جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

. اشیاء باستانی اموالی است که یکصد سال یا بیشتر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد. این اشیاء جز اموال عمومی بوده و قابلیت تملک خصوصی ندارد و برای محافظت در اختیار دولت قرار می‌گیرد. کسی که با حفاری غیرمجاز به این‌گونه اموال دست یابد مجرم محسوب و علاوه بر ضبط اموال به حبس محکوم می‌شود لکن کسی که به‌طور اتفاقی به این اموال دست یابد باید آن را تحویل سازمان میراث فرهنگی بدهد و در مقابل مبلغی بابت حق کشف به وی پرداخت می‌شود. درصورتی‌که اشیاء باستانی از فلزات قیمتی و جواهرات باشد و در ملک شخصی کشف شود، معادل دو برابر قیمت روز ماده خام آن و در مورد سایر اشیاء نصف این مبلغ پرداخت می‌شود؛ درصورتی‌که این اشیاء در ملک غیرشخصی کشف شود این مبلغ به نصف تقلیل می‌یابد. این ترتیب با فقه امامیه مطابقت ندارد. به عقیده فقها گنج و هرگونه دفینه به کاشف آن تعلق دارد و تنها تکلیف مالک پرداخت خمس مال به حاکم اسلامی است. قوانین فعلی برای حمایت از اشیاء باستانی مناسب نیست. اولاً مبلغ حق الکشف بسیار نازل است زیرا در محاسبه آن فقط ارزش ماده خام آن محاسبه می‌شود ثانیاً با توجه به هزینه‌های سنگین اکتشاف ضروری است که تدابیر لازم برای مشارکت بخش خصوصی در این زمینه فراهم شود؛ مانند اینکه بخشی از قیمت روز اشیاء مکشوفه به بخش خصوصی واگذار یا این اشیاء در قالب موزه یا نمایشگاه در معرض بازدید عموم قرار گرفته و درآمدهای آن طبق قرارداد بین دولت و بخش خصوصی توزیع شود

عصر صفوی با تحولات انقلاب علمی اروپا از کوپرنیک تا نیوتن تقریباً منطبق است. در این دوره با وجود آنکه اروپائیان زیادی در قالب نمایندگان دولتی، تاجر، میسیونرهای مذهبی و جهانگرد به ایران رهسپار شدند؛ اما گفتمان علمی بین اروپائیان و دانشمندان ایران صورت نگرفت. این پژوهش در پی پاسخ به چرایی این موضوع است. برای پاسخ به این پرسش به نظر می­رسد که حدود 150 سال ابتدای دوره صفوی که مقارن با دهه‌های آغازین قرن هفدهم میلادی از یک سو برخی از مهم‌ترین نظریه‌های علمی جدید حتی در اروپا مورد قبول همگان نبود. از سوی دیگر نیز اروپائیانی که به ایران سفر ‌کردند بعضاً با اطلاع از ظرفیت­های علمی و فرهنگی به ایران می­آمدند و الزاماً از جزئیات فنی و دستاوردهای جدید علمی غرب اطلاعی نداشتند. همچنین از لحاظ دانش فنی، زبان و دغدغه‌های علمی سطح یکسانی میان ایرانیان و اروپائیان وجود نداشت و این مسئله سبب شد که گفتمان علمی فیمابین ایران عصر صفوی و اروپا برقرار نگردد. نوشتار حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه­ای به بررسی موضوع بپردازد.

