جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخی از فلاسفه دین معاصر، برخلاف متکلمان و فیلسوفان دین قدیم که منشأ دین را وحی الهی می‌دانستند، آن را تجارب دینی می‌دانند. سپس در مورد چگونگی تجربه دینی، انواع تجارب دینی، اعتبار آن‌ها، تفسیرهای آن‌ها و نیز عوامل و انگیزه‌هایی آن‌ها، سخنانی گفته‌اند که در این نوشتار مورد کندوکاو قرارگرفته است.

نوشتار حاضر، سیری گذرا در مبانی نظری معاد از دیدگاه حکیم ملاصدرای شیرازی است. او با توجه به اصول ابداعی خودش تصویری از معاد ارائه می‌دهد که طبق آن پس از مفارقت نفس از بدن، نفس به‌وسیله قوه خیال بدن مثالی را که شبیه بدن دنیوی است، می‌آفریند؛ درحالی‌که وحدت شخصیت او کاملاً محفوظ است. در حکمت صدرایی نفس از بستر ماده برمی‌خیزد «جسمانیة الحدوث» و با حرکت جوهری مراتب استکمال خود را طی می‌کند تا به تجرد دست یابد و مراتب تجرد را نیز یکی پس از دیگری طی می‌کند و کامل‌تر و کامل‌تر می‌گردد. زمان مرگ طبیعی، زمان استکمال نفس و استغنای آن از بدن است و بعد از آن قوه خیال بدن مثالی را به وجود آورده که عینیت بدن دنیوی و اخروی در آن محفوظ می‌باشد. در قیامت نیز نفس با همین بدن محشور می‌گردد که هم ماده «بدن» و هم صورت «نفس انسانی» باهم محشور می‌شوند، پس شیء اعاده شده کاملاً همان شیء اول می‌باشد؛ زیرا بدن برای انسان در حکم ماده است و ماده نیز به نحو جنسیت و ابهام مدنظر است؛ بنابراین بر بدن مثالی آفریده شده به‌وسیله قوه خیال نیز صادق است و نفس همراه با بدن مثالی باقی است «روحانیة البقاء».

آیه 33 سوره احزاب که معروف به آیه تطهیر است، از اراده الهی برای دورکردن و زایل ساختن هر نوع پلیدی و ناپاکی از گروه خاص خبر می‌دهد و اعلام می‌کند که تنها این گروه از این عنایت ویژه‌ای الهی بهره‌مند هستند و حضرت حق این امتیاز بی‌نظیر را منحصراً به آن‌ها اعطاء کرده است. عبارتِ «اهل‌البیت» در این آیه در مقام اشاره به آن گروه خاص به‌کاررفته است. در خصوص اینکه مراد از اهل‌البیت کیان‌اند؟! دیدگاه‌ها و نظریه‌های متعدد و متفاوت وجود دارد. رأی صاحب‌نظران و مفسرین شیعه آن است که مراد از عبارت موردبحث، طیبه خمسه؛ یعنی پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و حضرت علی و حضرت زهرا و حسنین (علیهم‌السلام) است. امّا مفسرین و متکلمان اهل تسنّن با این نظر مخالفت کرده‌اند؛ بعضی تنها زنان پیامبر (ص) مشمول اهل‌البیت دانسته و بعضی دیگر دایره اهل‌البیت را توسعه داده و علاوه بر طیبه خمسه، شامل زنان پیامبر نیز دانسته‌اند. در این نوشته نظر گروه اوّل تقویت شده و شواهد و دلایل روایی که در منابع متعدد و معتبر آمده، ذکر شده است و با استناد و استدلال به احادیث ناظر به شأن نزول و تفسیر آیه تطهیر، دیدگاه امامیه مبنی بر اختصاص آیه مورد بحث، به طیبه خمسه، اثبات شده است.

نوشتار حاضر، ترجمه‎ای است از مصاحبه آقای «بارنز نورتن» با دکتر «سیدحسین نصر». نصر در این مصاحبه به سئوالات متعددی پاسخ داده است؛ ازجمله این سئوال که رویکرد سنت‌گرایی و فلسفه‎های معاصر غرب نسبت به متون مقدس چگونه است. وی معتقد است که نگاه فلسفه غرب و سنت‌گرایی به متون مقدس، دو نگاه کاملاً متفاوت است. فلسفه قرون وسطی و فلسفه اسلامی که سنت‌گرایی نیز در این هر دو می‎گنجد، با متون مقدس در هماهنگی کامل قرار دارد؛ اما فلسفه «دکارتی» و «پسا دکارتی»، کاملاً با متون مقدس بیگانه است. نکته دیگری که وی به آن پاسخ داده است، تفاوت دیدگاه فلاسفه پست‎مدرن درباره متون مقدس است. پست‎مدرنیست‎ها چون از یکسو قائل به نسبیت‎اند و از دیگر سو، در تقابل با سنت، برای متون مقدس حجیتی قائل نیستند. سپس ایشان درباره رابطه جهان غرب و شرق به سنت، معتقد است که سنت در شرق، حالت پویایی خود را حفظ کرده و به سرنوشت سنت غربی دچار نشده است. از این‎رو به آینده سنت در این حوزه خوش‌بین است.

