جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رفتارهای برخاسته از عمل به شریعت ـ از روی اجتهاد باشند یا از روی تقلید ـ همواره با احتمال خطا و عدم مطابقت با لوح محفوظ مواجه‌اند. در همین نقطه است که گستره شریعت رخ می‏نماید و شمول یا عدم شمول آن بر این رفتارها نمایان می‌شود. در این تحقیق با غایت تبیین این گستره، دیدگاه‌های رایج در خصوص مصالح و مفاسد واقعیه با روش تحلیلی ـ انتقادی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در همین راستا، این نوشتار تأکید دارد هرچند تصویب اشعری و معتزلی می‌تواند به ‌صورت چشمگیری این گستره را فراخ نماید، این دو دیدگاه با اشکالات ثبوتی عدیده‌ای مواجه‌اند. متقابلاً نظریه «مصلحت تسهیل» محقق نایینی به تضییق قلمرو شریعت می‌انجامد؛ از این رو در این نوشتار با تأکید بر دیدگاه شیخ انصاری مبنی بر «مصلحت سلوکیه» و ارائه تقریری نوین از آن، تلاش شده هم گستره شریعت به صورتی فراخ تصویر گردد و هم از ورود اشکالات دیدگاه تصویب جلوگیری شود

وجوب سابق، از قواعد مهم و پرکاربرد فلسفه اسلامی است که به‌رغم اهمیتی که دارد، هنوز ساختار درونی آن با ابهام‏هایی مواجه است؛ از جمله اینکه این قاعده که اصالتاً ساختاری ماهوی دارد، چگونه می‌تواند در معلول‌های وجودی جاری گردد و در مباحث وجودی حکمت متعالیه به کار گرفته شود؟ مقاله حاضر پس از تبیین مفردات قاعده، سه راه حل برای جریان قاعده وجوب سابق در معلول‌های وجودی ارائه کرده است. این راه حل‌ها عبارت‏اند از: جریان قاعده در «معنای وجود امکانی»، استفاده از «معنای جامع بین امکان ماهوی و امکان وجودی»، و استفاده از «لاضرورت» در معلول‌های وجودی. نتیجه‌ای که از بررسی این راه حل‌ها به دست آمده، این است که قاعده وجوب سابق مختص به معلول‌های ماهوی است و در معلول‌های وجودی جاری نیست. وجوب مقارن، قسمی دیگر از وجوب بالغیر است که در معلول‌های وجودی می‌توان از آن به‌ عنوان جایگزین وجوب سابق استفاده کرد

در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮع کائنات، «اﻧﺴﺎن»، کانون توجه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ بوده، ایشان سعی در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺟﻮدی او داﺷﺘﻪ‏اند و روح اﻧﺴﺎن را از نظر ذات، ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل، ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺠﻠﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ‌اﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ که ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻔﺲ، ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ رب و ﻳﻜﻲ از راه‌های ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ. در این میان، صدرالمتألهین، انسان را نسخه عنصری جامع جمیع عوالم معرفی کرده، حقیقت او را نفس ناطقه‌اش می‌داند که قابلیت تبدیل شدن به نفس قدسی را دارد. این حکیم متأله معتقد است حقیقت این عصاره خلقت به ‌طور کامل قابل شناسایی نیست؛ زیرا طبق حرکت جوهری، نفس، مدام در حال تغییر و اشتداد بوده، آناً فآناً در حال شدن و رسیدن به کمال مطلوب است و هر آن در حال آمد و شد در اکوان مختلف وجودی است؛ لذا ماهیت ثابت مشخصی برای او قابل لحاظ نخواهد بود. پس بدیهی است شناخت حقیقت چنین موجودی که در مرتبه‌ای خاص توقف ندارد و همواره در حال تحول و تکامل است، بسیار دشوار بوده، همین صعوبت، سبب ظهور دیدگاه‌های مختلف گردیده است. اما از آنجا که لازمه هر حرکتی غایت و جهت است، هرچند نفس انسانی ماهیت ثابتی ندارد، به سوی غایت و ثباتی رو می‌نهد و از نظر صدرا رسیدن به مدارج بالاتر و مقام عندیت، غایت اوست. در این نوشتار بر آنیم تا حقیقت سیال انسان را در پرتو حرکت جوهری، و مثال خدا شدن او را با توجه به نظام فلسفی صدرالمتألهین، با روش تحلیلی توصیفی بررسی کرده، نتایج مترتب بر آن را ترسیم نماییم.