سه محور مهم قالب شهرهای اسلامی محل سکونت، فضای عبادی و محل تجارت است. در راستای تاکید بر اهمیت یکی از این محورهای اصلی، مسجد به عنوان یکی از ماندگارترین آثار معماری انتخاب شده است. از لحاظ تاریخی، در دوره­ی صفوی بالاخص اصفهان بهترین مساجد ساخته شده است که مسجد حکیم به عنوان یکی از بهترین نمونه­ها به حساب می­آید؛ هم عصر با آن، در دولت عثمانی نیز مساجد مهمی چون سلطان احمد در استانبول ساخته شده است که به نظر می­رسد مفاهیم پنهانی در معماری این دو بنا وجود دارد. با توجه به وجود مراوداتی بین دو کشور در این دو دوره، برای یافتن این مفاهیم و ارتباط بین این دو بنا از لحاظ کاربست مفاهیم آرکی­تایپی به مقایسه­ی تطبیقی پرداخته شده است. با توجه به گسترده بودن بحث کهن­الگو، برای بررسی دقیق­تر کهن­الگوی خویشتن انتخاب شده است. با توجه به تاریخی-تحلیلی بودن پژوهش و مقایسه­ی تطبیقی در نمونه­های مورد مطالعه، به شکل کیفی به جمع­بندی پرداخته شده است. در این راستا پرسش­های تحقیق به این شکل معرفی می­شوند: 1- مهمترین مصداق­های کهن­الگوی خویشتن در ارتباطات ­مساجد حکیم اصفهان و سلطان احمد استانبول از لحاظ تاریخی چگونه است؟ 2-تفاوت­ها و شباهت­های این دو بنا از لحاظ کاربست مفاهیم کهن­الگوی خویشتن چگونه است؟ به دلیل شناسا بودن فرم کهن­الگوی خویشتن در ناخودآگاه جمعی مردمان دوره­های صفوی و عثمانی و رجوع به دوره­های قبل از اسلام در ساخت بناهای مذهبی شهری چون مسجد، کهن­الگوی خویشتن دیده می­شود. در حیاط مسجد حکیم به شکل پررنگ­تری به این کهن­الگو پرداخته شده است ولی با بررسی در ارکان فضایی مهم دیگر همچون گنبدخانه، علی­رغم تفاوت­های ظاهری و زمینه­ای الگوهای شکل­گیری مساجد، شباهت­های بسیاری وجود دارد که نشان از تفکرات مشابه در مردمان دو شهر است

مدینة بغداد من العواصم المهمة فی تاریخ الإسلام الاجتماعی ، وبما أنها مدینة جدیدة تأسّست فی منتصف القرن الثانی الهجری فقد اعتمدت على مدن کان التشیُّع قد ضرب بجذوره فیها ، فنمت بغداد واینعت من هذه الجذور، وأعطت ثمارها ناضجة وواضحة للعیان. لکن وللأسف الشدید قامت مجموعة من الکتّاب فی القرن الأخیر بتحریف الحقائق والشواهد التاریخیة ، فسعوا الى تثبیت مفهوم عدم أصالة التشیُّع اجتماعیاً فی العراق عموما، وبغداد على وجه الخصوص ، وأنّ التشیُّع إنما ظهر فیها بعد دخول البویهیین إلیها. وعلى هذا فهنا سؤال یطرح نفسه، وهو کیف یمکن لنا إثبات أصالة التشیُّع اجتماعیاً فی بغداد منذ بدایة تاسیسها (145 هـ) حتى نهایة الغیبة الصغرى ( 329 هـ)؟ وقد افترضنا أنّ أصالة التشیُّع الاجتماعیّة تضرب فی عمق بغداد منذ التأسیس والفترة الاولى لوجودها، ولیست متاخرة عنها، هدفنا هو توضیح الدور المهم للمکوّن الشیعی فی بغداد منذ تاسیسها واصالتهم اجتماعیاً ، وتطور مسیرتهم حتى منتصف القرن الرابع الهجری، وإعطاء الصورة الحقیقة لذلک الوجود ، وبیان مدى تاثیره فی مجتمع بغداد. وقد قمنا باستخراج کمٍ هائلٍ من الأدلة والشواهد التی وردت فی أمهات المصادر التاریخیة عن الشیعة ورجالها وحرکاتها الاجتماعیّة ، مع فرز وتصنیف الأدلة والشواهد، کل دلیل بحسب موضوعه، ومنهجنا فی هذا البحث توصیفی وتحلیلی. وما وصلنا إلیه حقائق ثابتة دلت علیها النصوص المعتبرة والشواهد ، وأیّدها کثیر من أئمة التاریخ الإسلامی، وأعطت للبحث أدلة لا یمکن أن تُعارض أو یشکک فیها على الصعید التاریخی.

