جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ نسخ در قرآن در زمرۀ دانش‌هایی است که از دیرباز در علوم مختلف اسلامی مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده و دیدگاه‌های متفاوت و گاه ضد و نقیضی دربارۀ آن مطرح شده است. از آنجا که روایات، منشأ بسیاری از این اختلاف دیدگاه‌ها در اندیشۀ نسخ بوده است، پژوهش حاضر به بررسی اعتبار تاریخی اسناد این دست از روایات می‌پردازد. بدین منظور، پس از جمع‌آوری روایاتی که حاکی از نسخ آیه‌ای از قرآن است، با استفاده از روش‌های تاریخ‌گذاری حدیث برپایۀ حلقۀ مشترک، اسناد روایات را مورد بررسی و تحلیل قرار داده، تا به این سؤال اساسی پاسخ داده شود که این روایات در چه زمان و مکانی و توسط چه کسانی انتشار یافته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که قتاده، سدی، حسین بن واقد، حجاج بن محمد و ابو‌صالح از چهره‌های شاخص نسخ به‌شمار می‌آیند و مبدأ گسترش روایات، قرن دوم هجری در بصره و کوفه بوده است.

شیخ صدوق اهتمام خاصی به جمع­آوری روایات رضوی داشت که حاصل آن نگارش کتاب عیون اخبار الرضا(ع) است. سوگمندانه بسیاری از منابعی که دانشمندان آن روزگار از آن­ها بهره می­ بردند از گردباد حوادث ایمن نمانده و تنها راه اطلاع از محتوای آن­ها مراجعه به گزارش­هایی است که از آن­ها در کتاب­ها باقی مانده است. با مطالعۀ عناوین ابواب، موضوع و سندهای روایات و مقایسه آن­ها با اطلاعات رجالی می­توان برخی از این کتاب­ها را شناسایی کرد. در این نوشتار 30 مورد از منابع مورد استفادة شیخ صدوق شناسایی شده است. از جمله کتاب­های مسائل حسن بن علی الوشاء، محمد بن سنان، فتح بن یزید جرجانی، کتاب «الفرق بین الامه و الآل» ریان بن صلت، کتاب« ذکر مجالس الرضا مع اهل الادیان» اثر نوفلی. با استفاده از نتایج این پژوهش می­ توان گام­های مهمی برای بازیابی و بازسازی میراث مفقود روایات رضوی برداشت.