جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلفیت با کنار گذاشتن مذاهب اربعه، خود را پیرو سلف نامیدند؛ از جمله پیامدهای این نظریه، نگاه تازه­ آنان به مسئله تقلید است. آنها اولا التزام به مذهب معین را به­­طور کامل رد و انکار می­کنند؛ ثانیا برای عوام جامعه محدوده ضیقی را در نظر گرفته­اند؛ ثالثا وظیفه اصلی یک جامعه را اتباع معرفی کرده و تقلید و اجتهاد را برای قشر خاص و محدودی جایز دانسته­اند. سلفی­ها، مجتهدی که در بیان نظریات مذهب معینی باشد را از اهل علم به­حساب نبرده­ و معتقدند که رجوع به این مجتهد، رجوع به شخص عامی و از مصادیق تقلید کورکورانه خواهد بود. نظریهِ اتباع سلفیت، به­­دلیل اشکالاتی که دارد، نمی­تواند جایگزینی برای تقلید و اجتهاد باشد؛ از جمله اشکالات اتباع، استنباط نادرست از تقلید است. آنان تقلید را به­معنای رایج در بین مردم (پیروی کورکورانه) معنا می­کنند؛ در حالی­­که این تعریف، با معنای اصطلاحی تفاوت بسیاری دارد. اشکال دیگر آنان استفاده از آیاتی است که دلالت بر معنای عامِ اتباع می­کند؛ ولی آنان در اتباع خاص آن را به­کار می­برند. آخرین اشکال، آسیب­های اتباع در جامعه است که در این مقاله به روش توصیفی _ تحلیلی به آن پرداخته خواهد شد.

جریان الصحوة در عربستان سعودی، تحت تاثیر افکار سازمان اخوان‌المسلمین مصر شکل گرفت. شعار اصلی آنها مقابله با مدرنیته غربی و مقابله با ورود نیروهای خارجی به عربستان بود. آنها از نظر اعتقادی، مانند سایر وهابیان، با اشاعره و شیعه مشکل دارند؛ به­ طور کلی، می‌توان سیر تحول رابطه دولت عربستان با جریان الصحوة را به پنج مرحله تقسیم کرد که در این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، این مسئله مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ به ­نظر می‌رسد، آینده جریان الصحوة رو به افول باشد و در واقع این جنبش، گفتمانی منسجم و راه­کارهای مناسبی برای مشکلات موجود در جامعه عربستان و کشورهای اسلامی ارائه نداد و در حال حاضر محمد‌ بن ‌سلمان، ولیعهد عربستان، اکثر چهره ­های مطرح این جریان مانند سلمان ‌العوده، سفر ‌الحوالی و ‌ناصر ‌العمر را به زندان افکنده و در فکر اعدام کردن آنها می ­باشد.

مسئله عدم ایمان مشرکان به ربوبیت پروردگار متعال، از موضوعات مُسَلم و محرز قرآن کریم است. دلیل شرک آنان در ربوبیت این است که معبودهای خود را نافع، ضار و مالک شفاعت می ­پنداشتند. آنان علی­­رغم اینکه خالقی جز الله نمی­ شناختند، اما شئون ربوبی را به غیرالله نسبت می­ دادند؛ از این­رو، علامه طباطبایی معتقد است، مشرکین با اینکه خالقی جز الله نمی ­شناختند، اما در ربوبیت مشرک بودند؛ زیرا تدبیر امور هستی را در دست معبودهای خود می­ دانستند؛ برخلاف دیدگاه علامه طباطبایی، علمای وهابی مشرکین را در مسئله ربوبیت موحد می­ دانند و معتقدند: مشرکین همان­گونه که به خالقی غیر از الله معتقد نبودند، ربوبیت را از آن الله می­ دانستند و مالک، رازق، محیی، ممیت و مدبری جز الله نمی­ شناختند. ادله فراوانی از قرآن بر بطلان دیدگاه وهابیان مبنی بر عدم شرک مشرکین در ربوبیت دلالت دارد که در این نوشته، مهم­ترین آنها را از زبان علامه طباطبایی بیان خواهیم کرد.