مسئله­ی هویت­یابی مذهب شیعه همواره ازدغدغه های فکری، سیاسی واجتماعی شیعیان افغانستان درتاریخ معاصر بوده است. این نوشتار براساسی مطالعات کتابخانه­ ی و پژوهش­های میدانی وبا روش توصیفی ـ تحلیلی، مهمترین عواملِ احیاء مذهب شیعه در افغانستان و چگونگی تحقق آن را بررسی می­نماید. جایگاه مذهب شیعه در نظام های حکومتی از دوران عبدالرحمن خان تا زمان حامد کرزی چه گونه بوده است؟ عوامل تأثیرگزار در فرایند رسمی شدن آن ازمرحله بحران هویت تا تثبیت آن در قانون اساسی کدام است؟ پیامدهای سیاسی واجتماعی آن چیست؟ در پاسخ بایدگفت نقش­عالمان دینی شیعه ازجمله اقدامات علمی وفرهنگی آیت ­الله سیدمیرعلی احمدحجت، نهضت فکری وحرکت انقلابی علامه شهید سیداسماعیل بلخی و نقش مؤثر علمی ـ فرهنگی آیت الله محمدآصف محسنی، توأمان با تقویت گفتمان تقریب مذاهب و مسئله اخوت اسلامی از عوامل تأثیر گزار در تثبیت مذهب شیعه در قانون اساسی کشور قلمداد گردیده و تعاملات سیاسی ـ اجتماعی بین شیعه وسنی ازپیامدهای مثبت آن به شمار می­رود. تبیین و چگونگی تثبیت جایگاه مذهب شیعه درنظام­های حکومتی پیشین با معیار قرار دادن قانون اساسی دولت حامد کرزی درافغانستان می­باشد. این پژوهش نشان می­دهد عالمان دینی شیعه درافغانستان بارویکرد گفتمان تقریب مذاهب واخوت اسلامی وتعاملات اجتماعی با عالمان دینی اهل­سنت و رجال سیاسی، توانستند فقه جعفری و حقوق سیاسی ـ اجتماعی شیعیان را در قانون اساسی کشور تثبیت نمایند و به تبع آن قانون احوال شخصیه اهل تشیع را رسمیت بخشند.

هویت و مذهب اخوان­الصفاء که یک تشکُل سرّی در قرون میانه­ی اسلامی بودند؛ موضوع مطالعه و بررسی جمع فروانی از محققان معاصر می­باشد. در خصوص مذهب اخوان­الصفاء بین محققان اختلاف نظرهایی وجود دارد که ناگزیر آنان را در تبیین مذهب اخوان­الصفاء به سوی نظریه­های متفاوتی سوق داده است. این مقاله سعی دارد با روش توصیفی_تحلیلی اعتبار علمی هر یک از نظریات شاخصی که در تبیین مذهب اخوان­الصفاء بیان شده است را بسنجد. در این نوشتار ضمن پرداختن به هویّت اخوان­الصفاء، نظریه­های شاخصی که در تبیین مذهب آنان از سوی صاحب نظران معاصر مطرح شده است، مورد بررسی و نقد قرار گرفت. از میان دو نظریه­ی ­الحاد و دین­داری، فرضیه الحاد به حاشیه رانده شد؛ و از بین نظریه­هایی که در خصوص دین­داری اخوان­الصفاء مطرح شده است، نظریه­­های: معتزلی، اسماعیلی، امامی، زیدی و صوفی بودن اخوان­الصفاء ضعیف شناخته شدند؛ حال آنکه نظریه­ی تلفیقی_التقاطی بودن مذهب اخوان­الصفاء که مناسب­تر بنظر رسید، به عنوان نظریه قریب به صحت شناخته شد.

فضل­الله بن روزبهان خنجی در صدد بود تا با بهره‌گیری از مؤلفه‌هایی نظیر حدیث مجددمائه، حدیث حارث و اخبار ملحمه، مشروعیت حکومتهای آق‌قویونلو(780-908هـق) و شیبانی(906-1007هـق)، را تبیین و آنها را حکومتهایی نجات‌بخش و اصلاح‌گر معرفی کند. این رویکرد خنجی ابتدا در قالب حدیث مجددمائه در مورد آق‌قویونلوها بوجودآمد. ولی پس‌از پیوستن وی به شیبانیان، شکل مبسوط‌تری پیداکرد. زیرا که وی در این دوره با استفاده از دو مؤلفه دیگر یعنی حدیث حارث و اخبار ملحمه، تلاش کرد تا دیدگاههای اصلاح‎گرانه و موعودمحور خودرا در مورد شیبانیان نیز تعمیم دهد. با این رویکرد، بخصوص حکومت شیبانیان ویژگی‌ها و اختصاصات منجیانِ‌موعود و مصلحینِ‌آخرالزمانی را داراست. البته باید توجه شود که تبیینات خنجی با استفاده از این سه مؤلفه، ارتباط زیادی با ظهور صفویان داشت. چراکه برپایه باورداشتهای وی، ظهور این حکومت شیعه مذهب، زمینه بروز بدعتهایی را در عرصه‌های مختلف فراهم کرده‌بود. بنابراین ضروری بود تا فرد یا گروهی در مقام مصلح دراین مقطع زمانی -که از نظر خنجی آخرالزمان به‌حساب می‌آمد-، ظهور نموده و این اوضاع ناهنجار را اصلاح می‌کرد.

