جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رجعت یا بازگشت بزرگ در هنگامه ظهور، نشانه قدرت لایزال خداوندی، از عقاید مسلم و تردیدناپذیر شیعه می‌باشد که بر پایه و اساس آیات نورانی قرآن و احادیث معصومین (علیهم‌السلام) بنا شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی امکان رجعت از منظر کتاب و سنت (با تاکید بر اندیشه‌های علامه طباطبایی( می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی از نوع تحلیل مفهومی بوده و از منابع کتابخانه‌ای استفاده‌شده است. بررسی‌ها نشان می­دهد فلسفه وجودی رجعت بیش از آن است که صرفاً سبب مجازات کافران و رسیدن به ثواب باشد و عمده هدف رجعت، تحقق وعده الهی، نصرت و یاری دین خدا، تشکیل حکومت عدل جهانی و ظهور قدرت حق و گسترش آن است؛ بنابراین ازنظر عقل، شرع و علم زیست‌شناسی، بازگشت روح‌ به همان بدنی که پیش‌تر به آن متعلق بوده است، هیچ محذوری ندارد و طبق قاعده «اَدَلُّ الدَّلیلِ عَلی‌اِمکانِ الشیءِ وقوعُهُ» بهترین دلیل برای امکان وقوع رجعت است. تمام اشکالاتی که مستشکلین از رجعت می‌کنند دالّ بر عدم توجه آن‌ها به درک صحیح از رجعت است و شاید ناشی از آن باشد که مایل نیستند رهبرانشان که در حق اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ظلم­ها کرده‌اند، مجازات شوند.

اعتباریات مبحثی میان رشته­ای است که در فلسفه، اصول فقه، علوم ادبی و زبان­شناسی مورد بررسی قرار می­گیرد، اما صبغه فلسفی و اصولی آن بسیار پر رنگ­تر است. برجسته نمودن بحث اعتباریات و جمع­آوری و انسجام مباحث مربوط به آن از نوآوری­های علامه طباطبایی به شمار می­آید. تطبیق بحث اعتباریات بر اموری مانند الزام و بایستن، جزاء و پاداش و همچنین اعتباریت تشریعیات و احکام الهی امری قابل تأمل و شایسته غور و تحقیق بیشتری است. علامه بحث اعتباریات را در حوزه دین تسرّی داده و زبان دین و احکام الهی را زبان اعتبار معرفی نموده و تعلق اراده حاکم بر فعل غیر را اعتبار در اعتبار عنوان می­کند. اما علامه حسن زاده معتقد است از آنجایی که تشریع از باطن تکوین منشأ می­گیرد، جزو امور اعتباری محسوب نمی­شود. تشریع و تشریعیات در حقیقت تنظیم و تنقیح اسرار تکوینی و طبیعی تکامل انسان در مسیر صحیح الهی است. صراط مستقیم بودن تشریعیات از نظر علامه حسن زاده در عداد امور تکوینی است و حقیقتی نامشروط و مطلق محسوب می­شود.

دین در گستره اندیشه ماکس وبر یک پدیده اجتماعی است. وبر با رویکرد کارکردگرایانه به تبیین دین پرداخته است. در نگاه کارکردگرایانه به دین مبدأ فاعلی و غایی هستی کنار گذاشته می‌شود و صرفاً به گزاره‌های دینی بدون در­نظر­گرفتن ابتدا و انتهای آن نگریسته می‌شود، اما ماکس وبر­ برخلاف سایر جامعه­شناسان صرفاً به نگاه کارکردگرایانه اکتفا نکرده است و در جامعه‌شناسی دین خود به بررسی سایر جنبه­های دین نیز پرداخته است. دین در اندیشه وبر مجموعه­ای از تعالیم است که شامل باورها و اخلاقیات برای رسیدن به رستگاری است. در این اندیشه خدا در رأس عالم به عنوان مبدا ارزش­ها قرار می­گیرد، پیامبر به عنوان حامل پیام خدا و محرک تغییرات اجتماعی و منجی به عنوان واسطه­ای بین خدا و مردم قرار می­گیرد که مأمور رساندن دعا و خواسته‌های مردم به خدا و تضمین کننده رستگاری و کاهنده رنج­ها است. در اخلاقیات نیز زهد و پرهیز از گناه دو مؤلفه اصلی است. ایمان به باورها و پای­بندی به اخلاقیات موجد وصول به رستگاری است. خدا، پیامبر، منجی، گناه، زهد و رستگاری کلیدواژگانی هستند که در این نوشتار بر مبانی روش توصیفی-تحلیلی هندسه دین در نگاه ماکس وبر را به تصویر کشیده است.

