جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله «سقط جنين در بارداري حاصل از تجاوز به عنف» ازجمله مسائل حساس، چالشي و بحث‌برانگيز محافل گوناگون علمي است که به‌رغم اهميت بسيار، از حيث بررسي حکم اخلاقي کمتر مدنظر قرار گرفته و با آن به‌مثابه يک مسئله حاشيه‌اي برخورد شده است. خلأ حکم اخلاقي صريح موجب شده است‌ زنان باردارشده از اين رهگذر در دوراهي ترديد بين حفظ جنين و تحمل فشار سنگين خانواده و جامعه ازيک‌سو، و اسقاط جنين از سوي ديگر قرار گيرند. اينجا‌ست ‌که نگاه اخلاقي به اين مسئله اهميت پيدا مي‌کند. در عين مخالفت برخي از مکاتب اخلاقي با مسئله سقط جنين و آوردن ادله متقن به نفع خويش، برخي از دانشمندان اخلاق غربي با آوردن ادله‌اي همچون حقّ دفاع از خويش، حق شخص بر تن خويش و مانند آن سعي در اثبات جواز اخلاقي اين کار از سوي زنان نموده‌اند، وحال آنکه پس از تجزيه و تحليل داده‌هاي ايشان توسط اخلاق اسلامي، مي‌توان به اين نتيجه رسيد ‌که ادله ايشان قاصر از اثبات اخلاقي ‌بودن اسقاط جنين در بارداريِ حاصل از تجاوز به عنف است، و اين معلول نگاه افراطي يا تفريطي مکاتب اخلاقي غربگرا به مادر و جنين است. اما مکتب اخلاقي اسلام با نگاه منصفانه به جنين و مادر و ارائه بسته پيشنهادي مطلوب، در عين حکم به عدم جواز سقط جنين، مراعات حال مادر را نيز نموده است.

با توجه به اهميت ارزش‌هاي اخلاقي در جوامع انساني و نقش بسزايي که در تکامل و سعادت بشر دارند، استفاده از آنها در محتواي کتاب‌هاي درسي علوم انساني، ازجمله کتاب‌هاي درسي «عربي» ضروري است. پژوهش حاضر سعي دارد با روش «تحليل محتواي کمّي» و با استفاده از شيوه ويليام رومي به بررسي ارزش‌هاي اخلاقي در محتواي کتاب‌هاي درسي عربي دوره متوسطه اول، به‌منظور تعيين ميزان ضرايب درگيري فراگيران با محتواي اين کتب بپردازد. نتايج پژوهش حاکي از آن است که ضريب درگيري دانش‌آموزان با متن کتاب عربي پايه هفتم براساس ميزان برخورداري از ارزش‌هاي اخلاقي در حد نسبتاً قبول (62/0=ISI)، ولي در تمرين‌هاي آن بسيار ضعيف (0=ISI)است. در عربي پايه هشتم، ضريب درگيري دانش‌آموزان با متن، غيرفعال (15/0=ISI)، ولي در تمرين‌هاي آن فعال و پويا (80/1=ISI) است. ضريب درگيري با متن عربي پايه نهم غيرفعال (2/0ISI=)، اما در تمرين‌هاي آن بيش از حد استاندارد (66/3=ISI) گزارش گرديده است. در مجموع، ميزان ضريب درگيري دانش‌آموزان با محتواي کل کتاب عربي پايه نهم (86/3ISI=) است که بيش از همان ضريب در محتواي کتاب عربي پايه هفتم (86/0ISI=) و پايه هشتم (96/1ISI=) است.