بنیانگذاری حکومت صفویه مرهون همراهی صوفیان قزلباش با سرسلسله صفویه بود و تداوم تکیه این خاندان به حمایت قزلباشان، می‌توانست به برتری اندیشه صوفیان غالی بر پیروان تشیع بیانجامد. پیروان طریقت صفوی، تصویری ماورایی از شاه ترسیم می‌کردند که با نظریه نیابت‌عامه فقیهان برای اداره امور در عصر امام غایب، همخوانی نداشت. این نگرش از آغاز صفویه تا روی‌کار آمدن شاه‌عباس‌اول، تحول یافت و سرانجام به تغییر پشتوانۀ مشروعیّت شاه از طریقت به شریعت انجامید. هدف این مقاله تحلیل چگونگی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس است و سئوال اصلی این که علل تغییر نگرش مذهبی صوفیانه به شیعیانه در دورة شاه‌عباس چه بودند؟ چنین فرض می‌شود که این تحوّل در دورة شاه‌عباس شدّت گرفت و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس، به دلیل تقویت علما به‌عنوان نمایندگان شریعت بود و رویکرد این مقاله تأکید بر تحوّل در سیرتاریخی جریان تشیع و تصوف است که سرانجام تعامل بین آنها را به تقابل کشانید.

در عصر جاهلیت، اشخاص به پدرانشان منتسب می‌شدند و زنان، تنها ظرف پرورش فرزند، محسوب می‌شدند و هیچ نقشی در نسب فرزند خود نداشتند. خداوند متعال با نزول سوره کوثر، تصور جاهلی در مورد زنان را ابطال نمود و با انتساب حضرت عیسی; به حضرت ابراهیم; از جانب مادر، مقام زنان را همچون مردان، متعالی داشت. در این میان تصور می‌شود صدور برخی احکام در فقه امامیه، مانند حکم فقهی «عدم جواز اعطای خمس به کسانی که مادرشان سیده هستند» شائبه تحقیر شأن زنان را در پی داشته است. روش این پژوهش، تاریخی تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. نویسنده با واکاوی شاخصه‌های سیادت در متون تاریخی و فقه امامیه، برخی وجوه تعامل و تناقض این حکم فقهی را با قرآن و سنت، مورد بحث و بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد آنچه که مبنای صدور حکم خمس سادات مادری قرار گرفته است با آیات قرآن و سیره اهل بیت= و موازین علمی امروزی سازگاری و توافق ندارد؛ مشهور فقهای امامیه در تخصیص خمس، مبتنی بر امری عرفی و قراردادی (بنونا بنو أبنائنا و بناتنا بنوهن أبناء الرجال الاباعد)، انتساب پدری به هاشم را معیار سیادت دانسته‌اند.

دیدگاه سیاسی مستشرقان آلمان و انگلیس نسبت به مکتب عاشورا دارای نوسانات و چالش های فراوانی است. آلمان و انگلیس به عنوان سردمداران اسلام شناسی به طور عام و عاشورا پژوهی به طور خاص، تلاش کرده اند شخصیت، اهداف و دستاورد های قیام امام حسین (ع) را مادی گرایانه و فارغ از مذهب، مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. با توجه به اینکه جهان اسلام و منابع موجود از ابتدا در سیطره جماعت اهل سنت بوده، و منابع شیعه تحریف یا کمتر بدان اعتماد شده، عمدتا شاهد نتایج مغرضانه و کمتر منصفانه بوده ایم. از یک سو مستشرقان به امام حسین (ع) به عنوان یک اپوزیسیون حکومت مرکزی و دارای اندیشه ضد سکولار نظر دارند، و اندیشه های اعتقادی و دینی او را خلط در آراء سیاسی و اقتصادی می کنند؛ از طرفی تعداد اندکی از مستشرقین موفق شده‌اند که تحت تاثیر عواطف شخصی، ملی و مذهبی واقع نشوند و این نهضت را صرفا از نظر علمی مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مواضع سیاسی مستشرقین آلمان و انگلیس درباره واقعه عاشورا و مطالعه بنیاد فکری و رویکرد عملی آن ها می باشد. در این تحقیق با رویکردی تحلیلی و تبیینی درصدد پاسخ به این سئوالات هستیم که: برداشت سیاسی مستشرقان آلمان و انگلیس از واقعه کربلا چگونه بود؟ مبانی فکری عاشورا پژوهی از بُعد سیاسی چگونه بوده است؟ فرض غالب بر این است که مستشرقین آلمان و انگلیس با توجه به وجود پژوهشگران برجسته و پژوهشکده های فراوان اسلامی- شیعی، سعی کرده اند بُعد اعتقادی نهضت کربلا را تحت شعاع سیطره سیاسی قرار دهند.