جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همانا خداوند متعال پیامبران را با رسالت هایی به سوی مردم فرستاد تا آنان را هدایت کرده و از اعماق تاریکی به سوی نور کمال و سعادت در دنیا و آخرت برسانند و به همین جهت می بینیم که اصل دعوت الهی در بین پیامبران علیهم السلام مشترک می باشد که لب دین یعنی توحید خداوند متعال و عدم شرک در همه امور و کارها است و از آن جهت که توحید از مهمترین برنامه هایی است که همه پیامبران الهی علیهم السلام به آن دعوت کرده اند و خداوند متعال نیز در همه کتاب های آسمانی و به خصوص در قرآن کریم بر آن تأکید نموده است بر آن شدیم تا محوریت توحید در معرفت دینی را مورد بررسی قرار دهیم تا اهمیت اعتقاد به توحید در همه کارها را به دست آوریم و آن را به صورت مطالعه توصیفی تحلیلی و از دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی و در قالب بررسی ابعاد توحید سپس جایگاه توحید در معرفت دینی مورد مطالعه قرار دادیم بنابراین به دست آمد که توحید به توحید نظری که همان توحید ذاتی و صفاتی و افعالی است و توحید عملی که در قالب توحید در عبادت و توحید در استعانت است تقسیم می شود آنگاه در بحث بیان جایگاه توحید و نقش آن در معرفت دینی به دست آمد که توحید دارای نقش کلیدی و اساسی و بزرگی در معرفت دینی است خواه در اصول دین؛ یعنی در بحث نبوت و معاد و عدل الهی و خواه در بحث احکام شرعی؛ یعنی عبادات و معاملات و سیاسات و ولایات و خواه در بحث شناخت اخلاق کریمانه انسانی. و دلیل آن این است که همه این اموری را که ذیل عنوان معرفت دینی قابل مطالعه هستند نمی توان به آنها دست یافت مگر پس از اعتقاد به توحید الهی. بنابراین اگر شخصی تصور نماید که خدایان فراوانی در عالم وجود دارند نخواهد توانست که پیامبر راستین را تشخیص دهد زیرا در این صورت، پیامبران فراوانی به فراوانی خدایان وجود خواهند داشت و نیز نخواهد توانست به حسن و قبح حقیقی در کارها دست یابد کما اینکه نخواهد توانست که به عدل الهی اعتماد نماید زیرا در این صورت فرض آن است که خدایان فراوان و مختلفی وجود دارند نیز نخواهد توانست که به احکام شرعی نجات بخش دست یابد و نه اخلاق کریمانه انسانی را بشناسد و آن به این دلیل است که خدایان فراوان خواهند بود و هر کدام اوامر و نواهی مختلفی خواهد داشت که به اوامر و نواهی دیگر خدایان تداخل پیدا خواهد کرد و در این حالت، انسان نخواهد توانست به کمال و سعادت در دنیا و آخرت که هدف اصلی و اساسی دین است دست پیدا کند.

این پژوهش که تحت عنوان چیستی، تعدد، لوازم و آثار مترتب بر مرگ می‌باشد، ابتدا به مبانی مهم فلسفی ملاصدرا پرداخته و سپس دیدگاه ایشان در مورد چیستی، تعدد، لوازم و آثار مترتب بر مرگ را بیان می‌کند. این مبانی مهم فلسفی ملاصدرا شامل حرکت جوهری، دوساحتی بودن انسان و ارتباط نفس و بدن می‌باشد؛ که با توجه به این مبانی مرگ عبارت از جدایی نفس از بدن است که در طی حرکت جوهری‌اش امری طبیعی و ضروری است. مرگ به هیچ عنوان امری عدمی نمی‌باشد؛ بلکه مرتبه‌ای از حیات است که موجب گذر از عالم طبیعت و رسیدن به جهان پس از مرگ یعنی عالم مثال و سیر ادامه مسیر استکمالی نفس خواهد بود تا به مرتبه عقلانی برسد. بنابراین تعدد مرگ شامل دو مرحله است: یک مرتبه جدایی نفس از بدن طبیعی و در مرتبه دیگر جدایی نفس از بدن مثالی و برزخی است. لوازم مرگ در واقع اموری هستند که در کنار مسئله مرگ و پس از تبیین معنا و انواع آن مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ که می‌توان به مسئله مهم معاد و جهان پس از مرگ و استکمال نفس با مرگ و ... اشاره کرد. هدف از این پژوهش بررسی همه جانبه مرگ و شناخت بیش از پیش این مسئله مهم و دیگر مسائل مربوطه همچون معاد است؛ و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که مرگ امری عدمی نیست، بلکه امری موجود و مخلوق خداوند است و همگان آن را خواهند چشید. این پزوهش به روش اسنادی-کتابخانه‌ای و جمع آوری مطالب انجام شده است.

