جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این تحقیق با ابتنا بر آراء افلوطین و ابن‌سینا درباره عشق در انسان، تلازم عشق و معرفت در آراء ایشان بر اساس تفاوت¬ها و شباهت¬ها بررسی و تطبیق داده¬می‌شوند. در بحث تلازم عشق و معرفت تأثیر عشق برای شوق به معرفت برای نیل خیر و زیبایی، نائل¬شدن به ملکات اخلاقی و اتحاد با صورت¬های کلی و خداوند مدّنظر است. مهمترین مسئله تحقیق، آزمون این فرضیه بود که آیا ابن‌سینا در مبانی و نتایج تلازم عشق و معرفت در انسان تحت¬تأثیر مبانی فلسفی افلوطین ضمن این مباحث بوده¬است؟ این مقاله با اتکاء به روش تحلیلی-توصیفی در نهایت به این نتیجه می‌رسد که در نگرش معرفت¬شناسانه‌ای که از آراء افلوطین درباره عشق دریافت¬می‌شود، عشق برخلاف راه دانش، مسیر نائل¬شدن و اتحاد با احد است. عشق قادر است به چیزی که حد و اندازه ندارد و دارای هیچ صورتی نیست، نائل¬شود. اما این نگرش نزد ابن‌سینا امری وجودی است زیرا کمال نفوس بشری همان تشبه به ذات خیر مطلق و صدور افعال متعادل و متوازن از قبیل فضایل بشری و تحریک نفوس ملکی نسبت به جواهر علوی است که به سبب تشبه به خیر مطلق هستند و غایت این تشبه تقربی است که به¬واسطه فیضان کمال و فضیلت از خیر مطلق است. ابن‌سینا در پرتو اثرپذیری از سرمایه‌‌های غنی دینی، از افلوطین هم اثرپذیرفته و جریان تفکر اسلامی را به سوی اشراق و عرفان سوق¬داده¬است. کلیدواژه‌ها: عشق، معرفت، انسان، ابن‌سینا، افلوطین، اتحاد.

این تحقیق به هدف شناسایی و تبیین مبنای شکل­گیری زندگی اجتماعی المیزان و فی­ظلال از روش تطبیقی و تحلیل محتوایی و تحلیل منطقی بهره گرفته است و با استفاده از اطلاعات اسنادی و کتابخانه­ای به این پرسش که آیا انسان پس از سنجش مصلحت زندگی اجتماعی را برگزیده یا ساختار وجودی اش او را به این زندگی سوق داده است؟ پاسخ داده است. المیزان این بحث را در دو سطح مطرح می­کند؛ اصل اجتماعی بودن زندگی انسان و استخدام گری و ناهمنوایی انسان در زندگی اجتماعی. این دو مسئله در واقع دو منشأ و مبنا برای شکل گیری زندگی اجتماعی در نگاه المیزان شمرده شده است که در طول هم قراردارند. و البته نگاه فی­ظلال در این باره متفاوت­تر است؛ زیرا این مسئله را پیوند داده است به امر خانواده و فطرت و سرمنشأی زندگی اجتماعی را آن دو، قلمداد کرده است. در تکافل خانوادگی، فی­ظلال بر این نظر است که خانواده همان خشت اول بنای اجتماعی است. خانواده خود بر پایه خواسته­های ثابت در فطرت انسان و بر عاطفه، دوستی، رحمت، مقتضیات مصالح و مشکلات ایستاده است. المیزان به سه نوع انسان؛ وحشی بالطبع، تعدیل در توحش طبیعی؛ تا حدودی نوعی از استخدام متقابل و کسانی که برای تأمین کمالات عقلی و اغراض فطری خود به زندگی اجتماعی روی می آورند، اشاره کرده است و فی­ظلال خانواده را یکی از عناصر مهم و اولیه گروه اجتماعی می­داند و تعهد، اعتدال، وحدت، مشورت، همنوایی و همکاری از جمله صفاتی اند که فی­ظلال برای خانواده بیان کرده است.

اخوان ­المسلمین و وهابیت در برخی تحلیل­ها، دو جریان همگرا هستند. با بررسی آثار اصلی اخوان در مورد عقیده و منهج و سیاست­های کلی حاکم بر این جریان، معلوم می­شود که این همگرایی، چندان قابل­دفاع نیست. در این نوشتار سعی شده است با روشی توصیفی_تطبیقی، ویژگی‌های متمایز اخوان‌المسلمین از وهابیت، در چهار محور اندیشۀ توحیدی، اندیشۀ تکفیری، اندیشۀ تقریبی و اندیشۀ سیاسی بررسی شود؛ بر اساس این نوشتار تطبیقی، اخوان‌المسلمین و وهابیت در این چهار محور تفاوت‌های بنیادی دارند؛ در حالی­که وهابیت جریانی ضد تقریب، تکفیری، مخالف با اسلام سیاسی و دارای برداشتی متفاوت از توحید و شرک است؛ اما اخوان، جریانی تقریبی، ضد تکفیر، معتقد به اسلام سیاسی و ملتزم به نظریۀ جمهور مسلمانان در توحید و شرک است.

