جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فرهنگ اسلامی، دعا و راز و نیاز با خداوند از اهم واجبات و مورد تاکید فراوان می‌باشد. پژوهشگران در این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «نظری» است ابتدا به مفهوم دعا می‌پردازد و آ‌ن را «خواندنِ همراه با خواست و طلب» می‌دانند. سپس ضرورت دعا را مورد مداقّه قرار داده و در گام سوم، مراتب دعا را بیان می‌دارد. در مرحله بعد نقش دعا در تربیت انسان از چهار جنبه مورد بررسی قرار گرفته و نتایج زیر حاصل شده است: از جنبه اخلاقی؛ دعا کننده باید توجه خود را از غیر خدا قطع نموده، خلوص نیت را لحاظ کند و همچنین از رذائل اخلاقی مبرّی و به صفات پسندیده الهی آراسته گردد. از بعد اجتماعی؛ دعا کننده برای تسریع در اجابت دعا باید اولاً، دعای بر دیگران را بر حاجت خود مقدم دارد. ثانیاً، به دعای جمعی و گروهی همت گمارد. از جنبه عاطفی؛ دعا کننده باید احساسات خود را به خداوند‌، پیامبر و اهل بیت او (صلوات الله علیهم اجمعین) ابراز نموده و نیز از استغفار نسبت به معاصی خود غفلت نورزد. واز جنبه جسمانی؛ انسان دین‌دار باید بهترین کلید حل امراض جسمانی و روانی و رفع اضطراب‌های زندگی را در راز و نیاز با پروردگار و «دعا درمانی» بداند.

یکى از فضائل برجسته آدمى عقلانیّت است. بدون شک، هر که عقلش کامل‏تر است، بر دیگران برترى دارد. قطعا صحابه پیامبر اعظم| به لحاظ عقلانیّت یکسان نیستند. با سیرى در معارف اسلامى و آثارى از اندیشمندان معلوم مى‏شود که عقل به یک لحاظ به عقل نظرى و عقل عملى، و به لحاظى دیگر به عقل جزئى و عقل کلّى، و به لحاظى دیگر به عقل فطرى و عقل اکتسابى، و به لحاظى دیگر به عقل قدسى و عقل زمینى قابل انقسام است. مدعاى این نوشتار این است که امام على× پس از پیامبر اعظم| به لحاظ عقل نظرى و عقل عملى و به لحاظ عقل فطرى و کلى و قدسى بر همه صحابه، و طبعا بر همه امت برترى دارد. کوشش شده است که با بررسى شواهد و قرائن و ادله، مسأله این مقال اثبات گردد.

در این نوشتار نخست روایت ارزشمندی از امام کاظم× در رابطه با حجت های خداوند بر مردم بیان شده و محور بحث قرار گرفته است. سپس توضیح می‌دهد که روح پر فتوح اسلام شامل معارف عقلی (رکن درون ذاتی) و سفرای الهی (رکن برون ذاتی) است. در ادامه، ضمن نقد و بررسی دیدگاه قائلین به اصالت حس و تجربه، استدلال خواهد شد که اینان گرچه در ظاهر عقل را بی اعتبار دانسته‌اند؛ اما در نهایت نتوانسته‌اند خود را به طور کامل از قید ادراکات عقلی برهانند. همچنین فلسفه‏ی بعثت سفیران الهی و جانشینی اوصیای آنان ـ که جبران نارسایی عقل انسان ها است ـ بر اساس عقل فهیم عدلی و شیعی و نقش آن در به کمال رساندن نوع انسانی بیان شده است. در پایان نتیجه خواهیم گرفت که همه‏ی عقول، توانایی درک حقانیت حجت ظاهر را دارند و بدین لحاظ راه تعامل حجت ظاهر و باطن باز است و حجت ظاهر نه تنها مؤید عقل است بلکه راهگشای تقویت و تکمیل آن ها نیز می‌باشد.

بدون شک، پیامبر خاتم(ص) خیرالناس و خیرالبشر و سید و سالار همه انبیاء و رسولان است. آیا بعد از آن حضرت کسی به چنان مقامی رسیده یا نرسیده، و اگر رسیده، کیست؟ مأمون الرشید عباسی مجلس مناظره‌ای با جمعی از محدثان و متکلمان برگزار کرد و با آن‌ها به گفتگو نشست. آن‌ها ابوبکر را خیرالبشر می‌شناختند و مأمون امام علی را این نوشتار، بخشی از آن مناظره طولانی را که بر محور آیه غار است، مورد نقد و بررسی قرار داده و استدلالات مأمون را محکم دانسته و توضیحاتی نیز بر آن افزوده است.