شناخت و معرفت دقیق نسبت به مراتب توحید از جمله توحید در ربوبیت، تأثیر عمیقی بر رفتار و عمل انسان دارد، زیرا هرکس به گونه­ای که می­اندیشد عمل می­کند. به تعبیر دیگر عملکردها نتیجه و بازتاب اندیشه­ها و عقاید است. خردورزی توحیدی نیز سبب می­شود که اعمال انسان صبغه توحیدی به خود بگیرد. خدا واجب الوجود بالذّات است و غیر خدا همه ممکن بالذات و نیازمند و وابسته به او هستند. در این نوشتار کوشیده­ایم با روش تحلیلی- توصیفی ضمن تتبع در متون دینی و همچنین بررسی آراء اندیشمندان در توحید خالقیت توقف نکنیم؛ بلکه در مرتبه­ای بالاتر، تدبیر جهان را نیز از ذات الهی بدانیم. خداوند متعال هم خالق و هم مدّبر جهان هستی است. مَعیت و همراهی توحید در خالقیت و توحید در ربوبیّت، رابطه عمیق­تری میان انسان و جهان با خداوند تعریف می­کند. در این تصویر همه مخلوقات، آیات الهی و جلوه فیض او هستند.

منشأ غیرمادی ادراک و وجود غیرمادی نفس مبنایی است که در برخی روایات و از جمله روایت اهلیلجه، بر آن تأکید شده است. این روایت با تأکید بر غیرمادی بودن ادراک و منشأ آن، حاوی استدلال‌هایی است که در گفت‌وگو میان دیدگاه مادی‌انگاری (طبیب هندی) و مجردانگاری (امام صادق ع)، ارائه شده است. با توجه به این روایت، ادراک حقیقتی غیرمادی دارد و منشأ ادراک یا همان نفس نیز مجرد است. از سویی در سه مکتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه با عنایت به ویژگی‌های غیرمادی ادراک و مدرِک، استدلال‌هایی به نفع تجرد نفس اقامه شده است و از سوی دیگر فیلسوفان ذهن با عنایت به ویژگی‌های کیفی ادراک تبیین‌هایی به نفع تجرد ادراک ارائه کرده‌اند. رویکرد غیرمادی به نفس نقطه تلاقی سه رویکرد دینی با عنایت به روایت اهلیلجه، فلسفه اسلامی و فلسفه ذهن است. نقطه مشترک هر سه رویکرد در استفاده از روش شهودی در ارائه استدلال‌های فلسفی بر مدعای تجرد ادراک و منشأ آن است. در این پژوهش، به پرسش چیستی ادراک و منشأ آن با توجه به روایت اهلیلجه و با عنایت به شواهدی از علم­النفس فلسفی پاسخ داده می‌شود.

هدف پژوهش حاضر تبیین مختصات و ابعاد تربیت مدنی و مبانی عقلی آن در اندیشه فارابی است. این ­مقاله ­با­ روش­ تحلیل­ محتوای ­کیفی ­از نوع قیاسی، مبتنی بر مطالعه اسنادی (کتابخانه­ای) انجام­شده است. بر این اساس مبانی عقلی تربیت مدنی فارابی در قالب دو بخش مبانی عام و مبانی تخصصی ارائه شد. مبانی عام عبارتند از مبانی انسان­­شناختی و ارزش­­شناختی و مبانی ­تخصصی شامل مبانی جامعه­­شناختی است. بر این مبنا اهداف تربیت مدنی از دیدگاه فارابی عبارتند از ایجاد و گسترش نگرش صحیح نسبت به سعادت و چگونگی تقویت اعتقاد به آن در میان افراد مدینه، ترغیب و تشویق افراد برای عمل بر طبق عقاید صحیح، آموزش مهارت­های مورد نیاز مدینه و شیوه صحیح تعاون اعضاء با یکدیگر. بر اساس آثار به­جامانده از فارابی برای تحقق این اهداف روش­هایی مانند روش­ برهانی، روش­ اقناعی، روش­ تروّی، روش­ الگویی، روش هنرمآبانه، روش تکرار و تمرین را می­توان استنباط کرد.