مفسران متقدم و متأخر فریقین، در نگرش تفسیری خود، آیه مباهله را از جنبه‌‏های تاریخی، ادبی، کلامی و حقوقی مورد توجه قرار داده‌‏اند و هرکدام با هدف اثباتی و انکاری، آن را با رهیافت و نتایج متنوعی تفسیر کر‏ده‌‏اند. در این مقاله کوشش شده است با رویکرد تطبیقی، نقش مبانی اختصاصی ایشان در نوع نگرش و تحلیل آراء آنها با محوریت تفاسیر تسنیم و المنار مورد بررسی قرار گیرد. بررسی‏‌ها نشان می‌‏دهد مفسران فریقین با توجه به مبانی اختصاصی خود، طیفی از دیدگاه‏‌های گوناگون را درباره شأن نزول و مفردات آیه مذکور مطرح نموده که از نکات اشتراک و افتراق برخوردارند؛ به گونه‏ای که ضمن مشهود بودن وفاق بخشی از آنها، هم‏گرایی در تفسیر برخی مفردات را رقم ز‏ده و پاره‏ای از آن اختلافی است که متأثر از معیار مبنای اختصاصی فریقین است. این نوشتار به روش توصیفی _ تحلیلی و با بهره‏‌گیری از منابع کتابخانه‌‏ای نگاشته شده است و یافته‌‏های حاصله عبارتند از: عدم اختصاص آیه مباهله به افراد خاص و مسیحیان نجران، جعلی دانستن روایات شأن نزول، عدم شمول واژه «أبناء» بر نوه‏های دختری، مصداق «نساء و أنفس» نبودن حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع)از سوی ابن تیمیه و رشید رضا و عدم پذیرش خلافت بلافصل امام علی(ع)از سوی آلوسی. در مقابل، مفسران شیعه (از جمله: طبرسی، بلاغی نجفی، طباطبایی و جوادی آملی)، آیه را مختص افراد خاصی دانسته و نوه‌‏های دختری از حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) را به ترتیب، مصادیق واژه‏های «أبناء، نساء و أنفس» شمرده و افضلیت اهل‏بیت(ع) و خلافت بلافصل امام علی(ع) را با استدلال به آیه اثبات نموده و برخی مفسران اهل سنت (از جمله: قرطبی و فخر رازی) نیز در پاره‏ای موارد، با شیعه هم‏رأی هستند.

ابن­ تیمیه در کتاب منهاج السنه، تمام تلاش خویش را در نقد و نقض فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مصروف داشته است. فضیلت مُواخات و ایجاد پیوند برادری میان پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و امیرالمومنین(علیه السلام) از جمله فضائلی است که مورد نقد وی قرار گرفته است. در اندیشه ابن­تیمیه، این فضیلت متکی بر احادیث جعلی بوده و در نتیجه، فاقد اعتبار است؛ در حالی­که تفحص در آثار اهل­تسنن، بیانگر دیدگاهی برخلاف ادعای ابن­تیمیه است. محدثان و عالمان اهل­سنت، ماجرای مُواخات میان صحابه و مُواخات حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) و حضرت امیر(علیه السلام) را با اسناد معتبر، در آثار خود نقل نموده­اند. این مسئله در میان جمعی از حدیث­شناسان متقدم و معاصر اهل­سنت، به قدری ثابت بوده که در توصیف امیرالمومنین(علیه السلام) از صفت «أخو الرسول» استفاده نموده ­اند که در این مقاله، به تعداد قابل ملاحظه­ای از این افراد اشاره شده است؛ از این­رو، ادعاهای ابن­ تیمیه علاوه بر اینکه کذب می­باشد، در تقابل با افکار و آراء عموم اهل­ تسنن قرار دارد.

