جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خطبۀ حضرت‌زهرا(س) پس از رحلت پیامبر خدا(ص) که در مسجد بیان شده و به نام خطبۀ فدکیه مشهور گشته، یکی از معتبرترین نصوص دینی و در عین حال، یکی از مهم‌ترین اسناد باقی‌مانده از تاریخ صدر اسلام است که به‌خوبی اوضاع جامعۀ اسلامی در آن شرایط را به تصویر می‌کشد. حضرت‌زهرا(س)، به‌عنوان فردی مطلّع از معارف حقیقی دین اسلام و آگاه به مسائل زمان خود، در این خطبه به آسیب‌شناسی جامعه پرداخته و ضمن برشمردن مشکلات و ریشه‌یابی آن‌ها، راهکارهای خروج از وضعیت نامطلوب را بیان می‌کنند؛ ولیکن متأسفانه این مباحث تاریخی و مورد نیاز جوامع اسلامی، به علت طرح بحث از مسئلۀ فدک در انتهای خطبه، تحت ‌تأثیر آن قرار گرفته و این پیش‌فرض برای اکثریت ایجاد شده است که گویا دغدغۀ آن حضرت(س) صرفاً بازپس‌گیری میراث پدری بوده و به همین دلیل به حاکم وقت جامعۀ اسلامی اعتراض نموده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و تکنیک تحلیل مقوله‌ای تلاش گردیده با شناسایی دقیق موضوعات اصلی و فرعی خطبه، مقوله‌های مهم مطرح شده در متن را کشف کرده و ساختار هندسی محتوای خطبه را ترسیم کنیم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اصلی‌ترین مقوله‌های این خطبه، آسیب‌شناسی جامعۀ اسلامی و بیان راهکارهای خروج از آن می‌باشد و تنها بخش اندکی از خطبه که در واقع پاسخ اجباری به سؤال ابوبکر بوده، به موضوع فدک و اثبات حق ارث فرزندان انبیاء اختصاص دارد. رهآورد استفاده از روش تحلیل محتوای مقوله‌ای در این پژوهش، ترسیم دقیق محتوای خطبه به همراه تشریح ابعاد مختلف هر بخش به منظور فهم دقیق و کامل نصوص دینی است.

یکی از داستان‌هایی که پیرامون محدث نوری و کتاب فصل الخطاب در چند دهۀ اخیر مطرح شده، داستان «انگیزة انگلیسی» تألیف فصل الخطاب است؛ که گفته شده محدث نوری، فریب سیاست‌های ضداسلامی دولت انگلستان برای تفرقه میان مسلمین را خورده، و این کتاب را به تحریک کارمند ـ جاسوس سفارت انگلیس نوشته است. این داستان توسط آیت‌الله مرعشی‌نجفی به نقل از سردار کابلی، توسط چند نفر از علمای معاصر همانند: شبیری‌زنجانی، منتظری، آصف‌محسنى، صادقی تهرانی، نقل شده است. در پژوهش‌های جدید، مشخص شده که انتساب این داستان به محدث نوری، نادرست است. اکنون برای بازشناسی ماجرای واقعی داستان، لازم است بررسی شود: 1. روایت‌های داستان انگیزة تألیف فصل‌الخطاب چگونه و دارای چه بخش‌های متفاوتی می‌باشد؟ 2. اطلاعات و داده‌های این داستان، چه سرنخ‌هایی را به ما برای کشف واقعیت داستان می‌دهد؟ 3. آیا اطلاعات این داستان با شواهد تاریخی دیگر و مرتبط با عصر محدث نوری و سردار کابلی، هماهنگ است؟ 4. این داستان را، می‌توان با چه واقعة تاریخی تطبیق داد؟ در پژوهش پیش‌رو، با بررسی داده‌های داستان و تجزیه و تحلیل اطلاعات آن، و دقت در اطلاعاتی که ناهماهنگ با تاریخ و زندگی حاجی نوری هستند، مشخص شد که که بخش اعظم داستان آیت‌الله مرعشی منقول از سردار کابلی، داستانی پیرامون جریانات کتاب «مسالک المحسنین» در دورۀ مشروطه ایران و مخالفت شیخ فضل الله نوری با این کتاب می‌باشد؛ و ناقل داستان، دو داستان مختلف (که پیرامون دو نوری، دو سید و دو کتاب متفاوت بوده است) را، باهم مخلوط نموده است.