جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«اخلاق شادي»، به مطالعة ارزش‌هاي حاكم بر فعل شادي مي‌پردازد و در سه حوزة رابطة انسان با خدا، خود و ديگران بحث مي‌کند. ارزش‌هاي حاکم بر ارتباط انسان با خود در مقولة شادي، هنجارهاي فردي حوزة اخلاق شادي هستند که در اين پژوهش، با روش توصيفي تحليلي و از نوع اسنادي و بر اساس منابع اسلامي و متون اخلاقي مورد مطالعه قرار گرفت. اين پژوهش، به اين پرسش پاسخ مي‌دهد که هنجارهاي فردي اخلاق شادي از ديدگاه اسلام کدامند. يافته‌هاي تحقيق نشان داد كه انسان مؤمن براي داشتن شادي فضيلت‌مند، تکاليف اخلاقي خاصي در ارتباط با خود دارد و بايد به پاره‌اي فضايل آراسته گردد. اين هنجارها از ديدگاه اسلام؛ حق‌گرايي، دورانديشي، بلندهمتي، خويشتن‌داري، کرامت، عفت و قناعت هستند.

براي ترسيم يک نظام اخلاقي، به مباني مختلف و مستحکمي نياز است. يکي از مهم‌ترين مباني در ارائه يک نظام اخلاق، مباني جهان‌شناختي است که نگاه انديشمندان به عوالم هستي و اصول حاکم بر آن را بازتاب مي‌کند. سيدمرتضي، از انديشمندان بنام شيعه در انديشه‌هاي کلامي خود، نگرشي به جهان هستي دارد که در نتيجه منجر به تقسيم عوالم وجود، به عوالم پيش از دنيا، عالم دنيا و عوالم پس از دنيا شده است. اين نوشتار، به تشريح و تحليل اين نگرش و تأثير آن در اخلاق پرداخته و به نتايجي همچون انگيزش اخلاقي با توجه به اعتقاد به عوالم پسيني دنيا و ثواب و عقاب اخروي، معناداري اخلاق با توجه به انکار عالم ذر پيش از دنيا و توجيه چرايي زيست اخلاقي، در اثر اعتقاد به ناظمي مدبر و صاحب قوانين در دنيا رسيده است.

امرگرايي کارناپ، احساس‌گرايي آير و استيونسن و هدايت‌گرايي يا توصيه‌گرايي هير، مکاتبي غيرواقع‌گرا هستند که علي‌رغم تفاوت‌هاي‌شان، در انکار واقعيت ارزش‌هاي اخلاقي، بر اساس رويکرد پوزيتيويستي و فلسفة تحليلي با يکديگر هم‌نظرند. امرگرايي کارناپ، احساس‌گرايي آير و استيونسن، وجوه مختلف يک طرز تلقي فکري هستند که با اصرار بر اصل تحقيق‌پذيري تجربي از يک سو، و تحليل معناي واژه‌ها با رويکرد تجربي از سوي ديگر، به تبيين واقعيت‌داري يا عدم واقعيت امور مختلف دست مي‌زنند. همين امر، در حوزة اخلاق موجب سقوط آنها به ورطة غيرواقع‌گرايي اخلاقي شده است. هير نيز گرچه پوزيتيويست نيست و طرفدار فلسفة تحليلي است، اما رويکرد تجربي در موضع‌گيري‌هاي اخلاقي اين فيلسوف نيز نمايان است. اساساً همة فلاسفة تحليلي، چنين رويکردي دارند. عدم توجه به واقعيت‌هاي انتزاعي، که ارزش‌هاي اخلاقي، از آن قبيل‌اند، از عوامل اصلي اشتباه فوق و بلکه اغلب اشتباهات فلاسفة غرب است. در اين مقاله، با توضيح مکاتب سه‌گانة فوق، به نقد و بررسي آنها پرداخته و نشان داده‌ايم دچار چه اشکالات و نقدهايي هستند.

«بحران هويت» يا همان «نسيان خود» و بحران «ازخودبيگانگي»، مشکلي است که همواره گريبان‌گير بشر بوده است. اين پژوهش، با مراجعه به مضامين قرآني و روايي و استناد به آراي آيت‌الله جوادي آملي، ابتدا مفهوم روشني از بحران روحي «خودفراموشي» ارائه داده و در گام بعد،‌ جايگاه «خدافراموشي» و دين‌گريزي را در سلسله‌علل و سلسله‌نتايج «خودفراموشي» تبيين کرده است. يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از اين است كه خودفراموشي نه به ‌معناي از دست دادن فطرت توحيدي، بلکه به ‌معناي عطف توجه به صورت مادي و غفلت از صورت نوعيه انسان و روح انساني است. اما در رابطه با جايگاه نسيان خدا، با توجه به اينکه طبق آيات قرآن کريم، اعتقاد به توحيد مقوّم صورت نوعيه انسان است، نسيان خدا منجر به نسيان خويشتن خواهد شد. از سوي ديگر، با نظر به آيات قرآن کريم مبني بر اينکه مبدأ و معاد يکي است و انسان مظهر تام و جميع اسماي الهي است، نسيان خويشتن نيز نهايتاً منجر به نسيان خدا خواهد شد. ازاين‌رو، «خدافراموشي» در سلسله‌علل و سلسله‌نتايج «خودفراموشي» قابل تحليل و بررسي است.

