جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الوهابیّون قاموا بتشریک من یدعو غیر الله تعالى على نحو العبادة والسؤال، والحال أنّ هنالک فرقًا بین الدعاء والعبادة والسؤال، ولیس کلّ دعاء وطلب یُعدّ عبادة، بل یفتقر إلى اعتقاد الربوبیّة والإلوهیّة ونیّة العبادة فی المدعوّ، والقصد من کتابة هذه المقالة، تعریف دعاء غیر الله لغویًّا واصطلاحیًّا ثمّ تجمیع شروطه وإثبات شرعیّته بشروط، والردّ على ادّعاء الوهابیّین فی مسألة دعاء غیر الله تعالى وترادفه للسؤال والعبادة، وأقمنا أدلّةً على ما نحن بصدد إثباته من تشریح العبادة وملاکاتها وتخلّصنا بنتیجة.

توانایی ارواح اموات بر شنیدن و اطلاع یافتن از سخن زندگان در دنیا، ازجمله موضوعات مورد انکار وهابیت است. وهابیان برای اثبات ادعای خود به آیاتی چون )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى(، )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( و همچنین به داستان عزیر نبی%؛ و ماجرای بی‌خبری انبیا از این دنیا در زمان مرگشان، استدلال کرده‌اند. این در حالیست که خوانش وهابیان از آیات یادشده از دلالت این آیات بیگانه بوده و در میان عالمان مذاهب اسلامی بی­سابقه است. آیه )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى( طبق تفسیر رسول اکرم $ ربطی به ناتوانی ارواح اموات بر شنیدن ندارد، آیه )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( مرتبط با بتان است و از محل بحث متباین است، داستان عزیر نبی% هم تنها بر این دلالت می‌کند که حضرت عزیر% از زمانی که مرده بود و در این دنیا نبود، چیزی به یاد نیاورد، نه‌اینکه چیزی نشنیده باشد، لذا نفی شنیدن نمی‌کند و درنهایت بی‌خبری انبیا به‌معنای نشنیدن مردگان نیست، بلکه نهایتاً عدم علم را ثابت می‌کند و عدم علم با عدم سماع متفاوت است.

وهابیان با هرگونه آموزش و یادگیری فلسفه مخالف­اند؛ علاوه بر این تکفیر و ملحد خواندنِ فلاسفه از سخنان و فتاوای رایج در میان وهابیان است. گرچه آنان تلاش کرده­اند ستیز خود با فلسفه و فلاسفه را علمی و مستدل جلوه دهند، لکن ارزیابی سخنان و دلایل وهابیان این نتیجه را به دست می­هد که نقص تصوری وهابیان از مفاهیم فلسفی، سوء برداشت آنان از متون فلسفه، در کنار تعصبات عقل‌‌‌ستیزانه، بیشترین تأثیر را در تخطئه‌ و ستیز وهابیان با فلسفه و فلاسفه داشته­ است. به نظر می‌رسد تکفیر فلاسفه و تحریم فلسفه از سوی وهابیان بیش از آن‌‌که مبنای علمی داشته باشد، بر پایه تعصبات و نسبت‌‌های ناروا استوار است. در این نوشته، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، نظریات مخالفان فلسفه بررسی و نقد شده است.

وهابیان در شدّ رحال و سفر برای زیارت قبور خدشه وارد کرده‌اند؛ آن را حرام و بدعت بر می‌شمارند. در این مقاله دلایل وهابیان در خصوص بدعی بودن شدّ رحال بیان شده و بررسی خواهد شد. به طور خاص روایتِ «لا تشدُّ الرِّحال إلّا إلى ثلاثة مساجد»، به‌عنوان اصلی‌ترین دلیل آنان بر حرمت و بدعت بودن سفر به ‌جهت زیارت قبور، بررسی می‌گردد. نوشتار حاضر با استناد به سخنان عالمان اهل‌سنت، همچنین سیرۀ سلفِ صالح و روایات بسیار زیاد در استحباب سفر برای زیارت، سُستی کلام وهابیان در منع شد رحال و سفر برای زیارت قبور انبیاء و صالحان را اثبات کرده است.

نووی، یکی از علمای تراز اول اهل­سنت است که دارای گرایشات اشعری و حدیث‌گرایانه است. اهتمام به نقل­ قول سلف و حدیث­ گرایی نووی، باعث شده است که وهابی­ ها، تمایل زیادی برای همفکر نشان دادن او با خودشان داشته باشند؛ از این­ رو، سعی کرده ­اند برخی از اقوال مخالف اندیشه وهابیت او را، توجیه کنند؛ در حالی­که با بررسی­ های علمی، مشخص می­شود که بین نووی و وهابیت، نه ­تنها هیچ تطابقی نیست، بلکه تضاد نیز وجود دارد. این تضاد در شاخص تفکر وهابیت (یعنی توحید ربوبی و الوهی)، آشکار است؛ زیرا نووی، همانند وهابی­ ها، توحید الوهی و ربوبی را به ­گونه ­ای تفسیر نکرده که اموری مانند طلب شفاعت، استغاثه و تبرک به اموات، شرک باشند؛ بلکه وی، اعتقاد به اذن ­الله و استقلالیت را در تحقق توحید و شرک ربوبی دخیل دانسته است. او در توحید الوهی نیز، اعتقاد به ربوبیت را در تحقق عبادت، شرط می ­داند.

