جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه اخبار به نیازی ضروری برای همه تبدیل شده است. اطلاعات و اخباری که رسانه ها به مردم ارائه می کنند در اندیشه و احساسات و نیز در سبک و شیوة زندگی آنها مؤثر است. خبرنگاران که بدنة اصلی رسانه ها را تشکیل می دهند از میان هزاران رویداد کوچک و بزرگی که هر شبانه روز در سراسر دنیا روی می دهد دست به انتخاب می زنند. آنچه تحت عنوان خبر از رسانه پخش می شود، در اصل حاصل انتخاب ها و تصمیم گیری های آنهاست و ازآنجاکه هر گزینشی نیاز به معیار دارد، نگارنده کوشیده معیارهای اخلاقی را از میان متون دینی اسلامی استخراج کند و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که از نظر اسلام، چه کسی و با چه ویژگی های اخلاقی می تواند عهده دار مسئولیت خبرنگاری در جامعة اسلامی باشد و بعد از تصدی این مسئولیت، چه معیارهای اخلاقی را باید رعایت کند. این مطلب ضمن بیان هفت اصل از اصول اخلاق حرفه ای خبرنگاری و پاسخ به برخی مسائل اخلاقی مورد نیاز آنان ارائه شده است.

مکاشفه هاي اخلاقي قواعد سردستي و شهودي اند که در گفت وگوهاي اخلاقي روزمره مورد استفاده قرار مي گيرند. هرچند اين قواعد پاسخي سريع و اغلب درست به معماهاي اخلاقي انسان مي دهند، استفادة بدون تأمل و استدلال از آنها مي تواند موجب خطاهايي در تصميم گيري هاي اخلاقي شود. حال پرسش اين است که خطاپذيري اين مکاشفات چه تلويحات و محدوديت هايي را براي تفکر اخلاقي انسان فراهم مي کند؟ هدف اين پژوهش، معرفي مکاشفه هاي اخلاقي در روان شناسي و بررسي تلويحاتي است که اين مکاشفه ها، براي رويکردهاي مختلف فلسفة اخلاق دارد. از طريق روش کتابخانه اي ابتدا مکاشفه هاي اخلاقي به روشني توضيح داده، و سپس به روش تحليلي- منطقي پيامدهاي اين مکاشفات براي رويکردهاي مختلف فلسفة اخلاق بررسي شد. مکاشفات اخلاقي، مي تواند خطاپذيري تصميمات اخلاقي را در صورت پذيرش صرف رويکرد عاطفه گرايي نشان دهد. افزون بر اين، برخلاف توصية فلاسفة اخلاق شهودگرا، مردم شهودهاي خود را به جاي استفادة صرف در مسائل بنيادي اخلاقي، در مسائل روزمره به کار مي اندازند.

بحث از نسبت ميان تجربۀ اخلاقي و تجربۀ ديني که با مبحث رابطۀ دين و اخلاق نيز مرتبط، ليکن بحثي مستقل از آن است، در تصوير ميزان قرب اخلاق مداري و دين مداري اثرگذار است. در مقالۀ حاضر، براي تعيين اينکه چه نسبتي ميان اين دو تجربه برقرار است، پس از بيان ويژگي هاي مشترک تجربۀ اخلاقي و تجربۀ ديني، تلاش مي شود تا مقصود از تجربۀ اخلاقي و تجربۀ ديني بيان شود و آنگاه با استفاده از تقسيم شش گانۀ ديويس دربارة انواع تجربه هاي ديني، و سنجيدن نسبت هر يک از آن اقسام با تجربۀ اخلاقي، نسبت تجربۀ اخلاقي با تجربۀ ديني شناسايي گردد. در اين راستا، ديدگاه تباين تجربۀ اخلاقي و تجربۀ ديني و ديدگاه اتحاد آن دو نيز مورد بررسي قرار مي گيرد. حاصل آنکه نمي توان هر تجربۀ اخلاقي اي را تجربۀ ديني شمرد. همۀ مصاديق اين دو نيز يکسره از يکديگر جدا نيستند، بلکه نسبت ميان تجربۀ اخلاقي و تجربۀ ديني عموم و خصوص من وجه است.