در کنار عواملي همچون هواي نفس و شيطان، گرايش به دنياي مذموم يکي از عوامل سقوط انسان محسوب مي‌شود. ازاين‌رو بايد دنياي مذموم و آثار آن را شناخت و براي فاصله گرفتن از آن کوشيد. شناخت دنياي مذموم، آثار و مفاسد گرايش به آن و نيز راهکارهاي دوري از آن با تأکيد بر ديدگاه‌آيت‌الله ‌مصباح‌ يزدي، مسئله مقاله حاضر به‌شمار مي‌رود. نتايج اين تحقيق که با استفاده از روش توصيفي ‌ـ تحليلي صورت گرفته، حاکي از آن است که گرايش به دنياي‌ مذموم مي‌تواند منشأ گناهان و انحرافات، محروم‌شدن از معنويات، کفر، ترس و سختي هنگام مرگ گردد. ازاين‌رو براي دوري از دنياي‌ مذموم در حوزه ‌بينشي، بايد عبرت‌آموزي و درک حقيقت ‌دنيا و اصالت ‌ندادن به‌ آن را تقويت کرد؛ در حوزه‌ گرايشي با بهره‌گيري از الگوهاي معنوي مي‌توان کشش به ‌سوي ‌دنيا را کاهش‌ داد؛ و در حوزه ‌رفتاري، همنشيني با انسان‌هاي زاهد، تلاوت‌ قرآن، توسل به معصومان(ع) و عمل به‌ ضد مي‌توان روحيه دنياگرايي را مهار کند.

در ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي تنها راه رسيدن به سعادت، ايمان و رکن اصلي آن «توکل» بر خداوند متعال است. «توکل» يعني: انسان با ايمان و باور کامل، همه امور را به خداوند واگذارد و او را تكيه‌گاهى مطمئن براى خود قرار دهد. در اين صورت خداوند نيز او را کفايت مي‌کند. توکل فعلي اختياري است که به يکباره و ناگهاني حاصل نمي‌شود، بلکه ملازم با نوع بينش، گرايش و کنش انساني است. کسب و تقويت بينش و معرفت صحيح اولين گام در رسيدن به توکل است؛ زيرا با بررسي عوامل و موانع توکل در بعد بينشي، مي‌توان با چشمي باز و به درستي در مسير توکل قدم گذاشت. اما سؤال آن است که کدام عوامل بينشي به تقويت توکل مي‌انجامد؟ و چه موانعي از ايجاد و تقويت آن جلوگيري مي‌کند؟ پژوهش حاضر با هدف بررسي عوامل و موانع بينشي توکل در اخلاقي اسلامي با تأکيد بر ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي، پس از تفحص، جمع‌بندى، طبقه‌بندى و ويرايش اطلاعات با روش توصيفى ‌ـ تبييني انجام شده است. نتايج تحقيق حاکي از آن است که براي توکل بايد معتقد به توحيد بود و علاوه بر اعتقاد، بايد به آن باورها ايمان داشت، و بايد فهمي درست از خود و رابطه خود با خداوند پيدا کرد و از آن معارف غافل نبود و به اين رابطه بيّن توجه داشت. همچنين دانستن نحوه تأثيرگذاري خداوند در عالم و آثار و نتايج توکل نيز تأثير بسزايي در کسب اين فضيلت دارد. از سوي ديگر، فقدان بينش توحيدي، غفلت، عدم درک صحيح از انسان و اعتقاد به وساطت غيرخدا در امور، از موانع بينشي توکل محسوب مي‌شوند.