چکیده مساله راهنما شناسی از جمله مباحثی است که در تاریخ همواره مورد بحث بوده است و میان دانشمندان ادیان مختلف بحث و اختلافات زیادی در باب آن وجود داشته است . این اختلافات در دنیای اسلام در مبحث امامت به نقطه اوج می رسدبه طوری که با نوع نگرشهر کدام از آن ها به مساله امامت ، دیگر مباحث دینی از جملهمباحث فقهی ، کلامی ، تفسیری و حدیثی نیزدستخوش تغییرات جدی می شود. در میان متکلمینشیعی متاخر، میرزا احمد آشتیاتی یکی از چهره هایی است که نام او کمتر شناخته شده اما با تدقیق درآثار وی می توان دریافتکه اوسخنان محکم و منسجمی در این وادی داشته است.روش کلامی میرزا احمد آشتیانی به شیوه اکثر متکلمین متاخر، فلسفی است و نقش عقل در مباحث آن کاملا مشخص است. اصولا وییک حکیم صدرایی بوده است اما هنگام اثبات موضوعات کلامی خود رانهایتا متعهد به نقل می بیند و حتی به جزیی ترین موضوعات نقلی ارزش فراوانی می دهد. بادقت و پژوهش درسخنانمیرزا احمد آشتیانی در موضوع راهنما شناسی به این نتیجه می رسیم که وی در موارد اندکی از جمله بحث اعجاز قرآن نوآوری هایی داشته است و سخنانی مطرح می کند که متقدمین کمتر به آن توجه داشته اند ولی بیشتر موضوعاتی را کهوی در موضوع راهنما شناسی مطرح کرده است متکلمین متقدمی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در تجرید و علامه حلی در شرح تجرید آنها رابه نحوی بیان کرده بودند . در این پژوهشبه بررسی اندیشه های کلامی میرزا احمد آشتیانی در باره راهنما شناسی «نبوت وامامت» پرداخته و آرای وی در این زمینه ، تبیین ، طبقه بندی ، بررسی و تحلیل خواهد شد .کلیدواژه ها : میرزا احمد آشتیانی، عقل، نقل، کلام، راهنما شناسی، نبوت، امامت

پس از شهادت امام جعفر صادق (ع)، جامعه شیعه با انشعابات مختلفی مانند زیدیه، غلات، اسماعیلیه، مواجه بود که اینگونه انشعاب ها می توانست آسیب های مهمی به جامعه شیعی وارد نماید. امام کاظم (ع) در این دوران حساس، تلاش کردند با روش های منطقی و عقلانی و گاه نیز با برخورد های قاطع، این فرقه ها و انحرافات ناشی از آنها را مهار کرده و وحدت و اصالت تشیع را حفظ کنند. این نوشتار به بررسی روش های امام کاظم (ع) در مقابله با فرقه های انحرافی درون شیعه پرداخته و نقش ایشان در حفظ وحدت و اصالت تشیع را روشن می کند. روش های جمع آوری اطلاعات در این نوشتار شامل استفاده از منابع کتابخانه ای، بررسی و تحلیل متون تاریخی و دینی، و ارجاع به روایات و احادیث امامان معصوم (ع)، برای استخراج رویکردهای امام کاظم (ع) است. امام کاظم (ع) با رویکردهای منطقی، عقلانی و قاطعانه توانست با فرقه های انحرافی مانند زیدیه، غلات و اسماعیلیه مقابله کند و این اقدامات به حفظ وحدت وجلوگیری از پراکندگی در میان شیعیان انجامید. همچنین امام کاظم (ع) با ترویج دانش و فرهنگ، اصالت و اصول تشیع را تقویت کرد و از تضعیف مذهب جلوگیری نمود.

