جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پی‌یر آدو معتقد است ماهیت و حقیقت ِفلسفۀ دورانِ باستان، در تجربۀ اتحاد و تجربۀ عرفانی ریشه دارد. از نظرِ او تعالیم و آموزه‌های مکاتبِ فلسفی، تمرین‌های معنوی هستند که به منظورِ آماده‌سازیِ نفسِ مخاطب برای تجربۀ امرِ متعالی، ارائه شده‌اند. سهروردی نیز حکمتِ اشراق را مبتنی بر تجربۀ امر متعالی و مشاهده و اشراق بنا می‌کند. بنابراین در این مقاله با استفاده از الگوی فلسفه به مثابه روش زندگی، به بررسی جایگاه تجربۀ عرفانی در مکتب ِاشراق می‌پردازیم، تا از این رهگذر، به شناخت هر چند عمیق‌تر مسائل این مکتب نائل گردیم. بر این اساس هدف از تأسیس حکمتِ اشراق را می توان، ارائۀ برنامه‌ای جامع و عملی دانست که با کمک به ارتقاء سطح ِآگاهی مخاطب، او را برای تجربۀ نوعی دیگر از زندگی آماده می‌سازد.

زیست‌شناسی تکاملی و هم‌سو با آن، روان­شناسی تکاملی، طیبعت انسانی را به‌عنوان چیزی که تکامل می­یابد و نه ماهیتی ثابت و غیرقابل‌تغییر در نظر می‌گیرد. همان‌طور که کل طبیعت زیستی همیشه در معرض جریان‌های تکاملی است، طبیعت انسان نیز به‌عنوان جزیی از کل، تحت تأثیر تکامل قرار می‌گیرد. از طرفی در جهان­بینی دینی، فطرت، سرشت ویژه و آفرینش خاص انسان است که غیر از طبیعت-که در همۀ موجودات جامد یا نباتی و بدون روح حیوانی یافت می­شود- و متمایز از «غریزه» -که در حیوانات و در بُعد حیوانی انسان وجود دارد- می‌باشد. در جهان­بینی دینی، فطرت، موهبتی است که از سوی خداوند به انسان عطا شده است تا او را به‌سوی کمال هدایت نماید. در این نوشتار تبیین زیستی از سرشت انسان با تأکید بر حس اخلاقی و تقریر دینی از فطرت (به‌عنوان خمیرمایۀ بنیادین ماهیت انسان و وجه تمایز او از سایر جانداران) مورد بحث قرار می‌‌گیرد و در نهایت نتیجه خواهیم گرفت که در تعریفِ مفهوم فطرت، می­توان معنای موسعی را در نظر گرفت که هم موجودیت و سرشت خاص انسانی را در تمایز با سایر موجودات تبیین کند و هم با تبیینات زیستی از تکامل انسان هم‌خوانی داشته باشد. در این تعریف باید فطرت در نگرش دینی را معادل عقلانیت در نگرش زیستی در نظر بگیریم که در هردو نگرش با رشد و شکوفایی آن در گونۀ انسان، او را به‌سوی دین و اخلاق سوق می‌دهد.

جریان‌شناسی خداناباوری جدید و چالش‌هایی که پیش روی دین‌ورزان قرار داده است از جمله مسائل جدی می‌باشد که در این سال‌ها، الهی‌دان‌های مسیحی را به موضع‌گیری واداشته است. خداناباوری جدید، خوانشی جدید از الحاد است که هجمه‌ای خصمانه علیه هرگونه دین‌باوری، به ویژه دیانت مسیحی، را سرلوحۀ فعالیت‌های خود قرار داده است. در سال‌های منتهی به دهۀ اول قرن بیست و یکم، دفاعیه‌های متعهدان به دین در برابر این هجمۀ جدید افزایش یافته است که نظریۀ «طراحی هوشمند» یکی از دفاعیه‌های علمی در برابر این جریان محسوب می‌شود. این نوشتار به بررسی این دفاعیه در برابر خداناباوری جدید ‌پرداخته و کارایی و توفیق آن را در رسیدن به اهداف خود بررسی می‌نماید. در نهایت این نتیجه به دست می‌آید که نظریۀ طراحی هوشمند در برابر چالش‌هایی که با آن مواجه است، مانند، اصل آنتروپیک، نظریۀ فرگشت، و برخی تبیین‌های الهیاتی دربارۀ جهان، قادر به اثبات طراحی هوشمند برای جهان نیست. در نتیجه برای اثبات طراح هوشمند باید به دنبال دلایل فلسفی و الاهیاتی دیگری بود.