«غيبت» به‌عنوان يکي از مهم‌ترين گناهان زبان و داراي مفاسد فراوان فردي و اجتماعي، همچنان به لحاظ ماهيت براي اکثريت مردم ناشناخته است. گاهي هرگونه سخن دربارة ديگري را مصداق غيبت معرفي مي‌کنند و گاهي بيان عيب ديگري را به بهانه‌هاي مختلف، مصداق غيبت نمي‌دانند. وجود مستثنيات فراوان براي غيبت، بر ابهام آن افزوده است. سؤال اين است که ارکان غيبت کدام‌اند؟ منظور از «عيب» چيست؟ آيا قصد فاعل غيبت در تحقق غيبت، تأثير دارد؟ بدگويي پشت سر چه کسي يا کساني، مصداق غيبت است؟ و مواردي از اين قبيل، در اين پژوهش بررسي شده است. هدف از بررسي حقيقت غيبت در اين پژوهش، ارائة تعريف جامع براي غيبت و تبيين برخي ابهامات است. روش اين پژوهش، تحليلي ـ توصيفي و روش جمع‌آوري اطلاعات، کتابخانه‌اي و همراه با بررسي تعاريف مطرح‌شده در منابع فقه و اخلاق، در مورد مفهوم غيبت و ارکان و ماهيت و اجزاي آن است. براين‌اساس، غيبت عبارت است از: وارد کردن نقص معنوي و تحقير انسان محترم، پشت سر او، با سخن گفتن، نوشتن يا اشاره کردن، به قصد کم کردن از ارزش او نزد مخاطب، بدون غرض و مصلحت بزرگ‌تر از مفسده تحقير انسان محترم، اعم از اينکه داراي آن عيب باشد، يا نه و اينکه آن عيب در او پنهان باشد، يا آشکار.

فمينيست‌هايي نظير روبين وست، بتي فرايدن، لوکر و تامسون، با تکيه بر سه مبناي آزادي فردي زنان، حقوق فردي زن و تساوي و برابري زن و مرد، بر جواز سقط جنين استدلال کرده‌اند. اين طيف از فمينيست‌ها، براساس مباني فوق، سقط جنين را در بارداري ناخواسته مطلقاً مجاز مي‌شمارند؛ زيرا از نظر آنان آزادي فردي زن و حق انتخاب آگاهانه او، در پذيرش نقش مادري، به‌عنوان يک حق فردي مهم، بسيار حائز اهميت است. از ديدگاه ايشان، زنان بايد همانند مردان از حقوق آزادي‌بخش برخوردار باشند. در نقد اين ديدگاه، بايد به تمايز قائل شدن ميان بارداري حاصل از تجاوز به عنف و ساير اقسام بارداري ناخواسته اشاره کرد. به‌علاوه، فرار از مسئوليت‌پذيري به هر بهانه‌اي، صحيح نيست؛ افراد بايد مسئوليت پيامدهاي اعمالشان را بپذيرند. زماني که آزادي و حقوق فردي مادر و حق حيات جنين با هم در تعارض باشد، اصل حفظ حيات انساني است، و رعايت اخلاق، بر ساير اصول و خواسته‌ها مقدم است. در نقد تساوي و برابري فمينيستي، به بررسي تفاوت تساوي و تشابه حقوق و حق پدر در امتناع از تعهد، در صورت تساوي حقوق زن و مرد پرداخته مي‌شود.

دربارة عمل اخلاقي و اينکه منشأ و خاستگاه آن چيست، نظرات متفاوتي وجود دارد. کانت در آثار خويش، ايمان را امري معرفي مي‌کند که يکسره مربوط به اخلاق است. او با پس‌زدن ايمان ديني، قانون اخلاقي خويش را بر مبناي عقل عملي بنا مي‌نهد. شهيد مطهري معتقد است که التزام به فعل اخلاقي، بر مبناي عقل نظري به صورت تکيه بر معرفت و ايمان به خداوند متعال است که به صورت آگاهانه يا ناخودآگاه در انسان وجود دارد. او رابطه ايمان و فعل اخلاقي را رابطه‌اي دوسويه مي‌داند که به تقويت يکديگر مي‌پردازند. روش تحقيق به صورت توصيفي ـ تحليلي و بررسي کتابخانه‌اي آثار شهيد مطهري و کانت است. از جمله نقدهاي مطرح‌شده توسط شهيد مطهري، اشکال در انگيزش براي عمل و مغالطه بين نفع فردي و نفع به غير است.