فلاسفه معتقدند ممکن­الوجودها همچنان که در ایجاد به علت نیازمند هستند در بقاء نیز به علت نیاز دارند. یکی از مباحث مهم عرفانی و دینی عبارت است از «جایگاه انسان کامل در جهان». در مقاله پیش رو با روش تحلیلی توصیفی، ابتدا چیستی انسان کامل مورد بررسی قرار گرفته و به این بحث پرداخته شده که انسان کامل تجلی­گاه صفات و اسماء الهی است. سپس با استناد و استشهاد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) این حقیقت تبیین و اثبات شده است که وجود انسان کامل یا همان خلیفه مطلق خدا در زمین از زمان حضرت آدم استمرار داشته است. در ادامه بدین امر اشاره گردیده که عرفا و فلاسفه، انسان کامل را علت بقای عالم می‌دانند؛ چون از دیدگاه آنان انسان کامل به اذن خدا حافظ خلق است و مرکز دایره وجود و واسطه فیض الهی است و همه چیز به واسطه انسان کامل خلق شده و نظم و ترتیب عالم از وجود اوست و او غایت موجودات است. ضرورت عصمت در انسان کامل به‌عنوان خلیفه مطلق خداوند امری اجتناب‌ناپذیر است؛ چرا که او باید آینه تمام­نمای صفات و اسماء الهی و کون جامع باشد. در عصر حاضر این امر مهم برعهده حضرت ولی عصر امام زمان (عج) می‌باشد.

حالات معنوی، حالات الهی و غیرمادی در درون انسان هستند که به شکل عاطفه یا رفتار نمود می­یابند و ممکن است صادق یا کاذب باشند. البته گاه برخی از اختلالات خفیف روانی به حالات معنوی شبیه می­شوند و نیاز به تشخیص افتراقی پیدا می­شود. در اینجا با نگاهی میان­رشته­­ای بر اساس متون اسلامی و روان­شناسی دین و روان­شناسی مرضی و با روش توصیفی-تحلیلی، به معرفی وجوه تمایز اختلال­های روانی (اسکیزوفرنی، افسردگی، تبدیلی، اضطرابی) که با حالات معنوی قابل خلط هستند پرداخته و بیان می­دارد که حالات معنوی صادق تفاوت ماهوی با اختلال­های اسکیزوفرنی، افسردگی، تبدیلی و اضطرابی دارد و شباهتشان جنبه صوری دارد که با مقایسه ویژگی­های آنان با نشانگان اختلال­ها در روان­شناسی مرضی، این مشابهت از بین می­رود؛ زیرا توهم، هذیان و سایر نشانگان اختلال روانی در صاحبان حالات صحیح معنوی وجود ندارد. آنان در پیروی از شریعت و سنت معصومان (علیهم­السلام) کوشا هستند و این امر نقش مهمی در تمییز آن­ها از بیماران روانی دارد. مثلاً کم­خوابی در حالات معنوی بر اثر عبادت و خدمت به خلق ایجاد شده و کم­خوراکی بر اثر مراقبت از شکم برای رعایت اعتدال و نحیف شدن جسم بر اثر روزه همچنین دارندگان حالات صحیح معنوی در عزت نفس و مشکلات مربوط به خواب و خوراک، عاری از نشانگان ابتلا به آن اختلال­ها هستند.

اندیشه و تفکر از اصلی­ترین مفاهیمی هستند که در قرآن کریم و کتب روایی تفسیری به آن­ها توصیه اکید شده است. از طرفی همین واژگان در آثار ­جیدو کریشنامورتی نیز با زاویه نگاه متفاوت­تری به وفور به چشم می‏خورد. حال مسئله این است که آیا تفکر و اندیشه در نگاه اندیشمندان دینی هم­چون علامه طباطبایی و کریشنامورتی یکسان است یا تفاوت­هایی دارند. برای پژوهش در این باره از روش تحلیلی-توصیفی و با مطالعه آثار علامه طباطبایی و نیز آثار مکتوب کریشنامورتی استفاده شده است. در ابتدا علامه به­طور مطلق موافق تفکر و اندیشه و در مقابل، کریشنامورتی مخالف تفکر و اندیشه به نظر می­رسد؛ ولی با کمی تدقیق این نتیجه حاصل می­شود که هم علامه و هم کریشنا موافق تفکر و اندیشه هستند، ولی هر دو به نوعی تفکر و اندیشه را به صحیح و ناصحیح تقسیم کرده و نوع اول را تأیید و نوع دوم را رد می‏کنند. البته دیدگاه علامه طباطبایی و کریشنامورتی در مورد تفکر و اندیشه کاملاً منطبق بر هم نبوده و وجوه اشتراک و افتراق­هایی با هم دارند.