این پژوهش به بررسی مبانی کلامی و حدیثی سید رضی و نیز انگیزه او در تألیف «نهج‌البلاغه» پرداخته است. در این راستا، توضیحات او در سه اثر «خصائص امیرالمؤمنین 7»، «نهج‌البلاغه» و «المجازات النبویه» بررسی و تحلیل شده است. از آنجا که «خصائص امیرالمؤمنین7» خاستگاه نهج‌البلاغه شناخته می‌شود، تحلیل رویکرد کلامی و حدیثی سید رضی بدون توجه به این اثر امکان‌پذیر نیست. تألیف «نهج‌البلاغه» در دورانی پر از مناقشات مذهبی برای شیعیان صورت گرفت و سید رضی، به‌عنوان نقیب شیعه، با شناخت چالش‌های موجود، اقدام به تدوین این اثر کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سید رضی در گزینش سخنان حضرت علی7، با تأکید بر پذیرش تشیع دوازده‌امامی، به موضوعاتی چون منشأ علم امام، عصمت، دوستان و دشمنان ائمه، توجه کرده است تا رویکرد کلامی شیعه را برجسته سازد. همچنین، او در انتخاب و ثبت روایات با دقت ویژه‌ای عمل کرده تا صحت انتساب آنها به امیرالمؤمنین7 حفظ شود. با وجود ‌تأکید بر رویکرد ادبی در «نهج‌البلاغه»، با انتخاب روایات مرتبط با چالش‌های دوران خلافت امیرالمؤمنین7 و مسائل پیرامون آن نشان می‌دهد که سید رضی در تلاش بوده تا ‌تصویری واقعی‌تر از این موضوعات به مخاطبان ارائه دهد. او با توجه به اهمیت و جایگاه جانشینی امیرالمؤمنین7در میان موضوعات ‌جهان اسلام، بر این باور است که به جای حذف چالش‌ها، باید آنها را در معرض دید عموم مسلمانان قرار داد تا زمینه‌ای برای گفتگو و ‌رفتار صحیح بر اساس حقیقت فراهم شود.‌

انسان مخلوقی است دارای نیازهای گوناگون، همین نیازهای گوناگون سبب شده که انسان یک موجود فعال و تلاشگر در عرصه‌ی زندگی اجتماعی ظاهر شود. از آنجایِ که در اندیشه‌ی انسان‌شناسی قرآنی، انسان موجودی است مرکب از ماده و روح و روح نیز برگرفته از موجود لایتناهی، پس نیازهای او نیز به تناسب این اندیشه، مادی و معنوی و نیز بی‌حد و حصر خواهد بود. بنابراین، در اینجا با این سؤالات مهم مواجه هستیم: نیازهای انسان کدام است؟ آیا قرآن چگونه بعد از چهارده قرن می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای انسان مدرن باشد؟ از منظر متفکران مسلمان قرآن دارای چه مکانیزمی در پاسخگویی نیازهای انسان معاصر است؟ و نگاه خاورپژوهان، نسبت به پاسخگوی قرآن به نیازهای انسان معاصر چگونه است؟ در این رساله، کوشش شده است با شیوه پژوهش کتابخانه‌ی تحلیلی- تطبیقی، به سؤالات فوق پاسخ داده شود. متفکران غیر مسلمان، غالبا به بُعد مادی انسان توجه کرده و از بُعد روحی غافل شده‌اند؛ اما متفکران مسلمان، با الهام از گزاره‌های وحیانی به هردو بُعد انسان توجه کرده و نیازهای او را کاملا مطابق این دو بُعد دانسته‌اند؛ چون هم دین فطری است و هم نیازها، در نتیجه پاسخگویی به نیازها از طریق دین، یک امر کاملا طبیعی و فطری خواهد بود. در این نوشتار از باب اختصار، دیدگاه ده تن از متفکران برجسته مسلمان و دو تن از متفکران غیر مسلمان در باره مسئله «نیاز» مورد بررسی و مورد تطبیق قرار گرفته است. در نتجیه‌ی این پژوهش، مهم‌ترین ساز و کار-مکانیزم- پاسخگویی به نیازهای انسان معاصر با توجه به چهار عنصر- خاتمیت دین اسلام، جامعیت، جهانی و جاودانگی قرآن- «اجتهاد پویا» همراه با عقلانیت معرفی شده است که متفکر و مجتهد می‌تواند با به کارگیری آن، به تمام نیازهای انسان معاصر پاسخ شایسته دهد. دانشمند غیر مسلمان که نیازهای انسان را با رویکرد قرآنی به صورت مستقل بررسی و تحلیل کرده باشد بجز دو مورد پیدا نشد.