فیلسوفان در تفسیر نحوه پیدایش عالم از دیرباز به این باور رسیده‌اند که از یک امر واحد و بسیط به معنای واقعی، جز یک چیز پدید نمی‌آید؛ زیرا صدور کثرت از یک مصدر بسیط، مستلزم تعدد جهات و نشانه ترکیب در ذات آن خواهد بود که با وحدانیت و بساطت خالق جهان منافات دارد. این یکی از مهم‌ترین دلایل فلاسفه بر اثبات قاعده الواحد است که با عنوان «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» بیان می‌شود. برخی از متکلمین مانند غزالی و فخررازی، مفاد این قاعده را موجب محدودیت در قدرت خداوند دانسته‌اند که می‌تواند با کفر برابری کند؛ زیرا براهین دیگری حاکی از قدرت نامحدود و مطلق خداوند است. به همین جهت آنان تلاش کرده‌اند ادله فلاسفه را مخدوش سازند. اما فلاسفه معتقدند این مسئله حاصل برهان است و در عین حال با قدرت مطلق خداوند ناسازگار نمی‌خوانند؛ زیرا مطابق اصل علیت و سنخیت، تمام موجودات با واسطه یا بی واسطه به ذات حق منتسب می‌شوند. به نظر می‌رسد با عنایت به مباحثی مانند بسیط الحقیقه و فقر وجودی ممکنات، و همچنین تعیین مصداق حقیقی صادر اول، ناسازگاری قاعده الواحد با قدرت الهی که مورد ادعای متکلمین است، قابل رفع باشد.

این نوشتار، نخست مروری دارد بر بیان ماهیت افراط گرایی و مضرات آن، سپس به بحث درباره راه های مبارزه با آن پرداخته است. افراط گرایی یا قومی یا نژادی یا حزبی و گروهی یا مذهبی است. از آن جا که افراط گرایی زاییده تعصب خشک و خروج از جاده اعتدال و عقلانیت و گریز از شریعت است، برای مبارزه با همه اقسام، بیان مضرات افراط گرایی، و توضیح فواید اعتدال و میانه روی توصیه می شود. در مورد افراط گرایی مذهبی و اعتدال، در منابع اصیل اسلامی ـ یعنی قرآن مجید و سنت معصومین ـ مطالب ارزشمند و توصیه هایی سازنده وجود دارد که این نوشتار از آن ها بهره ای وافی گرفته است.

این تحقیق، که از نوع تحقیقات کاربردی است، با هدف بررسی روش‌های تربیت عقلانی بر مبنای سخنان حضرت رضا7 انجام شده است، در این تحقیق تلاش شده به روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ داده شود: روش‌های تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش تحلیل محتوا، این نتایج به دست آمده است: به طور کلی بر مبنای سخنان امام رضا7، روش‌های تربیت عقلانی به دو دسته «روش‌های تربیت عقل نظری» و «روش‌های تربیت عقل عملی» قابل تقسیم‌بندی است. روش‌های تربیت عقل نظری عبارت‌اند از: روش تفکّر(اندیشه ورزی)،روش علم‌آموزی(تعلّم) و روش تجربه‌اندوزی که این‌ها برای تربیت عقل نظری و تحقق نخستین هدف تربیت عقلانی(علم) هستند. ولی روش‌های تربیت عقل عملی عبارت‌اند از: روش تزکیۀ نفس(روش خویشتن پالایی) و روش‌های متناظر با مراحل تزکیۀ نفس که برای تأمین دومین و سومین هدف تربیت عقلانی (ایمان و عمل) به کار می‌روند. مراحل روش تزکیۀ نفس عبارت‌اند از: غفلت‌زدایی (که خود شامل روش‌های ذکر، موعظه و عبرت آموزی است)، توبه، زهد، مراقبه و محاسبه و تقوا.