همۀ اديان و مکاتب الهياتي، مدعي راهبري و هدايت انسان به سوي سعادت و کمال هستند. در اين ميان، توجه به گرايش‌ها و اميال فطري يا غريزي انسان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. خداگرايي، خودگرايي و ديگرگرايي از جملۀ همين گرايش‌ها است. با توجه به اهميت سعادت انسان، به‌عنوان غايت اصلي او در زندگي و نيز نشان دادن سازگاري و عدم تعارض ميان گرايش‌هاي مورد بحث، اين مقاله بر آن است تا با روشي توصيفي- تحليلي و با ارائۀ شواهدي از آيات و روايات در فرايند تحقيق، افزون بر تبيين اين سازگاري و حل تزاحم ميان اين گرايش‌ها، جامعيت نظام اخلاقي اسلام و معارف عميق اين آيين وحياني را در مقايسه با ساير مکاتب اخلاقي نشان دهد. نظام اخلاقي اسلام، با تعيين «قرب اختياري به خداوند»، به‌عنوان ملاک ارزش فعل اخلاقي و غايت قصواي اخلاق، ضمن تأکيد بر امکان جمع ميان گرايش‌هاي ياد شده و با محور قرار دادن خداگرايي و توصيه به انجام هر کاري براي کسب رضايت خداوند، روش جمع معقول و مناسبي ميان آنها ارائه مي‌کند. تبيين چگونگي اين جمع، هدف اصلي اين پژوهش مي‌باشد.

اهميت اخلاق و تهذيب نفوس انساني، همواره يکي از دل‌مشغولي‌هاي انسان بوده است. بدون وجود فضائل اخلاقي، زندگي بي‌معناست. در حقيقت فضائل اخلاقي کمالات انساني را تعيين مي‌کنند و به زندگي انسان معنا مي‌بخشند. اما تحقق اين هدف والا، بدون پيدا کردن مبدأ واقعي براي فضائل امکان‌پذير نخواهد بود؛ زيرا تنها با وجود مبدأ واقعي براي فضائل، امکان گفت‌وگو از فضائل مطلق و تأثيرگذار در سعادت انسان وجود دارد. از‌اين‌رو، بسياري از مکاتب اخلاقي براي تحقق اين هدف و رسيدن انسان به سعادت، همواره در تکاپو بوده و سعي در ارائه مبدأ واقعي براي فضائل داشته‌اند. براي پيدا کردن مبدأيي واقعي براي فضائل اخلاقي، بايد کمال حقيقي انسان را به دقت تعيين نمود. بر اساس ديدگاه مرحوم علامه طباطبائي، وصول به توحيد در مراتب مختلف آن، کمال حقيقي انسان به‌شمار مي‌آيد. اين تحقيق بر آن است تا با روش توصيفي اثبات کند که از ديدگاه علامه طباطبائي، توحيد ام‌الفضائل و مبدأ همة فضائل اخلاقي مي‌باشد.

شناخت راز هستي و حقيقت انسان، از جمله اصلي‌ترين تعاليم بسياري از اديان و مکاتب فلسفي و عرفاني به‌شمار مي‌رود تا او را به هدف اصلي خلقت هدايت نمايد. خودشناسي، امکان رسوخ بي‌واسطة بشر به تجلي الهي را ميسر مي‌سازد. مولانا، با الهام از حديث «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، به شيوه‌هاي گوناگون به اهميت خودشناسي و تبيين انواع راه‌هاي ارتباطي آن با خداشناسي پرداخته است. اگرچه شناخت نفس ناطقه موجب شناخت خدا مي‌شود، اما براي رسيدن به نور معرفت و حصول کمال، که نتيجة تصفيه باطل و گسيختگي از عالم ظاهر و پيروي از پيران راستين است، بايد موانع شناخت را که سد تکامل نفس يا حجاب حق به‌شمار مي‌آيد، از ميان برداشت. در اين مقاله، مهم‌ترين موانع حجاب از منظر مولانا مورد توصيف و تحليل قرار گرفته است. مهم‌ترين موانع شناخت از نظر وي، عبارتند از: شهوت و هوي و هوس، حب دنيا، تقليد کورکورانه و حرص و آز.

برخي محققان در اينكه علامه طباطبائي اخلاق را مطلق بداند، روا داشته‌اند. هدف اين مقاله، اثبات اطلاق اخلاق بنا بر آثار علامه است. در اين راستا به توصيف مفاهيم اخلاقي الزامي‌ و ارزشي و تحليل فلسفي آنها پرداخته‌ايم. در حيطه مفاهيم الزامي، نشان خواهيم داد که الزامات اخلاقي در عين اعتباري بودن، مبتني بر واقعيات‌اند و ظرفيت تأمين اطلاق و جاودانگي اخلاق را دارند. در قلمرو مفاهيم ارزشي، ضمن اشاره به دو تعريف علامه از حسن و قبح، مشخص کرده‌ايم که يکي از آنها خارج از قلمرو حکمت عملي است و لذا بحث دربارة آن براي اثبات يا رد اطلاق، بي‌فايده است. تعريف ديگر که ملائمت و منافرت با غايت مقصوده است، مبين رابطة فلسفي ضرورت بالقياس و مستلزم اطلاق اخلاق مي‌باشد.