متن مقدس اساس همه ادیان آسمانی است، در واقع این متن پایه و اساس هر دین و مکتبی است. شکی نیست که هر موضوع مرتبط با این متن از اهمیت بالایی برخوردار است. مسئله «تأویل و معرفت باطنی» از آن مسائل بسیار مهمی است که به متن مربوط می شود. تأویل موضوعی فکری و علمی است که در تاریخ معارف و اندیشه بشری و در تاریخ اندیشه اسلامی جایگاهی فاخر و تأثیر بسزایی دارد. تأویل یکی از ارکان اصلی اندیشه و عقاید فرقه اسماعیلیه بوده است و علیرغم همه مطالعاتی که در مورد آن صورت گرفته است، این موضوع همچنان نیازمند بررسی و بررسی بیشتر در سطوح مختلف خود است و همچنان نیازمند روشنگری بیشتر است. از آنجایی که اسماعیلیه فرقه ای منشعب از تشیع است، بررسی تطبیقی ابعاد این موضوع بین اسماعیلیه و تشیع اثنی عشری را برگزیده ایم. این مبحث دارای فواید، انگیزه ها و اهداف منطقی فراوانی است که در فصول رساله به توضیح آنها پرداخته ایم. روش توصیفی تحلیلی را در رساله انتخاب کردیم زیرا مناسب ترین رویکرد با ماهیت مطالعه ما است. این رساله چه در تبیین معانی تأویل و معارف باطنی و چه در جهت تبیین و تبیین جهات و فروع موضوع تأویل در بین دو گروه و چه در جهت روشن ساختن شباهت ها و تفاوت های آنها، نتایج و فواید بسیاری داشت. در هر موضوع فرعی تأویل رکن اساسی با تأثیر عمیق و سرنوشت ساز در میان اسماعیلیان است، اما تأویل در میان شیعیان اثنی عشری از اهمیت و حضور کمتری برخوردار بوده و تأویل در میان گروه اول شامل همه چیز در عالم خلقت می شود و از جمله برخی عارفانی که از گروه دوم پیروی می کنند. این دو گروه از نظر کاستی در ادله ارائه شده در اثبات تأویل و علم باطنی بر حسب دلالت ادعا شده مشابه بودند و در شناسایی صاحبان تأویل و صاحبان علم باطنی مشابه بودند. تأویل و قول علم باطنی در تغییر مسیر نهضت اسماعیلیه تأثیر سرنوشت‌ساز داشت و آن را همراه با عوامل دیگر به انحراف از مسیر اسلام واقعی سوق داد و در گروه دوم این تأثیر را نداشت. نتایج دیگری نیز وجود دارد که به آنها رسیدیم و آنها را در بخش نتایج این پایان نامه ارائه کردیم.

نقد و ارزیابی علمی آثار منتشرشده در حوزه‌های مختلف، زمینه‌ای مناسب برای اصلاح، به‌روزرسانی و ارتقای سطح علمی آن رشته فراهم می‌سازد. در سال‌های اخیر، برخی از کتاب‌های منتشرشده در زمینه علوم قرآنی، به‌ویژه آن‌هایی که در فضای آکادمیک کشور تدوین شده‌اند، با رویکردها و موضوعات جدیدتری به بررسی قرآن پرداخته‌اند. سه کتاب «جریان‌شناسی مطالعات قرآنی»(علی شریفی) ، «مستشرقان و قرآن»(محمد حسن زمانی ) و «اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان»(رئیس اعظم شاهد ) از جمله این آثارند که در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم منتشر شده‌اند و موضوع مشترک آن‌ها، بررسی دیدگاه‌های خاورشناسان نسبت به قرآن است. این پژوهش با هدف تحلیل علمی و انتقادی این سه اثر، به روش توصیفی-تحلیلی و با نگاهی تطبیقی انجام شده است. ابتدا محتوای هر کتاب به‌صورت دقیق بررسی شده، سپس نوع نگاه نویسندگان، روش‌شناسی، منابع مورد استفاده، و نحوه طرح مباحث کلیدی همچون وحی، اعجاز، و تاریخ‌مندی قرآن مورد نقد قرار گرفته‌اند. در بررسی‌ها مشخص شد که هر سه اثر تلاش کرده‌اند تا به نوعی مخاطب را با فضای فکری مستشرقان آشنا کنند، اما در مواردی دچار ضعف‌هایی از جمله کلی‌گویی، نبود تحلیل عمیق، یا فاصله گرفتن از مبانی اصیل علوم قرآنی شده‌اند. از نتایج مهم این پژوهش آن است که برای تولید آثار علمی قوی در حوزه مطالعات قرآنی، به‌ویژه در مواجهه با نگاه‌های بیرونی به قرآن، نیازمند دقت بیشتر در روش تحقیق، بهره‌گیری از منابع متنوع‌تر، و نگاهی نقادانه‌تر به پیش‌فرض‌های فکری مستشرقان هستیم. همچنین، توجه به مخاطب دانشجو و ضرورت آموزش مباحث علوم قرآنی در بستری روشمند و عمیق، از نکات کلیدی در نگارش چنین آثاری است.