عرف‌گرایی ثبوتی در حوزه اخلاق، اعتقاد به این است که عرف را می‌توان به عنوان منشأ ارزش اخلاقی دانست. عرف‌گرایان ثبوتی به دو دسته قابل تقسیم هستند: دسته‌ای از ایشان بر نقش عرفِ فاقد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی تأکید می‌کنند و دسته‌ای دیگر بر نقش عرفِ واجد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی اصرار می‌ورزند. هر یک از ایشان بر مدعای خود دلایلی ارائه کرده‌اند که بررسی آنها به دلیل تأثیرات فرهنگی باورهای یادشده، ضروری به نظر می‌رسد. در این نوشتار سعی شده با تحلیل دیدگاه‌های مرتبط با دسته اول، دو دلیل از مهم‌ترین دلایل ایشان استخراج شود و بر اساس مبانی عقلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بررسی دلایل عرف‌گرایان ثبوتی مورد بحث نشان می‌دهد دو دلیل «تفاوت‌های فرهنگی» و «احساسات عام بشر» با مشکلات نظری و عملی مواجه بوده، برای اثبات مدعای ایشان ناکارآمد است.

تبیین اعتباریات و لوازم آنها، از مباحثی است که با اشارات مرحوم کمپانی و تفصیلات علامه ‌طباطبائی جانی تازه یافت. با توجه به تأثیرات مهم این بحث بر علومی چون فقه، اصول‌فقه، کلام و اخلاق، لازم است بدان بیش از پیش پرداخته شود. مقاله سعی دارد لوازم ادراکات اعتباری را در مبانی علم اخلاق با تأکید بر دیدگاه‏های شهید مطهری تبیین و بررسی کند. شهید مطهری بیش از هر چیز، دو موضوع از موضوعات ادراکات اعتباریِ مرتبط با علم اخلاق را تبیین کرده است: یکی استدلال به اخلاقیات و اعتباریات در علوم حقیقی، و دیگری بحث نسبیت اخلاق. شهید مطهری استدلال به اعتباریات را در علوم حقیقی نمی‌پذیرد. ایشان در رد نسبیت اخلاقی، با تبیین من علوی و من سفلی، راهکاری جدید معرفی می‌کند؛ اما علامه‌ طباطبائی در تفسیر المیزان مسیر دیگری می‌پیماید که هم نسبیت را از اخلاق دور می‌سازد و هم به اشکالاتی که به شهید مطهری وارد است، دچار نمی‌شود.

مسئله اصلی در این تحقیق آن است که: دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی، تا چه میزان با مستفاد از آیات و روایات همخوانی دارد؟ بنابراین، این تحقیق با دو پرسش مهم روبه‌روست: یکی، دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی چیست؟ دوم، مستفاد از قرآن و حدیث درباره شئون عملی عقل چه می‏باشد؟ آنچه از مطالعه این مقاله به ‌دست می‌آید، آن است که مطابق آموزه‌های دینی، عقل دارای شئون علمی و ادراکی، و شأن عملی و تحریکی است. در مقابل، برخی از فیلسوفان اسلامی، شأن عقل عملی را ادراک امور مربوط به عمل انسان دانسته‌اند، و بین عقل عملی و عقل نظری در اصل شأنیت ادراک تفاوتی قایل نشده‌اند و برخی دیگر، شأن عقل عملی را از مقوله عمل و تحریک، و متفاوت از شأن ادراک عقل نظری برشمرده‌اند. کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی با هر دو دیدگاه همسان است؛ اما با آنچه درباره شأن عملی عقل در آموزه‌های دینی وارد شده است، مقداری تفاوت دارد. هدف ما از این نوشتار آن است که با تحلیل کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی و فهم آموزه‌های دینی در شئون عقل، به داوری دیدگاه ایشان بر اساس قرآن و حدیث بپردازیم؛ لذا روش ما در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی همراه با تفسیر متن آیات و روایات است

یکی از مهم‌ترین ابتکارات ملاصدرا در حوزۀ هستی‌شناسی، دیدگاه وجود رابط معلول است. نظریة وجود رابط معلول، از یک ‌سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشه‌های فلسفی مقبولِ پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه می‌کند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تبیین لوازم و نتایج وجودشناختی این نظریه صورت گرفته است. وحدت شخصی و کثرت شأنی وجود و ناممکن بودن علم حصولی و حضوری به معلول بما هو هو، از اهم لوازم دیدگاه وجود رابط معلول است. همچنین وحدت واقعیت، تشأن، تقدم بالحق، تشکیک در ظهور و وجود منبسط از مهم‌ترین نتایج دیدگاه وجود رابط معلول به ‌شمار می‌رود.