ليبرال‌ها در يک نگاه، به دو دسته طرفداران آزادي مثبت و طرفداران آزادي منفي تقسيم مي‌شوند. اصل آزادي اخلاقي در انديشه ليبراليسم با برخي از اصول اخلاقي اسلام نظير امر به معروف و نهي از منکر ناسازگار است. از اين جهت مقايسه اين دو اصل بحث‌برانگيز است. هدف اين پژوهش، که به روش تحليلي و رويکرد تطبيقي انجام شده، بررسي تطبيقي اصل آزادي با اصل امر به معروف و نهي از منكر مي‌باشد. تطبيق دو اصل مذکور حاکي از آن است که پذيرش اصل امر به معروف و نهي از منکر نه تنها به دليل ابتنا بر مباني متقن عقلي از جمله واقع‌گرايي اخلاقي بر اصل آزادي ترجيح دارد، بلکه به جهت مبرا بودن از اشکالات وارد بر اصل آزادي، از آن برتر است.

از مهم ترين و بزرگترين نعمت هايي که خداوند سبحان به انسان بخشيده است، نعمت کرامت و فضيلت انساني است که از مقام خلافت الهي انسان، سرچشمه مي گيرد. کرامت، مربوط به شرافت ذاتي انسان مي شود و فضيلت، برتري او را نسبت به غير بيان مي کند. کرامت از نگاه ديني محصور به کرامت ذاتي نمي شود و آدمي مي تواند با تقرب به خدا و پرهيزکاري بر آن بيفزايد و ارزش متعالي تري کسب کند و اين ارزش، ارزش اکتسابي است؛ اما بنابر آيات و روايات، مبناي رفتار ما با ديگران حفظ کرامت ذاتي آنهاست. هدف اين پژوهش، تبيين نقش کرامت انساني در تربيت اخلاقي و استنتاج رهنمودهايي براي مربي و متربي است. در اين نوشتار، با بررسي آيات قرآن، کرامت انساني به عنوان زيربناي تربيت اخلاقي در نظر گرفته شد و با به کارگيري روش استنتاج، اصل ضرورت تجلي کرامت انسان در تربيت اخلاقي و روش هاي تربيتي تکريم شخصيت، تغافل از خطاهاي اخلاقي، حفظ آبروي خود و ديگران و اعتراف به کمالات ديگران تبيين شد.

باور به تهي بودن دنياي واقعي از ارزش يا منشأيي براي ارزش، و نيز فردگرايي خاص ليبراليسم، مکتبي اخلاقي را بنيان نهاد که تنها منشأ اعتبار گزاره‌هاي اخلاقي را اراده و ميل فرد معرفي مي‌کند. با وجود رواج گسترده اخلاق ليبرال، اين ديدگاه با انتقاداتي مواجه است. در اين پژوهش تلاش شده تا ضمن تبيين مكتب اخلاق ليبرال، به نقد‌هاي آن اشاره شود. نتايج بررسي انتقادي ديدگاه مزبور حاكي از آن است كه، مکتب اخلاقي ليبراليسم را بايد در دستة غيرواقع‌گرايان اخلاقي و به تبع آن، نسبي‌گرايان اخلاقي دسته‌بندي کرد. در اين صورت، حاصل غيرواقع‌گرايي اخلاقي اين است که هرگز بايد اصلي اخلاقي مکتب خويش را نتوان توجيه کرد. از سوي ديگر، نسبيت در اخلاق، بي‌اعتباري هر نظام اخلاقي از جمله هر مکتب نسبي‌گرا را رقم خواهد زد. پيامدهاي غيرمنطقي نسبيت در اخلاق، ليبراليست‌ها را به سخن گفتن از قيودي نظير لزوم احترام به اميال ديگران کشانده است. اما آنها هرگز اين ابهام را پاسخگو نبوده‌اند که با وجود غيرواقع‌گرا بودن، چگونه مي‌توان به پيامدهاي ناگوار واقعي، براي توجيه چنين قيودي استناد کرد. حقيقت اين است که جز با در نظر گرفتن سعادتي واقعي براي انسان از يک سو، و پيامدهاي واقعي افعال اختياري او از سوي ديگر، هرگز نمي‌توان مکتب اخلاقي موجهي را شکل داد؛ سعادتي که از منظر دين حق، نزديک شدن به کامل مطلق است و براي درک جزئيات پيامدهاي افعال اختياري انسان نسبت به اين هدف، از راهنمايي کامل مطلق نمي‌توان بي‌نياز بود.