در این پژوهش با رویکرد گفتمان پژوهانه، نگاه محمدرضا حکیمی در تقابل با دیدگاه وین دایر به مبانی معنویت شناختی زندگی مورد ارزیابی واقع شده است. این مبانی عبارتند از نگرش معنوی، گروش معنوی و روش معنوی. بدین صورت که نقاط عطف و نظرات کلیدی حکیمی و دایر در مورد زیست معنوی با شیوه و قالب روش عملیاتی تحلیل گفتمان بشیر(پدام) مورد سنجش وگفتمان کاوی قرار گرفته و نتایج بر اساس نظریات ون دایک و ژنت تحلیل و ارزیابی شده است. در باب نگرش معنوی که عبارتند از خداباوری، راهنماشناسی، انسان شناسی، آخرت و مرگ اندیشی، گناه شناسی، آینده نگری و عدالت محوری ؛ حکیمی و دایر تفاوتهای مبنایی بسیاری داشته و می توان بیان کرد که نگرش معنوی وین دایر، نگرشی غیر دینی، غیر عقلانی، حداقلی و فردی است؛ در حالیکه جهان نگری معنوی محمدرضا حکیمی رویکردی عقلانی، دینی، اجتماعی و حداکثری است. در باب گروش معنوی که شامل محبت به خدا، به خلق و طبیعت میشود، شاید بیشترین تفاهم اندیشه را می توان برای هر دو در نظر گرفت. حکیمی و دایر به محبت بسیار به خالق و مخلوقات تاکید کرده و محبت را اساس معنویت معرفی نموده اند، لیکن در شیوه های محبت شاهد برخی تفاوتها هستیم. در باب روش معنوی هم در شیوه های سیر و سلوک و عبادت تا حد زیادی در روش و هدف اختلاف نظر دیده میشود. در معنویت دایر مدیتیشن و مراقبه جای عبادت های متداول ادیان الهی را گرفته است و از روشهای خاص خود جهت تعالی روح و سیر و سلوک استفاده می کند و هدف نهایی وی نیز رسیدن به مکاشفه، الهام و جذب در این دنیا می باشد. در حالیکه حکیمی به عبادات مرسوم در اسلام و تشیع پایبند بوده و هدف غایی معنویت را رسیدن به قرب و رضوان الهی در این دنیا و سعادت ابدی در جهان آخرت معرفی می کند. در باب فضایل اخلاقی نیز شاهد اشتراکات فراوان و دستورات اخلاقی بسیار بوده که شاید نقطه عطفی برای طرح ریزی یک معنویت مشترک جهانی باشد. در واقع دایر به یک معنویت فردی و خودساخته اعتقاد داشته در حالیکه حکیمی ابعاد فردی و اجتماعی معنویت را در هم تنیده و مذهب را اساس معنویت می داند. به علاوه می توان بیان کرد که حکیمی عناصر زیست معنوی را به صورت مبنایی و بر اساس اصول یقینی معارف اسلامی و تشیع بنیان و معرفی نموده است و دایر بیشتر بر جنبه عملی، کاربرد و کارکرد عناصر معنوی تکیه داشته است.