دانستن مصطلحات حدیثی و آشنایی با حال جرح و تعدیل روات، در استناد به روایات نبوی6، دو شاخصه مهم است که بدون آن، استناد به روایات و عمل کردن به آنها امکان­پذیر نیست. ناصر بن عبدالله قفاری یکی از علمای وهابی عصر حاضر، شیعه را فاقد این دو ویژگی دانسته و می­گوید: شیعیان از گنجینه روایات نبوی6 بهره­ای نبرده ­اند؛ چراکه اولاً، رجال شیعه در قرن چهارم (ه­ق) تأسیس شده و گزارشات آن در کشف حال روات تأثیری ندارد؛ ثانیاً، تقسیمات روایی شیعه در قرن هفتم (ه ­ق) توسّط علامه حلّی4 برای فرار از اشکالات ابن ­تیمیه تأسیس شده و تا قبل از این، متقدمین شیعه به هر روایتی عمل می ­کردند؛ در این مقاله، در جواب خواهیم گفت که اولین کتاب رجالی شیعه در نیمه اول قرن اول هجری توسط عبیدالله بن ابی‌رافع نگاشته شد. شیخ طوسی در فهرست خود از این کتاب به­نام «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین7 فی الجمل و الصفین و النهروان من الصحابة» یاد کرده و سند خود را بدان ذکر نموده است. علم­الحدیث شیعه نیز از حیث تالیف کتاب مستقل، حداقل 200 سال بر سایر مذاهب مقدّم بوده و از حیث تفکیک روایات صحیح از غیر آن نیز، قرائن نشان می ­دهد، این کار در میان شیعیان، قبل از زمان امامین صادقین:، همواره رایج بوده است؛ در نتیجه، شبهاتی که وی بر اساس این اشکالش مطرح کرده وارد نیست.

انسان­ها در طول تاریخ خدایانی غیر از الله داشتند و آنها را می‌پرستیدند؛ چراکه آنان را ارباب خود می‌دانستند و نعمت‌های خود را از آنان می‌پنداشتند. انبیا: با کتاب‌های آسمانی به ­سوی آنان آمدند تا ربوبیت را از غیر خدا نفی کرده و مردم را از قید عبودیت غیر او رها سازند؛ بر همین اساس، بسیاری از آیات قرآن­ کریم در اثبات ربوبیت برای الله و نفی ربوبیت از غیر او نازل گردید. ابن ­جریر طبری از مفسران اهل ­سنت، با بررسی آیات قرآن، چنین نتیجه گرفته است که شرک مشرکان تنها در شرک اُلوهی خلاصه نمی‌شود و آنان در ربوبیت خدای متعال نیز، مشرک بودند؛ در حالی­که وهابی‌ها با استناد به چند آیه از قرآن، انسان­ها را در ربوبیت خداوند موحد دانسته و رسالت انبیا را در دعوت به توحید عبادی خلاصه می‌کنند. طبری در تفسیر جامع البیان بر این نکته تاکید داشته که مشرکان، اگرچه عالم به ربوبیت الله بوده و به این امر اقرار داشته‌اند، ولی در عمل، ربوبیت غیر خدای متعال را پذیرفته‌اند. در این مقاله دیدگاه وهابیت و ابن ­جریر طبری در ربوبیت خدای متعال مورد مقایسه قرار می‌گیرد و در نهایت روشن می‌گردد که دیدگاه وهابیت، مورد تایید طبری نمی‌باشد.

علمای مذاهب اسلامی (برخلاف ابن­ تیمیه و سایر سلفیان)، بر عدم حرمت بنای بر قبور اجماع دارند؛ البته برخی آن را مکروه و در مواردی (مثل بنا برای فخرفروشی)، حرام می­دانند. مجوّزین برای اثبات نظر خود، به ادله ­ای تمسک کرده ­اند که یکی از آنها، آیه(لَنتّخذنّ علیهم مسجداً) می­ باشد؛ در مقابل، سلفیان این عمل را حرام و ذریعه به­ سوی شرک معرّفی کرده و هدم بنای بر قبور را واجب می­ دانند. آنها دلالت این آیه را رد و اشکالاتی بر آن وارد کرده ­اند؛ مثلا می­ گویند: این حکم در ادیان گذشته بوده و نمی توان آن را برای مسلمین ثابت دانست؛ برخی دیگر نیز با استناد به روایات نهی از بنای بر قبور گفته اند: کسانی­ که در آیه، قصد ساخت مسجد بر قبر اصحاب کهف را داشتند، از مشرکین بودند نه مومنین! لکن با تدبّر در مفاد آیه (لَنتّخذنّ علیهم مسجداً) و روایاتی که در این زمینه وارد شده، روشن می­ گردد، گروهی که قصد ساخت مسجد را داشتند از مومنین بودند و این کار را نیز انجام دادند؛ همچنین با تدبّر در روایات ناهیه روشن می­ شود که این نهی، به­­ جهت پرستش صاحبان قبور توسّط مشرکین بوده و با جواز بنای بر قبور اولیا به­ جهت عبادت خداوند، منافاتی ندارند.