بنابر دیدگاه الهیات سنتی، خداوند دارای ویژگی‏هایی منحصر به‌فرد است که در مخلوقاتش وجود ندارد. در این سنت، خداوند موجودِ کامل حداکثری است. از جملۀ این کمالات، می‏توان به تغیّرناپذیری اشاره کرد که بر اساس آن کمالات خدا نه افزوده و نه کاسته می‏شود. از سوی دیگر خداوند، تأثرناپذیر نیز معرفی می‏شود؛ که بر اساس آن خداوند از رنج‏های انسان دچار اندوه نمی‏گردد، زیرا این امر با تغیّرناپذیری و کمالِ حداکثری خدا، که مستلزم برخورداری از سعادت لایتغیر است، منافات دارد. بنابراین تغیّرناپذیری خدا، خداباوران را از پذیرش تأثرپذیر بودن خداوند منع می‏کند. در این نوشتار سعی بر آن است با محوریت قرار دادن علم مطلق، این دعاوی اثبات شود که: اولاً علم مطلق خدا، می‏تواند شاهدی بر تأثرپذیری‏اش باشد و ثانیاً ماهیت علم مطلق مانع از « قبول تغیّرپذیری خدا به وابستۀ تأثرپذیری خواهد بود»، زیرا کمال حداکثری خدا مستلزم آن است که علم او، ذاتی و شامل تمام گزاره‏های صادق، از ازل تا ابد باشد. در نتیجه آگاهی و اندوهگینی او از رنج آدمی، مستلزم تغییر در خداوند نخواهد بود. به عبارت دیگر خدا به جهت علم مطلقش از ازل به رنج آدمی آگاهی دارد، پس قبول اندوه خدا از رنج‏ها و شرارت‏های آدمی نباید تغییری در او تعالی ایجاد نماید. قبول این دیدگاه نه تنها یکی از مسائل خداناباران را حل می‏کند، بلکه در تقویت و ترویج خداباوری نیز مؤثر است، زیرا خدایی که با مؤمنان در غم و شادی‏ها شریک است، شایستگی بیشتری برای پرستش دارد تا خدایی که ساکن و بی‌تفاوت نظاره‏گر رنج‏های آدمی‏ست.

منطق فازی یک منطق مقداری است. در مقابل منطق ارسطویی که یک منطق دو ارزشی محسوب می‌گردد، منطق فازی منطقی چند ارزشی است. به عبارت دیگر نگرش منطق فازی به پدیده‌ها یک نگاه قاطع با درجه ارزشی صفر یا یک نیست، بلکه از دیدگاه منطق فازی درجه ارزشی رخدادها می‌تواند از بی‌نهایت مقادیر مابین صفر یا یک تعیین گردد. لذا از منظر منطق فازی تغییرات در عالم هستی پیوسته و تدریجی است و این تغییرات در پارامترهای هستی، دارای خطوط واضح و مرزبندی مشخص نیستند. در مقابلِ منطق فازی، دیدگاه مکانیک کوانتومی در خصوص تغییرات در عالم هستی یک دیدگاه پلکانی و جهشی است. سطوح انرژی و همچنین کلیه پارامترهای وابسته به انرژی در این نگرش، کوانتومی و اساساً مفهوم فوتون به عنوان بسته‌هایی از انرژی دربرگیرنده پلکانی بودن تغییرات در مکانیک کوانتومی می‌باشد. در این میان مکانیک آماری با نگاهی میانه، تغییرات در سطوح ذره‌ای را پلکانی و کوانتیزه لیکن در سطوح ماکروسکوپی پیوسته و تدریجی می‌انگارد. در واقع از این منظر یک تغییر ماکروسکوپی حاصل معدل بی‌نهایت تغییر میکروسکوپی است که برخلاف کوانتیده بودن تغییرات ذرات در سطح میکروسکوپی می‌تواند نمودی تدریجی و پیوسته در تغییرات ماکروسکوپی داشته باشد. در این مقاله سعی شده است، از دیدگاه معرفت‌شناختی تأثیر این نظریات در متدولوژی شناخت عالم مورد بررسی قرار گیرد.

درون‌گرایی و برون‌گرایی یکی از مباحث مهم حوزۀ معرفت‌شناسی است. رویکرد درون‌گرایی، توجیه را بر مبنای دو مؤلفۀ اصلی مورد بررسی قرار می‌دهد: مؤلفۀ نخست؛ داشتن قرینه توسط فاعل شناسا و مؤلفۀ دوم؛ قابل‌دسترس بودن آن برای فاعل شناسا است. برون‌گرایان در مقابل، به قابل اعتماد بودن فرآیندهای علی باورساز تأکید می‌کنند. در این میان رویکرد فضیلت‌محور ارنست سوسا امکان ارائۀ یک نظریۀ ترکیبی مبتنی بر درون‌گرایی‌– برون‌گرایی را مطرح می‌کند. این نظریه اگرچه در واقع رویکردی برون‌گرا است، اما درونی‌بودن توجیه در معرفت‌شناسی فضیلت‌محور سوسا بر اساس دسترسی شناختاری فاعل شناسا به قابل اعتماد بودن فرآیند باورساز، تبیین می‌گردد.