تورات و انجیل دو نام بسیار آشنا برای مسلمانان است که بارها در قرآن کریم از آنها بترتیب، به-عنوان کتابهای آسمانی یهودیان و مسیحیان نام برده شده است. مسلمانان، مسیحیان و یهودیان همگی در این که «تورات» نام کتابی وحیانی است که خداوند بر حضرت موسی (ع) وحی کرده است اتفاق نظر دارند. امّا در مورد این که به کتاب نازل شده بر حضرت عیسی (ع)، «انجیل» گفته می‌شود، بین مسلمانان و مسیحیان اختلاف نظر اساسی وجود دارد. قرآن کریم بارها انجیل را در ردیف تورات و قرآن آورده و این بدان معناست که شأن انجیل در آیین مسیحیت همان شأن قرآن در اسلام و تورات در یهودیت است. امّا مسیحیان از اساس، منکر آن هستند که عیسی (ع) مانند دیگر پیامبران، کتابی به نام انجیل داشته است. آنها معتقدند که گناه اولیّة آدم باعث سلب حیات جاوید از آدم و بنی آدم شد. بر این اساس، «انجیل» از دیدگاه الهی‌دانان مسیحی، مژده به بازگشت حیات جاوید به انسان است که از طریق تجسّد، تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح و ایمان بدان، حاصل شده است. پژوهش حاضر در صدد اثبات این مطلب است که آنچه امروزه در میان مسیحیان به «انجیل» نامبُردار است امری کاملاً، الهیاتی است که با گذشت مدتهای مدید از ظهور حضرت عیسی (ع)، توسط برخی الهی‌دانان مسیحی، وارد این آیین شده است و بعکس، تعبیر «انجیل» مطابق با کاربرد قرآنی آن، با متون اوّلیّة مسیحیان سازگاری بیشتری دارد. ادّعایی که با بررسی و تحلیل تمام موارد کاربرد انجیل در متن یونانی عهد جدید، به اثبات می‌رسد.

حقیقت‌جویی و تلاش برای رسیدن به حقیقت، از جمله خصوصیات انسان است که او را به تحقیق در مبدأ و معاد و باور به عالم پس از مرگ که یکی از اندیشه‌های دیرین بشر بوده است، وامی‌دارد. از همین‌رو، ادیان توحیدی پیروان خود را به روزی که به حساب همگان رسیدگیمی­شود، وعده ­داده‌اند.در کتب مقدس یهودیت و مسیحیت، از چگونگی معاد و کیفیت پاداش و عذاب و همچنین جزئیات حشر انسان‌ها بحث به میان آمده است.مسأله زنده کردن مردگان، برپایی قیامت و بهشت و جهنم از موضوعاتی است که بحث­هایی به صورت کلی در کتب عهدین به خود اختصاص داده­ است؛ امّا بر خلاف عهدین، مسأله معاد در قرآن کریم، گسترده‌تر و با جزئیات بیشتری بررسی شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، کوشیده‌ایم به این سؤال پاسخ دهیم که عالم پس از مرگ در ادیان توحیدی، به چه کیفیتی است؟ برای این مقصود، آیات مربوط به معاد و قیامت در عهدین و قرآن استخراج شده و با یکدیگر مقایسه شده­اند.

مسأله غیب از آموزه‌های مشترک ادیان الهی است و خبر دادن از آن، یکی از شاخصه‌های شناخت پیامبران ارسال شده از سوی خداوند است. از آنجا که مقایسه ادیان ابراهیمی در موضوعات اساسی، زمینه وحدت و نزدیکی هرچه بیشتر این ادیان را فراهم می‌آورد، این پژوهش در این راستا می‌کوشد، انواع غیب­گویی در قرآن و عهد عتیق را بکاود. در این دو کتاب مقدّس، خبر دادن از غیب به دو نوع کلّیِ پسندیده (ممدوح) و نکوهیده (ممنوع) تقسیم شده است. در هر دو کتاب، نبوّت ـ با نام «نووئا» (נְבוּאָה) در عهد عتیق ـ غیب‌گویی ممدوح است که در این نوع خبر دادن از غیب، نبیّ الهی از راه وحی به غیب دست می‌یابد. امّا در غیب‌گویی ممنوع که مشتمل بر کهانت، سحر و جادوست، مورد تأیید قرآن و عهد عتیق نیست. در فرهنگ دینی برآمده از عهد عتیق و قرآن، جادوگری که با استفاده از ابزارهای ناپسندی چون بت، مشورت با مردگان، اندام حیوانات و... از امور غیبی با خبر شود، نکوهیده است. با این حال، کاهن در عهد عتیق مقام والایی دارد امّا در قرآن تأیید نگشته است. غیب‌گویی در امور عادّی، آموزه خاصّ عهد عتیق است که غیبگو با بهره‌گیری از ابزاری چون خواب، قرعه، پیکان، آب و... از غیب مطّلع می‌گردد.