کتاب «استغاثه و جایگاه شرعی آن» اثر «محمدطاهر القادری» نویسنده اهل‌سنتِ حنفی، ساکن پاکستان، با ترجمۀ سیدعبدالحسین رئیس­السادات به زبان فارسی در 112 صفحه در سال ۱۳۹۰ش از سوی انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این کتاب مشتمل بر پنج باب است: باب اول: مطالب اولیه درباره استغاثه؛ باب دوم: مفهوم مددخواهی از پیامبر6؛ باب سوم: جایز بودن استغاثه به انبیا و صالحان پس از مرگ آنان؛ باب چهارم: پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان؛ باب پنجم: حُسن‌ظن داشتن به اسلام مسلمانان. در ادامه مطالب مهم هر یک از این ابواب ذکر خواهد شد.

تاریخ وهابیان آکنده از تخریب بناهای واقع بر قبور انبیا، صحابه، تابعان و دیگر صالحان است. محمد بن عبدالوهاب در روزهای نخست تفاهم با عثمان بن معمر، حاکم عیینه، بنای واقع بر قبر زید بن خطاب را تخریب کرد؛ در سال­های هم­پیمانی محمد بن عبدالوهاب با محمد بن سعود، این موضوع تبدیل به رویه و سنتی جاری در میان وهابیان شد. آنان پس از تصرف مدینه، اَبنیه واقع بر مزارات بقیع را تخریب کردند؛ اکنون نیز، چانچه ظروف و شرایط، مساعد وهابیان باشد، قبه خضراء رسول­الله6 را تخریب می­کنند. داعش به­تبع وهابیان در سرزمین­های عراق و سوریه، بناهای واقع بر قبور بسیاری از صالحان را ویران کرده­اند. وهابیان بر حسب خوانش خود معتقدند، ساخت بنای بر قبور حرام، بدعت و ذریعه شرک است؛ این در حالی­ است که برخی از آیات قرآن مانند آیه 21 سوره کهف، 32 سوره حج و 23 سوره شوری، دلالت بر جواز بنای بر قبور می­کنند؛ علاوه بر این، به گواه تاریخ و سیره مسلمانان، از زمان صحابه تاکنون، از نظر مسلمانان در ادوار مختلف، ساخت بنای بر قبور امری مجاز و مشروع است؛ لذا در تحقیق پیش­رو، به تبیین آیات و سیره مسلمانان در این رابطه پرداخته خواهد شد.

وهابیان از اولین روزهایی که سربرآوردند، تاکنون این پندار را ترویج کرده‌‌‌اند که ساخت بنا روی قبور، حرام، بدعت، نماد و ذریعه شرک است. محمد بن عبدالوهاب و پیروان او بر پایه همین پندار، بناهای ساخته‌شده بر قبور ائمه(، صحابه، تابعان و بسیاری از بزرگان اهل سنت را در نقاط مختلف جهان تخریب کرده‌‌اند. اجماع، روایت ابوالهیاج و روایت جابر مهم‌ترین دلایل وهابیان در این مسئله است که در این مقاله مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

موضوع صفات خبریه و روش صحیح تفسیر آن، از مسائل پرمناقشه در تاریخ مذاهب اسلامی است. برخی از مذاهب منحصراً راه تفویض تمامِ معنا یا تأویل را تجویز کرده­اند و برخی دو راه تفویض و تأویل را توصیه کرده­اند. جریان وهابیت از بدو پیدایش تا کنون مکرراً مذاهب اسلامی را به‌دلیل تجویز هر یک از راه­های تأویل و تفویض به انحراف در فهم و تفسیر این دسته از صفات متهم کرده است و روشی نو در تفسیر این صفات ابداع کرده است. وهابیان با هدف تأصیل و هویت‌بخشی به ایده و روش خود تلاش کرده­اند که سلف و عالمان مبرز متقدم اهل­سنت را هم­نظر و هم­سنگ با خود معرفی کنند. عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» که به مالک بن انس منسوب است، یکی از محوری­ترین دلایل و سخنان مصادره‌شده از سوی وهابیان برای اصالت بخشیدن به این دیدگاه است. این مقاله پس از بررسی صحت و سقم ادعای وهابیان در انتساب عبارت مذکور به مالک بن انس، به این نتیجه رسیده است که اولاً، عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» از مالک بن انس نیست و ثانیاً، اگر دیدگاه مالک بن انس در غیر صفت «استواء» بررسی شود، مشخص خواهد شد که دیدگاه او با وهابیت در تعارض است.

وهابیان با تقسیم­بندی استغاثه به اموری که مقدور بشر است و اموری که تنها از خداوند برمی­آید سپس تفسیر ویژه و منحصر به فردی که از این دو مفهوم دارند، پیوسته تلاش کرده­اند استمداد از پیامبر6 و دیگر بزرگان دین را، کاری مشرکانه قلمداد کنند. آنچه وهابیان را به این گمراهی کشانده چند موضوع مختلف است: 1) بی­توجهی به عنصر نیت و اعتقاد درخواست­کننده کمک. 2) تفسیر ناصواب وهابیان از مفهوم «ما لا یقدر علیه الا الله». تفسیری که وهابیان از مفهوم «ما لا یقدر علیه الا الله» دارند با چند اشکال روبروست:این تفسیر نه تنها در کتاب، سنت و سلف ریشه­ای ندارد بلکه با آنها در تضاد است. علاوه براین برخی از باورها و رفتارهای رایج در میان سلف نیز ذیل عنوان مذموم «ما لا یقدر علیه الا الله» قرار می­گیرد.