اسلام در مواجهه با برخي جرائم، راه‌هايي را در نظر گرفته که يکي از آنها، قوانين کيفري است. اين قوانين، بر پايه تربيت افراد و اجتماع صورت مي‌گيرد و داراي مراحل متعددي است. از جمله آنها، گذراندن مقدماتي است که در مقام قانون‌گذاري بايد طي شود. پس از اين مقدمات، نوبت به اجراي حدود مي‌رسد که داراي الزامات اخلاقي مخصوص به خود است. اين پژوهش، تلاش مي‌کند تا با تحليل روش اسلام در معرفي و چگونگي طي مقدمات تربيتي و پس از آن، تشريع حدود، الگويي مناسب از روش قانون‌گذاري ارائه کرده، با روش‌شناسي اجراي حدود در اسلام، بايسته‌هاي اخلاقي انجام حدود را تشريح و تحليل کند. نتايج به‌دست‌آمده در اصل پيشگيري، درمان، تربيت تدريجي در مرحله تشريع حدود، از طريق آگاهي به انسان‌ها مناسب است. همچنين، اصل تربيت، توجه به حقوق و شرايط مجرم و بخشش اسلامي، در مرحله قانون‌گذاري اسلامي و اجراي حدود، از ديگر نتايج آن به‌شمار مي‌رود.

هدف اين مقاله، بررسي پاسخ به اين سؤال است که آيا اخلاق ديني وجود دارد، يا خير؟ براي پاسخ به آن، سؤال به چهار نحو معنا شده و سپس به هر يک جداگانه پاسخ داده شده است: اول اينکه، آيا اخلاق ديني وجود دارد؛ يعني آيا بخشي از دين مربوط به اخلاق است، تا آن را اخلاق ديني بنامند؟ دوم اينکه، آيا اخلاق ديني به‌معناي نظام اخلاقي وجود دارد؟ سوم اينکه، آيا نظرياتي اخلاقي وجود دارد که از طرف متدينان به دين نسبت داده شده باشد، تا بتوان آن را اخلاق ديني ناميد؟ چهارم اينکه، آيا اخلاق وابسته به دين است و اخلاق سکولار معنا ندارد؟ معاني چهارگانة فوق، که به صورت چهار سؤال مجزا مطرح شده در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفته‌اند. پاسخ سه سؤال اول مثبت، و پاسخ سؤال آخر منفي است. روش اصلي پژوهش، فلسفي مي‌باشد، اما بسته به مورد، گاهي از روش نقلي نيز استفاده شده است.

يکي از مسائل مهم جوامع بين‏الملل در مخاصمات مسلحانه بين‏المللي، گرفتن اسير و نوع برخورد با اسرا است که در اين ميان قراردادهايي مانند قرار داد ژنو تاريخ 27 ژوئيه 1929 براي حقوق اسرا نوشته شده است كه کشورهاي امضاء‌کننده ملزم به انجام آن هستند. دين مبين اسلام نيز در اين ميان، قوانين و مقررات مهمي براي اسرا دارد. عمل نکردن به اين قوانين، حکم جنايات بين‏المللي دارد. اما مسئلة مهمي که بعضاً براي يک رزمنده درباره بحث اسارت پيش مي‏آيد، تعارضاتي است که در برخورد با يک اسير براي يک رزمنده در حين جنگ ايجاد مي‏شود که بايد يک طرف تعارض را انتخاب کند و هر طرف را که انتخاب کند، از لحاظ اخلاقي دچار مشکل مي‏شود. لذا وظيفه او در اين موارد چيست؟ اين بحثي است که در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت و دستورات اسلام را در اين تعارضات مورد بررسي قرار خواهيم داد. اين مقاله، به روش کتابخانه‏اي انجام شده است.

