسلامی کارآمد، برای حل مسائل و معضلات عینی که عموما چندتباری‌اند، نمی‌تواند در تک‌رشته‌ها متوقف شود و نیازمند بهره‌گیری از رویکرد میان‌رشته‌ای است. درحالی که میان‌رشتگی خود رویکرد نوینی در مغرب‌زمین است و از ابهامات پارادایمی و فقر مبانی رنج می‌برد، استفاده از این روش در پارادایم‌علم‌اسلامی، بدون توجه به لوازم و مبانی آن امکان‌پذیر نیست. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتاب‌خانه‌ای در سه‌گام نسبت میان میان‌رشتگی و پارادایم‌علم‌اسلامی را روشن می‌سازد که آیا این پارادایم، ظرفیت مطالعات میان‌رشتگی را دارد یا خیر؟ در گام اول ضمن بررسی نسبت میان سیستم و میان‌رشتگی، می‌کوشد اصلی‌ترین مبانی معرفت‌شناختی، روش‌شناختی و هستی‌شناختی میان‌رشتگی را استخراج و معرفی نماید. در گام بعدی، با عرضه‌ی این مبانی به پارادایم‌علم‌اسلامی، استقبال این پارادایم از مبانی میان‌رشتگی روشن می‌شود. در گام سوم، نشان داده می‌شود که این پارادایم، به‌گونه‌ای این مبانی را ارتقا می‌دهد که میان‌رشتگی تعالی‌یافته‌ای را هدف قرار می‌دهد و در حد میان‌رشتگی مرسوم متوقف نمی‌شود.

یکی از استدلال‌ها به نفع دوگانه‌انگاری و علیه مادی‌انگاری استدلال تصورپذیری است. طبق استدلال تصورپذیری کریپکی، اگر جهان زامبی‌ تصوپذیر باشد، وجود زامبی‌ها به‌لحاظ متافیزیکی ممکن است. از‌این‌رو، آگاهی غیرفیزیکی است. به اصل تصورپذیری کریپکی اعتراض شده است که با پدیده ضرورت پسینی کریپکیایی سازگار نیست. از این‌رو، استدلال تصورپذیری صرفا حاکی از آن است که جهان زامبی منطقا ممکن است، اما امکان منطقی مستلزم امکان متافیزیکی نیست. چالمرز برای پاسخ‌گویی به این اعتراض از ایدۀ معناشناسی دوبعدی‌گرا بهره می‌گیرد. ضرورت پسینی کریپکیایی آن چیزی را که بروفق مفهوم اولیه تصورپذیر است، به‌لحاظ متافیزیکی غیرممکن نمی‌سازد. چالمرز می‌کوشد صورت‌بندی جدیدی از استدلال کریپکی علیه ماتریالیسم براساس ایدۀ دوبعدی‌گرایی به‌دست دهد. در نهایت، استدلال تصورپذیری کریپکی را با استدلال تصورپذیری چالمرز مقایسه می‌کنم.

دیدگاه‌های مختلف در توجیه معرفتی ناگزیر از پاسخ به این پرسش اند که شناسا تحت چه شرایطی یک شاهد را داراست. سه دیدگاه مهم درباره‌ چیستی داشتن شاهد میان معرفت‌شناسان وجود دارد: دیدگاه افراطی در داشتن شاهد، دیدگاه تفریطی در داشتن شاهد و دیدگاه میانه‌رو در داشتن شاهد. در این مقاله، در ضمنِ تبیین و ارزیابی ادله‌ی دیدگاه‌های سه‌گانه در داشتن شاهد، به این نظر می‌رسیم که از طرفی، دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در داشتنِ شاهد قابل دفاع نیستند و از طرف دیگر، تقریری از دیدگاه میانه‌رو در داشتن شاهد قابل دفاع است. خواهیم دید که این دیدگاه از مشکلاتِ دیدگاه‌های رقیبش نیز مبرا است؛ از این رو، می‌توانیم بنابر این دیدگاه در داشتن شاهد، معتقد شویم که p شاهدِ در دسترسِ شناسا مربوط به q در t است اگر و تنها اگر در t یا شناسا بالفعل از p آگاه باشد یا شناسا مستعدِ به یادآوری p هنگامی که تأمل درباره پرسش از صدقِ q می‌کند، باشد.

کارکردها و چگونگی کاربست عقل از مسائل مهم روش‌شناختی در حوزه علم کلام و معارف اعتقادی است. در تاریخ علم کلام شیعه، عقلگرایی، بویژه عقل فلسفی را می‌توان رویکرد غالب به حساب آورد. در عین حال در حدود و ثغور و چگونگی کاربست عقل و میزان اعتبار بخشی به آن اختلافاتی رخ نموده است. مقاله حاضر درپی آن است که این مساله را با روش اسنادی – تحلیلی، از منظر کلام عقلی - فلسفی و کلام تفکیکی که آن نیز مدعی نوعی عقلگرایی به نام خرد نوری و فطری است بررسی کند. نقش چنین تحقیقاتی در سنجش میزان قوت و ضعف هر یک از دو مدل روشگانی یاد شده و کمک به توسعه و تعمیق منطق علم کلام ضرورت بخش آن است. نتیجه این تحقیق دریافت وجوه کارآمدی افزونتر عقلگرایی اصطلاحی اعم از منطقی و فلسفی در علم کلام و بیان ناراستی‌ها و نارساییهای مدل تفکیکی در این عرصه است.