حرکت جوهری در فلسفه اسلامی مبحثی است که برای اولین بار توسط ملاصدرا مطرح گردید. فلاسفه پیش از او، حرکت را صرفاً در مقولات عرضی جایز می‌دانستند. حرکت جوهری به این معنا که جهان همیشه در حال نو شدن و خلع و لبس است، موجب تحولات شگرفی در فلسفه گردیده است. در این نوشتار با پیش‌فرض قبول حرکت جوهری به بررسی آثار و پیامدهای این نوع حرکت و تأثیرات آن در مباحث مهم فلسفی و کلامی چون بحث نفس، علم و ادراک، حدوث و قدم عالم، معاد و ربط متغیر به ثابت می‌پردازیم.

تمدنها سابقه تاریخی دارند. اسلام دین تمدن سازی است که تمدن کهنی در تاریخ جامعه بشری پدید آورده است. گرچه امروزه از آن فاصله گرفته است. سالیانی است که دین اسلام از ظهور پیشوای خویش محروم مانده است . لذا برای تغییر وضعیت موجود و اداره بهینه امور جامعه اسلامی نیازمند تحقق تمدن اسلام است. تحقق این امر مبتنی بر راهبردهای ساختارسازی تمدن اسلام است. راهبرد پیشنهادی نگاه تمدنی به علوم و معارف و توجه به آینده نگری و آینده پژوهی است.

متکلمان مسلمان درباره حقیقت و ماهیت انسان، آراء مختلفی ارائه کرده‌اند. برخی حقیقت انسان را جسم و برخی عَرض، بعضی مجرد از جسم و عَرض و بعضی دیگر مرکب از آن دو، دانسته‌ است. برخی انسان را مرکب از روح و بدن و بعضی مرکب از بدن و نفس مجرد دانسته است. دیدگاه اخیر را کلام وحی و نیز روایات معصومان تأیید می‌کند. با توجه به مقام خلیفه‌اللهی، مقام کرامت و افضلیت، برخورداری از فطرت الهی، امانت‌داری الهی، انسان‌محور عالم آفرینش بوده تمام نعمت‌ها و امکانات این جهان مقدمه است تا انسان در راستای تکامل، تعالی و وصول به قرب حق بهره گیرد.

یکی از اشکالاتی که به طور معمول برخی از مسیحیان به اسلام وارد می‌کنند، خشن بودن دین اسلام است و با استفاده از رسانه‌ها و با روش‌های مستقیم و غیرمستقیم به مخاطبان خود القا می‌کنند که اسلام دین خشونت است. ولی با بررسی گذشته مسیحیت خصوصاً دوران حاکمیت کلیسا (قرون وسطی)، مسیحیت چهره دیگری از خود به جا گذاشته است. علاوه بر این در کتاب مقدس موجود، حوادث خشونت باری از دوران گذشته که مورد قبول مسیحیت هم می‌باشد نقل شده است؛ نکته دیگر اینکه احکامی در کتاب مقدس آمده که سختی و خشونت آن قابل دفاع نیست.

بداء در لغت به معنای ظهور و آشکار شدن امر پنهان آمده است و در اصطلاح علم کلام به معنای دگرگونی و تبدیل رأی به رأی دیگر است. گرچه بداء در قرآن، به خداوند نسبت داده نشده است؛ امّا در روایات ائمه معصومین] در موارد مختلف بداء به خداوند نسبت داده شده است. تفسیر بداء توسط مختار، سبب گردید تا خرده‌گیران به سرزنش تمامی شیعیان برخیزند. بزرگان امامیه در پرتو آیات قرآن کریم و روایات، به تبیین و تفسیر بداء پرداخته‌اند و وقوع بداء را به‌صورت منطقی و مدلل اثبات کرده‌اند.

نوشتار حاضر، سیری است گذرا در مبانی نظری سنّت‎گرایی. مقاله با بررسی تعاریف گوناگون سنّت آغاز می‏شود و با تعریف سنت‏گرایی و بیان تفاوت آن با سنّت ادامه می‎یابد. سپس وارد بحث اصلی شده و به بررسی مولفه‎های نظری جهان‏بینی سنّت‎گرایی می‎پردازد. نویسنده در این بخش، مولفه‏هایی همچون ناتمام‎انگاشتن عقل، رئالیسم معرفت‎شناختی، اعتقاد به عالم یا عوالمی مافوق عالم طبیعت و... را به عنوان مبانی نظری سنّت‎گرایی معرفی می‎کند. در انتهای مقاله نیز ویژگی‎های تجددّگرایی به اختصار توضیح داده می‎شود.