جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریچارد رورتی با ارائۀ تقسیم‌بندی جدید از فلسفه، فلسفه را به فلسفۀ نظام‌مند و پرورش‌گر تقسیم می‌نماید. او استعارۀ مشترک در فلسفۀ نظام‌مند را استعارۀ آینه می‌داند که بر طبق روایت رورتی برسازی فلسفه بر پایۀ این استعاره دارای ضعف‌هایی همچون معرفت‌محوری، ذات‌گرایی، انفعال‌گرایی و تعمیم‌گرایی است. اما با نظر به نظام فلسفی ملاصدرا و استعارۀ آینه در نظر‌گاه او، نقیصه‌های مطرح شده از جانب رورتی را مشاهده نمی‌کنیم و فلسفۀ وی در عین برخورداری از شاخصۀ حقیقت‌محوری به عنوان شاخصه‌ای مثبت از شاخصه‌های مثبت فلسفه‌های پرورش‌گر نیز برخوردار است به گونه‌ای که می‌توان ملاصدرا را فیلسوفی نظام‌مند و پرورش‌گر دانست. در این مقاله سعی شده است دیدگاه ریچارد رورتی دربارۀ استعارۀ آینه و نقاط ضف آن از منظر فلسفۀ ملاصدرا مورد نقد و بررسی قرار گرفته و نشان داده شود که فلسفۀ ملاصدرا ضمن استفاده از استعارۀ آینه، فاقد نقاط ضعف مورد نظر ریچارد رورتی است.

این مقاله با الهام از تعریف فارابی از دو دانش فقه و کلام که وی آن‌ها را صناعت می‌نامد، به خلاء علم کلامِ افعال یا به تعبیر امروزی الهیات اخلاقی در جهان اسلام اشاره می‌کند. اگر چه فقه به دقت در بارۀ احکام افعال صحبت کرده است اما در صدد دفاع عقلانی و توجیه آن‌ها برنیامده است. براساس تعریف فارابی از صناعت کلام، در واقع هدف کلام نصرت آموزه‌های نظری و عملی اسلام است و باید علاوه بر توجیه و دفاع از اعتقادات دینی برای دفاع از آموزه‌های عملی (اخلاقی) و مفهوم و معقول کردن آن‌ها نیز اهتمام داشته باشد. البته دشواری توجیه افعال شرعی و یا نگرانی از وقوع خطا و تأویل نادرست احکام عملی شرع بر اساس هوی و هوس که دغدغه‌هایی قابل درک هستند، در عمل از رشد و تطور الهیات اخلاقی اسلامی جلوگیری کرده است. به‌طور کلی برای دفاع از آموزه‌های دینی چه در مباحث اعتقادی و چه در مورد افعال شرعی راه‌هایی زیاد وجود دارد که فارابی به آن‌ها اشاره می‌کند که از جملۀآن‌ها نوعی ایمان‌گرایی دربارۀ فقرات شریعت و التزام به بی‌نیازی از تبیین عقلانی آن‌ها است. اما خطاب این مقاله با کسانی است که از لزوم توجیه عقلانی شریعت و یا حداقل از سودمندی آن سخن می‌گویند و تلاشی در خور در باب توجیه آراء و عقاید دارند ولیکن به هر دلیلی از کاربرد این روش دربارۀ افعال شرعی و مسائل اخلاقی (عملی) سرباز می‌زنند.

مسألۀ شر از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری و عملی انسان است که کلیت حیات مادی و معنوی او را تحت تأثیر قرار داده و می‌تواند در معنا یا بی‌معنایی آن نقشی بنیادین داشته باشد. جنبۀ مابعدالطبیعی شرور که از علت وجودی یا عدمی بودن آن‌ها سؤال می‌کند و نیز دو نوع طبیعی و اخلاقی شرور که کارکرد آن‌ها را در جهان طبیعت و در ارتباط با زندگی انسان عاقل و مختار نشان می‌دهند، به اهمیت و پیچیدگی مسألۀ شرور می‌افزایند. در این زمینه پاسخ‌هایی متعدد ارائه شده‌اند که تلاش دارند با تأکید بر ویژگی‌هایی چون: عدمی یا وجودی بودن شرور، ضرورت شرور برای تحقق خیرات بیشتر، ملازمت شرور با اختیار انسان و ذاتی بودن آن‌ها نسبت به جهان طبیعت و نسبی بودن شرور، فلسفۀ شرور را تبیین نمایند. در این تحقیق تلاش می‌شود با نظر به سه مؤلفۀ مهم معنای زندگی؛ یعنی: هدف، ارزش و کارکرد زندگی و نیز جایگاه و نقش انسان در آن و با استفاده از آموزه‌های اسلامی نشان داده شود که اگر در حل مسألۀ شرور، جامع‌نگری مابعدالطبیعی و استفاده از آموزه‌های الهی، مورد نظر قرار گیرد، می‌توان به فهم نسبتاً معقول ازآن‌ها دست یافت که نه تنها نافی معنای زندگی انسان نیست، بلکه برای آن، معنایی با محتوای بنیادین فراهم می‌سازد؛ یعنی هدف الهی زندگی و ارزش و کارکردهای آن و نقش شایستۀ انسان در آن بازتعریف می‌گردد.