احساسات و عواطف، ازجمله سرمايه‌هاي وجودي آدمي است که وي را از ساير موجودات ممتاز کرده و نيروي محرک وي براي انجام رفتارهاي اختياري قلمداد مي‌شوند. ازآنجاکه اختيار انسان در ايجاد، تقويت و تضعيف احساسات نقش مستقيم دارد، يک نظام جامع اخلاقي، نمي‌تواند نسبت به ارزيابي اخلاقي آنها بي‌تفاوت بوده، نسبت به آنها خوب و بد اخلاقي را مطرح نکند. سؤال مهمي که در اين زمينه مطرح است اينکه انسان بايد چه احساسي نسبت به خود، خدا، انسان‌هاي ديگر و طبيعت پيراموني داشته باشد و از چه احساساتي بايد پرهيز کند؟ سؤال مهم‌تر اينکه آيا ميان ارزش‌هاي اخلاقي ناظر به اين احساسات، ارتباطي وجود دارد يا خير؟ پاسخ به سؤال اخير، مسئله اصلي اين تحقيق است. هنگامي در فضاي آموزه‌هاي اسلامي با ارزش‌هاي اخلاقي ناظر به مواجهه احساسي در ارتباطات مختلف انسان مواجه مي‌شويم، همه آنها را با يکديگر و با محوريت مبناي هماهنگ‌کننده؛ يعني «خداخواهي» منسجم و هماهنگ مي‌يابيم. در اين تحقيق، با روش تحليلي ـ توصيفي سعي شده به‌صورت تفصيلي تبييني صحيح از انسجام دروني ارزش‌هاي اخلاقي ناظر به مواجهه احساسي ارائه گردد.

در قرآن کريم امکان سعادت و رستگاري انسان، بدون دارا بودن قلب سليم نفي شده است. به همين دليل، وجهة همت بسياري از انديشمندان حوزة اخلاق، بررسي عوامل دستيابي به قلب سليم و دوري از موانع آن بوده است. هدف اين پژوهش، مفهوم‌شناسي قلب سليم و دست يافتن به عوامل دخيل در تحقق آن، با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از آيات قرآن کريم و روايات معصومان است. يافته‌هاي تحقيق حاکي از اين است که قلب، همان روح و نفس انساني است که سلامتي آن، به‌معناي دارا بودن تمام بينش‌ها و گرايش‌هاي بايسته و عاري بودن از تمام بينش‌ها و گرايش‌هاي نبايسته است. بررسي و تحليل آيات و روايات، منتهي به يافتن عوامل مؤثر بر تحقق سلامتي قلب، همچون زهد، توکل، توبه، خوف و رجاء، خشيت، صمت، گوش دادن به موعظه، مباحثه علمي و قرائت قرآن شد.

خداوند براي هدايت انسان‌ها عقل و نيز پيامبران و امامان را براي راهنمايي آنان قرار داده است تا با شنيدن سخنان راهنمايان دين و تفکر و تأمل در آنها، راه سعادت و کمال را پيدا و طي طريق كنند. اما انسان‌ها از جهت انسان بودن،‌ برخوردار از هواي نفسي هستند که همواره درصدد غلبه بر عقل و به ‌دست آوردن امامت و امارت وجود آنهاست. هواي نفس در صورت پيروزي، به بدي امر نموده، انسان را به سوي گناهان سوق مي‌دهد. همچنين، نسبت به معاصي حريص بوده، در صورت ارضاء خواسته‌هاي آن، عطش بيشتري پيدا کرده، با ايجاد آرزوهاي پنداري و روي آوردن به لهو و لعب، زمينة غفلت و هلاکت انسان را فراهم مي‌آورد. هواي نفس، که در انجام گناهان تعجيل دارد، با فراهم شدن شرايط توبه، با بهانه‌تراشي و توجيه‌گري، درصدد تأخير آن است. اين پژوهش با محوريت «مناجات الشاکينِ» امام سجاد (ع)، با بيان اين ويژگي‌هاي هواي نفس، درصدد توضيح آنها براساس آيات و روايات است.