پرسش از خدا، یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسایل نظام‌های فلسفی و کلامی است. این نوشتار با انتخاب هیوم و لایب‌نیتس از دو نظام فلسفی تجربه‌گرا و عقل‌گرا به بررسی و مقایسه نظرات ایشان درباره خدا پرداخته است. می‌توان گفت هیوم و لایب‌نیتس در این موضوع تقابل جدّی دارند چرا که هیوم بر مبنای نظام تجربه‌باورانه خویش، همان براهینی را که لایب‌نیتس برای اثبات وجود خدا به کار می‌برد، مورد اعتراض و نقّادی قرار می‌دهد. فلسفه لایب‌نیتس، فلسفه‌ای خدامحور است در صورتی که در نظام فلسفی هیوم که معرفت آدمی ریشه در حس و تجربه دارد، جایی برای اعتقاد به خدا که موضوعی فراتجربی است، باقی نمی‌ماند.

مهمترین اصل در حوزۀ معرفت وشناخت، تبیین کمال انسان است. حکمت وجودی در انسان، ژرف تر از حکمت خلقت در سایر موجودات است، چرا که انسان وجود جامع وفرا گیری است نسبت به آن چه در عالم ملک وملکوت میگذرد. انسان عصاره لوح محفوظ وصراط مستقیم بین بهشت ودوزخ است.، بعد ملکوتی انسان سرّی است از اسرار الهی. و ظهوری است از خلافت الهی، که به حکم مظهریت«الظاهروالباطن»، می تواند درعالم ملک وملکوت، تصرف نماید. در این نوشتار، درصدد برآمدیم تاکمال انسان رااز منظرصدرالمتالهین بررسی نموده ومیزان هماهنگی دیدگاه ایشان را، با قرآن کریم مورد ارزیابی قرار دهیم. طبیعی است که با بررسی اجمالی دامنۀ کمال انسان ،خواننده انگیزش بیشتری یافته ودر کمال وسعادت خویشتن، گام های استوارتری بر خواهد داشت.

این نوشتار به چند ادعا پاسخ می‌دهد: 1. شیعه و قرامطه یکی است. تنها اینان بودند که وحدت مسلمانان را خدشه‌دار کردند و حرمت حج و خانه خدا را شکستند. پاسخ این که اولاً شیعه از قرامطه اعلام برائت می‌کند. ثانیاً امویان برای سرکوب عبدالله زبیر کعبه را ویران کردند و وهـابیان هـزار حـاجی یمنی را ـ به جز دو تن که فرار کردند ـ به طرز وحشیانه‌ای به قتل رسانیدند و جهیمان را با دوهزار تن که در مسجد الحرام متحصن شده بودند یا کشتند یا دست‌گیر و سر به نیست کردند. بعلاوه چهارصد حاجی ایرانی را که هیچ جرمی جز سر دادن شعار «الله اکبر» نداشتند به شهادت رساندند. 2. اهداف حج برتر از این است که با برافراشتن پرچم به بهانه برائت از مشرکان به اغراض سیاسی و انحرافی آلوده شود. پیامبر9 و مسلمانان بعد از او چنین کاری نکرده‌اند. پاسخ این است که برافراشتن پرچم و اعلام برائت از مشرکان در مراسم حج در عصر پیامبر9 واقع شده است. 3. در کشور سعودی کسی قبر نمی‌پرستد و از اهل قبور حاجت نمی‌طلبد و بر ضریحی سجده یا قربانی نمی‌کند. پاسخ این است که شیعیان نیز در سرزمینهای خود چنین کارهایی را نمی‌کنند، ولی زیارت اهل قبور و توسل به ارواح طیبه اولیای الهی غیر از پرستش و سجده کردن است. 4. در مراسم حج، شعار برائت از مشرکان و به اهتزاز درآوردن پرچمها روا نیست و وهابیت هیچگونه انحراف عقیدتی ندارد و با همه مسلمین برادر است. پاسخ این است که اولاً توحید به معنای نفی استکبار و تسلیم در برابر خدای یگانه است و شعار برائت، بعد سلبی توحید را تحکیم و بعد ایجابی آن را تقویت می‌کند، و ثانیاً وهابیت، هرگز پرچمدار برادری و حرکت در صراط مستقیم نبوده، بلکه با کشتار مسلمانان حجاز و عراق و یمن و در پیش گرفتن شیوه تکفیر، نه به سنیان رحم کرده و نه به شیعیان.