ديدگاه صفات؛ يعني مجموعه‌اي از رذايل و فضايل، از جمله قديمي‌ترين و پرنفوذترين ديدگاه‌هاي اخلاقي در جهان اسلام است. به‌طوري‌که اکثر تأليفات اخلاقي مسلمانان، اعم از متقدمان و متأخران، از اين منظر به موضوع اخلاق نگريسته‌اند. حال اگر ديدگاه فوق را به‌عنوان چارچوبي نظري براي انجام مطالعات اخلاقي در نظر بگيريم، هدف اين مطالعه، معرفي و ارائه مسيري براي انجام مطالعات و پژوهش‌هاي علمي، در قلمرو صفات اخلاقي مي‌باشد. با توجه به اين هدف، پرسش عمدة مقاله حاضر عبارت است از: براي انجام مطالعه و تحقيق در حيطه صفات اخلاقي، چه مراحلي ضرورت دارد؟ نتايج به‌دست‌آمده حکايت از اين دارد که شش مرحله کلي را مي‌توان براي انجام مطالعات مربوط به صفات اخلاقي در نظر گرفت. اين مراحل، عبارتند از: مفهوم‌پردازي صفات اخلاقي، شناسايي ريشه‌هاي صفات اخلاقي، پيامدهاي صفات اخلاقي، راهکارهاي پيشگيرانه از رذايل اخلاقي، راهکارهاي درماني و راه‌هاي رشد و توسعة فضايل اخلاقي. انجام اين شش مرحله، مستلزم استفاده از انواع روش‌اي پژوهش مشتمل بر روش سنتي اسلامي (اصول فقه)، روش‌هاي علمي جديد؛ يعني کمي و کيفي و نيز روش پژوهش فلسفي، به‌ويژه با رويکرد تحليل مفهومي مي‌باشد. اين مسير پيشنهادي مي‌تواند به رشد و توسعة پژوهش در قلمرو تربيت اخلاقي کمک نمايد.

قرآن کريم يک الگوي کامل براي رفتار‌هاي سالم و اخلاقي در روابط اجتماعي و فردي است و آگاهي اخلاقي منجر به رفتار اخلاقي خواهد شد. هدف اين پژوهش، تبيين تأثير معنويت بر رفتار اخلاقي در خانواده، در ميان دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي ‌واحد بين‌الملل سولدوز و واحد نقده مي‌باشد. روش پژوهش، به لحاظ هدف کاربردي، و از حيث جمع‌آوري داده‌ها، توصيفي – همبستگي با استفاده از الگوي معادلات ساختاري است. از جامعة آماري تحقيق با استفاده از فرمول کوکران و نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌بندي شده، تعداد 302 نفر براي نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوري داده‌هاي پژوهش، شامل پرسش‌نامة معنويت پارسيان و دونينگ، و پرسش‌نامة رفتار اخلاقي لوزير مي‌باشد. به منظور آزمون نيکويي برازش از مدل‌سازي معادلات ساختاري با رويکرد حداقل مربعات جزئي تجزيه‌وتحليل صورت گرفت. نتايج تحليل نشان داد، معنويت بر رفتار اخلاقي در خانواده تأثير مثبت و معناداري دارد. معنويت 39/0 از تغييرات رفتار اخلاقي در خانواده را تبيين مي‌کند. از ميان ابعاد معنويت، فعاليت معنوي 29/0، اهميت اعتقادات معنوي 29/0، خودآگاهي 20/0 و نيازهاي معنوي معادل 16/0 از تغييرات رفتار اخلاقي را تبيين مي‌کند. ضريب معناداري مسير معنويت بر رفتار اخلاقي در خانواده معادل 36/6 مي‌باشد که از مقدار معيار 96/1 بيشتر است.

هدف اين پژوهش، تحليل محتواي کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني پايه‌هاي چهارم، پنجم و ششم ابتدايي، از لحاظ ميزان توجه به مؤلفه‌هاي تربيت اخلاقي مي‌باشد. در اين پژوهش، از روش تحليل محتواي کيفي ـ قياسي براي مشخص کردن مؤلفه‌هاي تربيت اخلاقي و سپس، ميزان توجه به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني دورة دوم ابتدايي استفاده شده است. بدين‌منظور، واحد تحليل تمامي متون، تصاوير و فعاليت‌ها مي‌باشد. ابزار تحليل محتوا، چک‌ليست تحليل محتواي محقق‌ساخته، با توجه به مرحله اول پژوهش بود. روايي ابزار پژوهش، با توجه به صاحب‌نظران اين حوزه به دست آمد. همچنين، پايايي ابزار به وسيلة فرمول ويليام اسکات محاسبه که ضريب توافق 86/0 را نشان داد. يافته‌ها حاکي از اين است که به طور نامتعادل به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي پايه‌هاي مذکور پرداخته شده است. آموزش همکاري و راهکارهاي حفظ دوستي، داراي بيشترين فراواني و آموزش به‌کارگيري معيارهاي عقلاني و ديني در ارزيابي و توانايي تصميم‌گيري، در موقعيت‌هاي اخلاقي داراي کمترين فراواني مي‌باشد. بنابراين، لزوم توجه متوازن به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني ضرورت دارد.